Ismail Kadare: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Browse history interactively
(View all pending changes)
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
vNo edit summary
vNo edit summary
Rreshti 14: Rreshti 14:
| aktiv në vitet = [[1954]] - sot
| aktiv në vitet = [[1954]] - sot
| vepra të shquara = {{ubl|''"[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]"''|''"[[Kështjella (Ismail Kadare)|Kështjella]]"''|''"[[Kronikë në gur]]"''|''"[[Kush e solli Doruntinën]]"''|''"[[Prilli i thyer]]"''|''"[[Pallati i ëndrrave]]"''|''"[[Dosja H]]"''|''"[[Darka e gabuar]]"''}}
| vepra të shquara = {{ubl|''"[[Gjenerali i ushtrisë së vdekur]]"''|''"[[Kështjella (Ismail Kadare)|Kështjella]]"''|''"[[Kronikë në gur]]"''|''"[[Kush e solli Doruntinën]]"''|''"[[Prilli i thyer]]"''|''"[[Pallati i ëndrrave]]"''|''"[[Dosja H]]"''|''"[[Darka e gabuar]]"''}}
| çmime = {{ubl|[[Prix mondial Cino Del Duca]]|1992}}{{ubl|[[Man Booker International Prize]]|2005}}{{ubl|[[Çmimi Princi Asturias]]|2009}}{{ubl|[[Çmimi Jeruzalem]]|2015}}{{ubl|[[Park Kyong-ni Prize|Çmimi Park Kyong-ni]]|2019}}{{ubl|[[Neustadt International Prize for Literature|Çmimi Neustadt]]|2020}}
| çmime = {{ubl|[[Prix mondial Cino Del Duca]]|1992}}{{ubl|[[Çmimi Man Booker International]]|2005}}{{ubl|[[Çmimi Princi Asturias]]|2009}}{{ubl|[[Çmimi Jeruzalem]]|2015}}{{ubl|[[Park Kyong-ni Prize|Çmimi Park Kyong-ni]]|2019}}{{ubl|[[Neustadt International Prize for Literature|Çmimi Neustadt]]|2020}}
| zhanri = poet, prozator, eseist
| zhanri = poet, prozator, eseist
}}
}}

Versioni i datës 20 nëntor 2020 17:53

Stampa:Infobox shkrimtar Ismail Halit Kadare ose Ismaïl Kadaré në frëngjisht (lindur në Gjirokastër, Mbretëria Shqiptare, më 28 Janar 1936) është një shkrimtar i cili shquhet kryesisht për prozë, por ka botuar edhe vëllime me poezi dhe ese. Nisi të shkruajë kur ishte ende i ri, fillimisht poezi, me të cilat u bë i njohur, e më pas edhe prozë, duke u bërë prozatori kryesor shqiptar.[1][2] Deri më sot veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të ndryshme,[3] duke qenë kështu përfaqësues kryesor i letërsisë shqipe nëpër botë.[4][5][6][7][8]

Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar i përhershëm i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Në vitin 1992 u vlerësua me Prix Mondial Cino Del Duca; më 2005 fitoi Çmimi Man Booker International, më 2009 çmimin "Prince of Asturias Awards" për Artet, në vitin 2015 Çmimin Jeruzalem, në vitin 2019 Çmimin Park Kyong-ni ndërsa në vitin 2020 çmimet Neustadt dhe Prozart. Më 2016 presidenti francez ia ndau titullin “Komandant i Legjionit të Nderit”.[9][10] Viteve të fundit, ai e ndan kohën e tij mes Francës dhe Shqipërisë.

Kadare njihet si shkrimtar i cili në veprat e tij në mënyrë të qëllimshme u shmang nga realizmi socialist, dhe si i tillë veprat e tij u përkthyen dhe u lavdëruan nga kritikët dhe lexuesit anembanë botës. Ai krijoi një vepër me karakter universal por që rrënjët i ka thellë në tokën shqiptare.[11] U përpoq të shkruajë letërsi normale në një vend jonormal. Vepra e tij është luftë e pareshtur për të arritur botimin, duke iu kundërvënë politikës zyrtare, duke ia hedhur censurës komuniste, madje duke vënë në rrezik edhe jetën e tij. Kadare konsiderohet nga disa si një nga shkrimtarët dhe akademikët më të shquar evropianë të shekullit të 20-të, si dhe një zë universal kundër totalitarizmit.[12]

Jetëshkrimi

Vitet e hershme

U lind më 28 janar 1936 në Gjirokastër, në një familje qytetare, i biri i Halit Kadaresë dhe Hatixhes nga familja myslymane Dobi, nje nder oxhaqet feudalë.[13] Çifti do të kishte edhe dy fëmijë të tjerë, Shahinin dhe Kadrien.[14]

Shkollën fillore dhe të mesme e mbaroi në Gjirokastër. Kur u vendos regjimi komunist në Shqipëri, ai ishte vetëm 8 vjeç.[15] Në moshën 12 vjeçare arrestohet nga regjimi i sapovendosur komunist nën akuzën “falsifikues monedhash”, meqë gjatë lojës me shokun e tij kishin krijuar me plumb të shkrirë monedha 5-lekëshe dhe ia kishin treguar gjithkujt me hare. Policia i arrestoi gjatë orës së mësimit në shkollë, dy ditë përpara ditës së votimeve dhe Ismaili bëri dy ditë burg derisa ndërhyri avokati i Kadarenjve dhe e liruan për shkak të moshës së mitur.[16][17] Në moshën 13 vjeçare zbuloi Makbethin, një ndër veprat e Shekspirit, dhe kështu i lindi dashuria për letërsinë. Në këtë moshë shkroi tregimet e para të cilat i botoi te revista Pionieri në Tiranë.[18]

Instituti Gorki

Studimet universitare i kreu në Tiranë, ku më 1958 mbaroi degën e Gjuhës e të Letërsisë në Universitetin e Tiranës dhe u diplomua për Mësuesi. Shkroi romanin e tij të parë "Mjegullat e Tiranës", të cilin e përfundoi në prag të vijimit të studimeve.[19] Në vitet 1958-1960 studioi në Moskë, në Institutin e Letërsisë Botërore "Maksim Gorki", gjatë periudhës së zbutjes hrushoviane. Atje pati mundësi të lexonte letërsi bashkëkohore perëndimore, e cila kishte filluar të përkthehej në rusisht.[20] Në institutin Gorki, vendos të hedhë poshtë kanonet e realizmit socialist dhe të shkruajë të kundërtën e asaj që dogma komuniste e quante letërsi "të mirë".[21] Ai gjithashtu kultivoi një qëndrim përbuzës ndaj servilëve të partisë dhe të nomenklaturës, një qëndrim i cili, shkruan ai, ishte produkt i arrogancës rinore.[22] Kadare detyrohet t'i braktisë studimet para kohe për shkak të prishjes së marrëdhënieve mes Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik. U kthye në atdhe dhe i mëshoi karrierës letrare.[23]

Ballafaqimi i brezit të ri dhe të vjetër (1960-1961)

Përgjatë viteve '50 dhe në fillimet e viteve '60, Kadare ishte i njohur për poezi[24], kurse duke filluar nga vitet '60 edhe për prozë.[25]} Rinia i pëlqente veprat e tij, për ta ai kishte diçka të re për të thënë. Ai hyri në rrethet e shkrimtarëve dhe kishte marrëdhënie të mira me figura letrare. Në vitin 1961 botoi edhe një vëllim poetik me titull Shekulli im.[26]

Ndërkaq qysh pas kthimit në Shqipëri filluan sulmet ndaj tij duke e akuzuar për dekadencë.[27] Në atë periudhë pjesa më e madhe e shkrimtarëve i përkisnin brezit të dalë nga lufta. Konflikti mes tyre dhe brezit të ri, Kadare, Agolli dhe Arapi kulminoi në një mbledhje të shkrimarëve të të dy brezave në vitin 1961, ku ishte i pranishëm dhe vetë Enver Hoxha. Kadare që i përkiste brezit të ri mbrojti letërsinë e re dhe çuditërisht Hoxha këtu mori anën e të rinjve. Kjo manovër e Hoxhës ishte edhe goditje ndaj brezit të vjetër ish-partizan.[27]

Romanet e para (1962-1965)

Gjatë qëndrimit në Moskë kishte shkruar romanin "Qyteti pa reklama" duke sfiduar qëllimshëm rregullat e realizmit socialist. Për shkak të temës delikate të romanit, që bënte fjalë për studentë të shthurur e amoralë që arrijnë suksesin me anë të falsifikimeve, e që ishte në kundërshtim të plotë me realizmin socialist, romani mbeti pa u botuar.[28] Qyteti pa reklama është kritikë e fuqishme ndaj socializmit shqiptar.[29] Këtë vepër ia tregoi një miku të tij, i cili e këshilloi që ta mbante të fshehur. Nga ky roman shkëputi një fragment, i cili u botua si novelë me titullin "Ditë kafenesh" më 1962 te "Zëri i Rinisë".[30] Sapo doli u ndalua,[31] duke kontribuar për namin e Kadaresë për dekadencë.[32]

Në vitin 1963 e botoi romanin Gjenerali i ushtrisë së vdekur, që trajtonte temën e një gjenerali italian dhe një prifti që vijnë në Shqipëri për të marrë eshtrat e ushtarëve italianë të rënë në Luftën e Dytë Botërore.[33][34][35] Në roman kishte injoruar realizmin socialist, mungonte heroi pozitiv dhe nuk përmendej Partia. Ai u prit keq nga kritikët zyrtarë dhe u injorua. Derisa shkrimtarët zyrtarë shkruanin për diellin ideologjik që ngrohte të gjithë komunistët njësoj, Kadare nuk do t'ia hiqte retë as shiun tokës shqiptare në veprën e tij.[36] Romani pasues, "Përbindëshi", i cili ishte antidogmatik[37], u botua në revistën Nëntori, mirëpo menjëherë u etiketua si dekadent dhe u ndalua.[38]

Gjatë viteve '60 në shkrimet e kritikës zyrtare kryesisht injorohet ose përmendet rrallë, në kontrast me shkrimtarët e mëdhenj të kohës të cilët kritika i pëlqente.[39]

Në gjirin e popullit (1966-1969)

Skeda:Enver Hoxha. Vepra 47.JPG
Në vjeshtë 1966, Enver Hoxha lëshoi thirrjen që letërsia dhe artet të bëhen "armë e fuqishme në duart e partisë për edukimin e punonjësve me frymën e socializmit dhe komunizmit" dhe të udhëhiqen nga "kërkesat ideologjike e politike të partisë".[40].

Më 1966, Enver Hoxha filloi revolucionin kulturor shqiptar dhe si rrjedhojë artistët u dërguan nëpër qytete provinciale për të qenë "gju më gju me popullin". Shkrimtarët u përballën edhe me indiferencë nga bota e jashtme demokratike dhe kuptuan se ishin të vetmuar përballë shtetit, i cili mund të bënte me ta çfarë të donte pa u bezdisur prej askujt.[41]

Kadare u dërgua në qytetin e Beratit ku qëndroi dy vjet si korrespodent i gazetës "Drita", e ku u njoh me punëtorët e kombinatit të tekstilit. Në vitin 1967, Kadare u caktua në delegacionin e Lidhjes së Shkrimtarëve që u dërgua në Kinë, bashkë me disa delegacione të tjera.[42] Në atë kohë Revolucioni Kulturor në Kinë ishte në kulm, ndërsa letërsia ndodhej në agoni. Përvojat e tij në Kinën komuniste do t'i trajtonte më vonë në veprën e tij.[43] Pas Kinës, delegacioni i Kadaresë qëndroi dy javë në Vietnam, ku lufta ishte përshkallëzuar dhe bombardimet amerikane ishin në kulm. Ditën e fundit kur po kalonin lumin Mekong me një trap të madh i zuri bombardimi midis lumit.[44]

Meqenëse dy nga veprat e tij tashmë ishin të ndaluara, kurse Gjenerali i ushtrisë së vdekur u prit ftohtë dhe nuk mundi ta ribotonte, ai gjykoi se në këtë situatë nuk guxonte të bënte më gabime. I përballur me klimën e pafavorshme për krijimtari të lirë dhe i gjetur nën trysni për të shkruar diçka për të "tashmen e gëzuar", gjatë qëndrimit në kombinatin e tekstilit në Berat, Kadare mendon në duhet të braktisë letërsinë, apo të bëjë lëshime dhe të shkruajë nën trysninë e dogmës. Në këtë sfond merr formë romani "Lëkura e daulles",[45] që e shkroi pa dëshirën e tij[46] U botua në vitin 1967 në revistën "Nëntori", në kulmin e revolucionit kulturor. Kritika zyrtare e priti me entuziazëm dhe e cilësoi si një sukses në "riedukimin" e shkrimtarëve.[45] Romani megjithatë është i mbushur me situata groteske dhe dialogë komikë, që i ka shtyrë disa studiues ta interpretojnë si tallje me aktualitetin komunist.[47] Po të njëjtin vit u ribotua Gjenerali i ushtrisë së vdekur pas ca kompromiseve të vogla të cilat nuk e kënaqën kritikën zyrtare.[48][49]

Fillimet e suksesit ndërkombëtar (1970-1973)

Kronikë në gur, 1971

Në fillim të vitit 1970 shtëpia botuese franceze Albin Michel botoi në frëngjisht romanin Gjenerali i ushtrisë së vdekur.[50][34] Ai pati jehonë të jashtëzakonshme në Francë dhe brenda tri vjetësh u përkthye në gati 20 gjuhë.[34] Ky sukses nxiti xhelozinë e shkrimtarëve në Shqipëri. Brezi i vjetër i shkrimtarëve dhe kritikëve u zemërua jashtëzakonisht: "Ky roman u botua nga borgjezia dhe kjo nuk mund të pranohet," thotë një raport i policisë sekrete në atë kohë. Shkrimtarët tjerë u bënë bashkë kundër "të përkëdhelurit të Perëndimit".[51] Kadare iu rikthye prapë temave historike.[52] Shkroi e botoi romanet Kështjella (1970) dhe Kronikë në gur (1971), të cilat u botuan në Francë njëra pas tjetrës.[53] "Kështjella" bënte fjalë për rezistencën e shqiptarëve kundër osmanëve[53], ndërsa romani autobiografik "Kronikë në gur" bënte fjalë për qytetin e Gjirokastrës dhe fëmijërinë e Kadaresë aty gjatë Luftës së Dytë Botërore.[54] Gjatë këtyre viteve drejtonte po ashtu revistën e vetme në gjuhë të huaj të Lidhjes së Shkrimtarëve, Les lettres albanaises.[55]

Në këtë kohë Kadare konsiderohej si shkrimtar i talentuar, por talenti i të cilit anonte kah dekadenca dhe subjektivizmi. Armiqtë e Kadaresë në organet e Sigurimit dhe garda e vjetër e Byrosë Politike e akuzonin atë vazhdimisht si "agjent i Perëndimit", që ishte njëra prej akuzave më të rrezikshme që mund të bëhej asokohe.[56] Pas suksesit në Francë, e caktuan deputet pa e pyetur fare dhe [57] e detyruan të futej në Partinë e Punës të Shqipërisë me 1972, vendime që për shkak të mungesës së lirisë, Kadare nuk mund t'i kundërshtonte pa pasur pasoja më pas.[58][21][59]

Fushata e vitit 1973

Pas publikimit të dy romaneve me temë historike, Kadare u përball prapë me kritikat për shmangien e temave "aktuale", prandaj mendoi të shkruante një roman me temë prishjen e Shqipërisë me vendet tjera komuniste në dimrin e viteve 1960-1961,[60] që pastaj t'i kishte duart e lira t'i rikthehej historisë dhe legjendave shqiptare për të cilat kritikohej që e kishte lënë pas dore Shqipërinë e Re.[61] Romanit i vuri titullin "Dimri i vetmisë së madhe".

Sapo doli në fillim të vitit 1973, në shtyp shpërtheu një fushatë e paparë kritikash kundër Kadaresë, e cila zgjati muaj me radhë. Në të u përfshinë fshatarë, punëtorë, studentë, ushtarë, kritikë, studiues, zyrtarë të lartë; shkurt, i gjithë mekanizmi i propagandës komuniste. Kadare u akuzua për ironizim të "parimeve të socializmit", për "përkrahje të fshehtë të liberalizmit",[62] për armiqësi ndaj Diktaturës së proletariatit dhe luftës së klasave. Përdorimi i fjalës vetmi në titull u kuptua si kritikë ndaj Hoxhës.[63] Vetë ministri i brendshëm Kadri Hazbiu u deklarua lidhur me romanin: "lexova dyzet faqe dhe pështyva dyzet herë".[64][65] Kadare kaloi një nga vitet më të errëta të jetës. U kërkua ndalimi i romanit, madje disa zëra kërkuan edhe arrestimin e autorit.[61][62][66] Enver Hoxha qëndroi i heshtur[67] dhe reagoi vetëm dy muaj pas fillimit të fushatës.[68] Kur gjatë një vizite në Elbasan u pyet rastësisht se çfarë mendonte për romanin, ai u dha të drejtë atyre që e quanin romanin antisocialist, por theksoi se shkrimtarët janë qenie të veçanta me mendje të mjegulluara. Të ndaloje romanin sipas tij ishte tu jepje të drejtë sovjetikëve dhe në Moskë këtë mund ta merrnin si shenjë se qarqet sovjetike në Shqipëri ishin ende të forta. Kaq mjaftoi që fushata të ndalej. Romani nuk u rishtyp më dhe për 3 vite u hesht për të.[61] Pas disa përpunimeve ai u ribotua në vitin 1977 nën titullin e ndryshuar "Dimri i madh" dhe u përkthye edhe në frëngjisht.[69]

Pashallarët e kuq

Në vitin 1975 Kadare hyri prapë në telashe të mëdha me autoritetet kur çoi për botim poemën "Pashallarët e kuq". Kur poema i ra në dorë Enver Hoxhës ai e quajti "akuzë e rëndë për udhëheqjen e partisë,[...] trakt i zi që bën thirrje për kryengritje" kurse Kadarenë e quajti "poet korbash".[70] Kadare u detyrua të paraqiste autokritikë në Komitet Qëndror, para Ramiz Alisë, më pas para organizatës bazë të partisë në Lidhjen e Shkrimtarëve. Ai pranoi se kishte shkruar një vepër "armiqësore, kundër vijës së Partisë, Diktaturës së Proletariatit dhe popullit".[71] Për të shpëtuar me dënim sa më të lehtë, u thellua duke bërë autokritikë retrospektive për vepra të mëparshme.[72] Kadare u ndëshkua me vërejtje të rëndë në kartën e regjistrimit dhe paralajmërim për përjashtim nga Partia".[73] Iu ndalua botimi i romaneve të reja,[21]u syrgjynos fillimisht në Fier, e më pas në moçalet e Myzeqesë, ku duhej të hiqte dorë nga shkrimi dhe të mësonte të "kontribonte në mënyrë produktive në të mirën e kombit".[74] Në ditarin e tij të datës 20 tetor 1975, Hoxha shkruante për Kadarenë:

" Është e qartë se Kadareja është kundërrevolucionar, është kundër diktaturës së proletariatit, kundër dhunës dhe shtypjes së armiqve të klasës, ai është kundër socializmit në përgjithësi dhe në vëndin tonë në veçanti.:— Enver Hoxha[75]

Pas kthimit në Tiranë, për të kapërcyer ndalesat, i maskoi romanet e reja si novela duke i ngjeshur në një përmbledhje novelash. Në vitin 1978 kur u prishën marrëdhëniet me Kinën botoi përmbledhjen e parë me "novela" "Muzgu i perëndive të stepës", "Ura me tri harqe", "Kamarja e turpit" dhe "Komisioni i festës" në një vëllim të përbashkët.[76] Me përjashtim të romanit të parë të përmbledhjes, i cili ishte autobiografik, tre të tjerët ishin me tema historike.[77][78][79]

Pas arrestimit të piktorit Maks Velo të cilin Kadare e kishte mik, ia shpëtoi një pikturë nga sekuestrimi dhe djegia duke e fshehur në shtëpinë e vet.[80] Iu gjet pranë mikut të tij, poetit Lasgush Poradeci dhe i ndihmoi t'i regjistronte vajzat në universitet.[81]

Skeda:Pallati i ëndrrave.jpg
Pallati i ëndrrave

Kadare, armik i popullit (1980-1984)

Në vjeshtën e vitit 1980, Kadareja do të vizitojë Kosovën, me rastin e botimit të parë të kompletit të veprave të tij, në dhjetë vëllime, në Prishtinë. Me këtë rast, atij iu bë një pritje institucionale, pati takime të shumta me lexues dhe intelektualë shqiptarë të Kosovës dhe u njoh me preokupimet e shqiptarëve.[82] Në vitin 1980 botoi në një përmbledhje të përbashkët romanet Prilli i thyer, Kush e solli Doruntinën së bashku me dy kapitujt e parë të romanit Pallati i ëndrrave maskuar si novelë. Një vit më vonë, më 1981, me rastin e ribotimit të një libri të mëhershëm shfrytëzoi rastin dhe e futi në të versionin e plotë të Pallatit të ëndrrave, duke arritur kështu ta kapërcente censurën.[83] Vepra bënte fjalë për një shtet totalitar, që në shikim të parë dukej si Perandoria Osmane, ku një institucion i quajtuar Pallati i ëndrrave mblidhte dhe analizonte ëndrrat e qytetarëve për të zbuluar në to shenja të rreziqeve që mund t'i kanoseshin shtetit. Shumë shpejt njerëzit filluan të vërenin se përshkrimet e kryeqytetit ku luheshin ngjarjet ishin identike me Tiranën, dhe atmosfera e frikës, arrestimeve dhe burgosjeve ishte e ngjashme me Shqipërinë komuniste.[84]

Romani u dënua rreptësisht në një mbledhje të Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë dhe u ndalua. Kadare u përball me akuzat se vepra kishte aluzione kundër regjimit komunist dhe që Pallati i Ëndrrave ishte në fakt ndërtesa e Komitetit Qendror të PPSH-së. Kadare i shpëtoi arrestimit për shkak të njohjes ndërkombëtare.[85]

Pyetje: Vazhdo i pandehur të shpjegosh se cilët janë personat e tjerë, që tradhtari Mehmet Shehu, i ka marrë në shërbim të punës tuaj armiqësore.

Përgjigje: Mehmet Shehu që drejtonte grupin tonë armiqësor, kishte parashikuar, që përveç sektorëve të tjerë, që unë kam shpjeguar më parë, të godiste vijën e Partisë edhe në art e letërsi. Kështu, në një nga bisedat e shumta armiqësore që kam bërë me Fiqret Shehun, kam mësuar se në këtë drejtim kishte përpunuar me detyra edhe Ismail Kadarenë. [...]Fiqreti më tregoi se edhe Ismail Kadareja ishte prej kohësh në pozicion armiqësor. Përpunimin e tij, më tha ajo, e ka bërë Todi Lubonja, me të cilin Ismaili kishte shoqëri të ngushtë. Ismail Kadareja ishte ngarkuar që të punonte sa më shumë me shkrimtarët dhe artistët e rinj e gradualisht t’i përpunonte ata e duke bërë sa më shumë të tillë, të formonte një rrymë liberale disidentësh, që do të përdoreshin kur të vinte koha. :— Procesverbali i marrjes në pyetje të Llambi Ziçishtit, Tiranë, 24.09.1982 [86]

Në vjeshtë 1981 shkrimtari i ri Bashkim Shehu, djali i kryeministrit Mehmet Shehu, i tregoi në mirëbesim se i ati pas kthimit nga një takim me Enver Hoxhën ia kishte ndaluar takimin me Kadarenë me arsyen se ai ishte agjent i Perëndimit.[87] Më 17 dhjetor 1981 kryeministri i Shqipërisë Mehmet Shehu u gjet i vetëvrarë, më pas u shpall tradhtar dhe poliagjent.[88][43] Një ditë para varrimit të Shehut, shkrimtarët dhe artistët u ftuan në një ekspozitë arti ku do të merrte pjesë vetë Enver Hoxha, mirëpo Kadare nuk u ftua. I vetëdijshëm për domethënien e riteve të tilla të përjashtimit, ai e mori me mend se ndodhej në rrezik. Ishte i shqetësuar se mos përfshihej në valën e spastrimeve.[88] E brengoste fakti që po atë vjeshtë kishte dorëzuar për botim edhe romanin Koncerti në faqet e të cilit përmend mënyrën me të cilën diktatori kinez Mao Ce Duni kishte eliminuar zëvendësin e tij Lin Biao duke e paraqitur si aksident ajror.[43][88] Në janar të vitit 1982 dritaret e shtëpisë së Kadaresë u thyen me gurë, ndërkaq para shtëpisë organizoheshin mitingje nga rrugeçër duke ulëritur "Kadare,agjent i borgjezisë, agjent i Mehmet Shehut.", me një guxim që i kishte habitur bashkëkohësit.[89] Pranë apartmentit të Kadaresë gjatë netëve kishte prani të rrugeçërve.[90]

Në vitet 1981-1982 Enver Hoxha ngarkoi Sigurimin dhe Hetuesinë të përgatitnin dokumentet procedurale për arrestimin e Ismail Kadaresë nën akuzën veprimtari armiqësore dhe bashkëpunëtor në komplotin e Mehmet Shehut. Kadare do të akuzohej si sabotator i vijës së Partisë në art dhe kulturë.[91] Ishte vlerësuar se kishte ardhur momenti për ta dënuar Kadarenë si armik të Partisë dhe të Diktaturës së Proletariatit. Ishin përgatitur mbi dhjetë dëshmi ku flitej për veprimtarinë armiqësore të Kadaresë, kryesoret ishin nga Fiqirete Shehu dhe Llambi Ziçishti.(shih kutiza në të djathtë)[92]. Bashkim Shehu tregon se ishte marrë në pyetje një javë rresht për Kadarenë si armik i rrezikshëm.[93] Në një mbledhje të fshehtë të shtatorit 1982, Hoxha e përmend Kadarenë si pjesë të një grupi armiqësor me Todi Lubonjën dhe Fadil Paçramin.[94]

Në vitin 2020, ish-kryehetuesi i Shqipërisë në atë kohë, Qemal Lame, theu heshtjen për përndjekjen e Kadaresë në ato vite. Lame dëshmon që më 24 shtator 1982 në mbrëmje ka marrë një telefonatë nga Enver Hoxha ku i dha urdhrin për arrestimin e Kadaresë: "Të arrestohet! Mos veproni menjëherë! Do ta diskutojmë!" [95] Tre ditë më vonë, me 27 shtator 1982, në ora 18:00, në një mbledhje të kupolës së lartë komuniste të Shqipërisë, ku Lame qe i pranishëm bashkë me Ramiz Alinë dhe Hekuran Isain, sipas Lames, Enver Hoxha ka shpërthyer kundër Kadaresë: [96].

»[...]Të arrestohet ai Kadareja! Të bisedojmë e të vendosim për këtë qelbësirë. Boll ka livadhisur. I është rritur shumë mendja. Të shkojë me të tjerët në qeli. Të hanë dhé! Të shkojnë në hale të gomerëve! [...] I ka ardhur koha. T’ia përveshim edhe atij [...] Të arrestohet!

Sipas Lames, janë dhënë dy urdhra konkretë nga Enver Hoxha për arrestim, të cilët u anuluan në çastin final të ekzekutimit të tyre. I pari u dha më 1982. [95] Për Kadarenë ishte përgatitur arkivoli, predikimi ligjor në sallën e gjykimit të burgut, ekzekutimi në errësirën e mesnatës, zhdukja që të mos i gjendeshin as eshtrat dhe as një varr për ta kujtuar familjarët, njëlloj si me ish-Kryeministrin.[97] Në vitin 1983 në kupolën komuniste shqiptare erdhi prapë në rend të ditës arrestimi i Kadaresë por urdhri prapë u anulua.[95] Sipas Lames, arrestimi i Kadaresë u la për më vonë, por ndjekja nga Sigurimi vazhdoi edhe më tej.

Shtypi botëror në ato vite e mbrojti hapur. Në një shkrim të revistës franceze Lire, Bernard Pivot shkroi se Franca ishte e shqetësuar për faktin që Kadare nuk po i përgjigjej ftesës për të ardhur në Paris. Në shkrim ishte fraza "Ne presim Ismail Kadarenë dhe jo kokën e tij në pjatë ..." [98] [99] Më 1983 e lejuan t'i përgjigjet ftesës franceze dhe të vizitojë Francën pa familje ndërsa gruaja dhe vajzat mbaheshin në Shqipëri si mjet presioni.[100]

Romani i radhës i Kadaresë "Nata me hënë" i dalë në fillim të 1985, u ndalua.[101] Më 9 Prill 1985, Enver Hoxha ra në koma; natën midis 10/11 Prill, ai ndërroi jetë, në moshën 76 vjeç. Në mbrëmjen e vdekjes së Hoxhës, 10 prill, anëtarë të Lidhjes së Shkrimtarëve, Byrosë Politike dhe Komitetit Qendror të Partisë Komuniste organizuan me ngut një mbledhje për të dënuar romanin e fundit të Kadaresë "Nata me hënë".[102]

Nën Ramiz Alinë (1985-1989)

Shpresat për liberalizimin e Shqipërisë pas ardhjes në pushtet të Ramiz Alisë u venitën.[103] Romanin tjetër "Vajza e Agamemnonit", ku në mënyrë të hapur shpreh mendime kundër regjimit komunist, e shkroi më 1985 dhe bashkë me disa vepra të tjera antikomuniste e nxori fshehtas jashtë shtetit nëpërmjet botuesit dhe mikut të tij francez Claude Durand, me udhëzimin që të botoheshin në rast se Kadare pësonte ndonjë "aksident" në Shqipëri.[104] Me qëllim që t'i bënte të njohur perëndimit situatën në Shqipëri, i dha botuesit të tij francez të dhëna të detajuara mbi burgjet dhe kampet e internimit të Shqipërisë komuniste të cilat më pas u botuan në një gazetën L'Express në Paris.[105]

Në vitin 1986 botoi romanin "Krushqit janë të ngrirë" që fliste për dhunën dhe terrorin që përdornin serbët kundër shqiptarëve në Kosovë. Romani ishte frymëzuar nga demonstratat e shqiptarëve të Kosovës më 1981.[106] Botimi i romanit në Tiranë, atëbotë, solli në Kosovë dy kumte diametralisht të kundërta: do të shkaktojë mirënjohje entuziaste te komuniteti letrar dhe intelektual i Kosovës, më një anë dhe, më anën tjetër, do të shtojë urrejtjen për Kadarenë te strukturat represive të pushtetit të atëhershëm serb.[82]

Në vitin 1988 u bë anëtar i Institutit Francez.[107] Në vitin 1989 ishte në listën e 12 të ftuarve personalë, të presidentit francez François Miterrand në kremtimin e 200 vjetorit të Revolucionit francez, me ç'rast Ramiz Alia nuk mori fare ftesë. Atje Kadare u takua me personalitete të kulturës dhe të politikës, mes të cilëve dhe me presidentin e Jugosllavisë, sllovenin Janez Dërnovshek, me të cilin bisedoi për çështjen e Kosovës. Me 22 korrik u ftua të hajë mëngjes me presidentin Miterran në pallatin presidencial francez, Elize.[108]

Rënia e komunizmit (1989-1991)

Në vitin 1989, disa muaj para rënies së komunizmit, autoritetet e caktuan pa dëshirën e tij zv. kryetar të Frontit Demokratik.[109] Kadare duke shfrytëzuar famën e tij në Shqipëri dhe jashtë saj bëri deklarata gjithnjë e më të zëshme mbi domosdoshmërinë e ndryshimeve, veçanërisht në fushën e të drejtave të njeriut. Në parathënien e romanit të guximshëm Thikat (1989) nga Neshat Tozaj që denonconte shkeljet e Sigurimit, Kadare pohoi se vetëm duke pranuar dhe korrigjuar gabimet e mëparme mund të ecte Shqipëria përpara. Në shkurt 1990 Kadare kërkoi një takim me Ramiz Alinë ku i kërkoi të respektonte të drejtat e njeriut, të zbatonte reforma demokratike, reforma ekonomike dhe të hapej ndaj botës së jashtme.[110]

Në vjeshtën e vitit 1990, i zhgënjyer nga përpjekjet e udhëheqjes komuniste për t'i zgjatur jetën regjimit, Ismail Kadare vendosi të arratiset nga Shqipëria në Paris dhe të kërkojë nëpërmjet mediave perëndimore vendosjen e demokracisë. Me ndihmën e botuesit francez arrin të organizojë ikjen e familjes së tij. Me 25 tetor 1990, në kohën që në Tiranë po mbahej një konferencë e ministrave të jashtëm të vendeve të Ballkanit, Kadare njoftoi nga Parisi arratisjen e tij në Francë duke kërkuar vendosjen e demokracise dhe duke shprehur zhgënjimin për ndryshimet e ngadalshme.[110] Ikja e tij u mirëprit nga ata që donin demokratizimin e Shqipërisë, kurse pas arratisjes u shpall tradhtar dhe Ramiz Alia kërkoi ndjekjen penale të tij. ATSH deklaroi: "Kadare dezertoi!"[91]. Disa intelektualë, përkundër rrezikut që u kanosej, e përkrahën publikisht Kadarenë, të cilin autoritetet e kishin shpallur tradhëtar. Për shkak të popullaritetit të tij, autoritetet nuk gjetën përkrahje të mjaftueshme kundër tij dhe librat e tij nuk u ndaluan.[110][111] Pak ditë pas arratisjes së Kadaresë, në konferencën kombëtare të letrarëve e artistëve të rinj mbajtur në Korçë, ku morën pjesë 500 letrarë dhe artistë, me t'u përmendur arratisja e Kadaresë nga një folës në podium, e gjitha salla shpërtheu në duartrokitje dhe brohoritje të zjarrta, në praninë e numrit dy të Partisë së Punës, Foto Çamit.[112]

Nga Sigurimi u përhap shpifja sipas së cilës Kadare i kishte quajtur refugjatët "jashtëqitje e kombit".[113]

Në demokraci

Pasi la Tiranën dhe aplikoi për azil politik në Francë, mundi të ushtrojë profesionin e tij në liri të plotë. Mërgimi i tij në Paris qe i frytshëm dhe i mundësoi sukses të mëtejshëm, si në shqip ashtu edhe në frëngjisht.[114]

Pas fitores së Partisë Demokratike në vitin 1992, Kadare u kthye në Shqipëri.[115] Nga viti 1990 e më pas vepra e tij bëhet shprehja më e fuqishme e vlerave gjuhësore dhe artistike të shqipes letrare, brenda dhe jashtë vendit. Letërsia e Ismail Kadaresë pas vitit 1990 bart të njëjtat tipare thelbësore të asaj të mëparshme: frymën etnografike dhe shpërfaqjen e identitetit shqiptar, duke shtuar lirinë e autorit për të trajtuar tema që më parë nuk mund të trajtoheshin lirshëm.

Në vitin 1996 u pranua në Akademinë e shkencave sociale dhe politike në Francë, ku zëvendësoi filozofin Karl Popper. Nga viti 1994 deri 2004 shtëpia botuese franceze Fayard botoi veprën komplete të Kadaresë në frëngjisht dhe shqip. Gjatë viteve të 90-ta ai ndihmoi botimin e shumë autorëve shqiptarë në Francë, qoftë duke ua sugjeruar botuesve francezë, qoftë duke ua shkruar parathëniet. Në vitet e 90-ta Kadare loboi për Kosovën dhe përkrahu bombardimet e NATO-s kundër Serbisë.

Në vitin 1997 deklaroi se kishte hequr dorë nga shkrimi i poezive, kurse më 2011 deklaroi se kishte hequr dorë nga shkrimi i letërsisë artistike.[116]

Pas rënies së komunizmit u botuan rreth 101 dokumenteve arkivore në vëllimet "Kadare i denoncuar" dhe "Kadare në 101 dokumente të "Pallatit të Ëndrrave"" ku zbulohet përndjekja e shkrimtarit gjatë regjimit.[27] Dosja e ndjekjes së Kadaresë nga organet e Sigurimit është më e vëllimshmja e ndonjë personazhi publik në Shqipëri me 1280 faqe dhe katër vëllime.[117]

Sulmet

Pas rënies së komunizmit, disa bashkëpunëtorë të Sigurimit kishin dërguar letra me denoncime kundër Kadaresë në të gjitha anët dhe në gjuhë të ndryshme.[118] Disa shkrimtarë të brezit të ri u instrumentalizuan nga komunistët, u sorollatën nëpër sallonet e vendeve perëndimore duke shpifur dhe sulmuar veprat e Kadaresë, të cilat përmbanin kritika të rafinuara ndaj të regjimit, dhe duke e etiketuar vetë Kadarenë si protege- i mbrojtur i Enver Hoxhës. Ata provuan që me veprat e tyre letrare të bëhen të famshëm por u kuptua shumë shpejt se krijonin letërsi të pafuqishme.[119] Qarqet e ulëta shqiptare dhe antishqiptare kanë dërguar letra të liga denoncuese ndaj Kadaresë në drejtim të Akademisë Suedeze e cila ndan Çmimin Nobel.[120] Kadare ka treguar që edhe kur e ka fituar çmimin Man Booker në vitin 2005 është përballur me një fushatë denoncimesh dhe orvatjesh agresive nga ana e disa shqiptarëve që ta pengojnë që çmimi t'i ndahej atij. Me botimin e veprës Disidentët e rremë në vitin 2007 nga pedagogu i persekutuar gjatë komunizmit, Sadik Bejko, i cili kishte nxjerrë të dhëna nga arkivat shqiptarë, u zbulua që disa nga sulmuesit e Kadaresë gjatë tranzicionit kishin qenë bashkëpunëtorë apo anëtarë të Sigurimit dhe dëshimtarë të rremë në gjyqet e komunizmit.

Sipas një studiuesi, në Shqipëri më shumë sulmohet Kadareja sesa Enver Hoxha.[121] Studiuesi Bashkim Kuçuku gjykon se vlerësimet e larta të kritikës botërore, për mendjet shkencërisht të varfra, në Shqipëri, janë të pabesueshme, kurse, në shpirtrat e tharë nga narcizizmi nxisin mëri të verbra, të cilat rreken t’i mbulojnë me sofizma nga më të ndryshmet dhe sulme ndaj Kadaresë.[122] Sipas pedagogut shqiptaro-amerikan Gjek Marinaj, arsyeja kryesore e sulmeve kundër Kadaresë në Shqipëri është injoranca. Kundërshtarëve të Kadaresë u duhet akoma kohë për ta kuptuar atë dhe rolin e tij në letërsinë shqipe dhe botërore. Ai i ka ndarë në 5 grupe sulmuesit e Kadaresë: ata që ia lënë fajin Kadaresë për problemet e tyre të përditshme, shkrimtarët mediokër që e sulmojnë Kadarenë për tu dukur, ata që e sulmojnë për shkak të xhelozisë, ata që e sulmojnë për të mbuluar të shkuarën e tyre komuniste, dhe grupi i pestë të cilin e konsideron më të rrezikshmin:[123]

[...] grupi i pestë dhe më i rrezikshmi përbëhet nga ata që e sulmojnë Kadarenë për të dëmtuar kombin shqiptar. Ata nuk duan që Kadareja të fitojë Çmimin Nobel, sepse nuk duan që Shqipëria ta fitoje atë. Ata nuk duan që Kadareja të studiohet në kolegjet dhe universitetet e huaja, sepse edhe tematika, shqetësimet, kultura, dhe jeta e shqiptarëve do të studiohej e vlerësohej.[...]

Jeta private

Kadare është martuar me shkrimtaren Helena Kadare dhe kanë dy vajza. Njëra nga vajzat, Besiana është ambasadore e përhershme e Shqipërisë në UNESCO.[124]

Vepra

Kadare është shkrimtari i vetëm shqiptar me njohje ndërkombëtare të gjerësishme[125] dhe është përkthyer në 45 gjuhë.[126] Para Kadaresë, letërsia shqipe njihej pak në botë,[127] falë tij u bë e njohur, e lexuar dhe e çmuar. Për herë të parë në historinë e vet, nëpërmjet saj letërsia shqipe është integruar në letërsinë evropiane dhe botërore, dhe përfaqësohet denjësisht në hartën e tyre.[122] Letërsia e Kadaresë ka dhënë një kontribut të çmuar në krijimin e gjuhës dhe letërsisë kombëtare.[27]

Kadare u përpoq të shkruajë letërsi normale në një vend jonormal. Vepra e tij është luftë e pareshtur për të arritur botimin, duke iu kundërvënë politikës zyrtare, madje duke vënë në rrezik edhe jetën e tij. Kadare thuri strategji dhe përdori dredhira për t'ia hedhur censurës komuniste. Letërsia e tij është quajtur letërsi rezistence.[128] Kadare e sfidoi realizmin socialist për tre dekada[129] duke iu kundërvënë me realizëm subjektiv.[130] Studiuesja Alda Bardhyli e ka quajtuar aftësinë e Kadaresë për t'iu shmangur realizmit socialist të jashtëzakonshme.[27] Pothuajse në të gjitha veprat e tij e ka sfiduar regjimin përmes një "disidence të heshtur".[27] Kadare iu shmang realizmit socialist dhe censurës shtetërore përmes mjeteve alegorike, simbolike, historike dhe mitologjike.[131] Albanologu Robert Elsie ka thënë se kushtet në të cilat Ismail Kadare ka jetuar dhe shkruar nuk ishin të krahasueshme me vendet e tjera komuniste në Evropë, ku kishte të paktën një shkallë të caktuar të tolerancës për disidencë, përkundrazi, situata në Shqipërinë socialiste ishte e krahasueshme me atë në Korenë e Veriut ose Bashkimin Sovjetik gjatë viteve '30 kur drejtohej nga Stalini. Megjithatë Kadare shfrytëzoi çdo rast për të sulmuar regjimin në veprat e tij nëpërmjet alegorive politike, të cilat kuptoheshin nga lexuesit e edukuar shqiptarë.[132]

Prozën e tij e karakterizojnë përgjithësimet e gjera historiko-filozofike, subjekti i ngjeshur dhe mendimi i thellë i shprehur shpesh me anë të parabolës, mbi bazën e asociacionit apo të analogjive historike. Temë qendrore e veprave të tij është totalitarizmi, mekanizmat e tij dhe kompliciteti që e bën atë të mundur.[12]

Poezi

Vëllimi i tij i parë poetik i titulluar Frymëzime djaloshare u botua më 1954. Më pas do t'i botoheshin Ëndërrimet (1957), Shekulli im (1961) dhe më i çmuari Përse mendohen këto male (1964)[133], Motive me diell (1968) dhe Koha (1976). Që në vitin 1966 trajtoi në poezi temën e Kosovës.[82]

Skeda:Vepra (Ismail Kadare).jpg
Vepra e plotë, 2009

Prozë

Ideja e romanit Gjenerali i ushtrisë së vdekur (1963) është shpirti liridashës i popullit shqiptar. Temën e shpirtit të pamposhtur të shqiptarëve nëpër shekuj autori e trajtoi edhe në romanin Kështjella (1970). Në romanin Kronikë në gur (1971) Kadare kritikoi psikologjinë provinciale dhe traditat prapanike. Probleme të rëndësishme të historisë janë trajtuar edhe në përmbledhjet me tregime e novela Emblema e dikurshme (1977), Ura me tri harqe (1978) dhe Gjakftohtësia (1980). E veçanta e talentit të Ismail Kadaresë shfaqet sidomos në trajtimin, nga një këndvështrim i ri, i temës historike dhe në tingëllimin e mprehtë aktual që është i aftë t'i japë asaj. Një nga krijimet më të shquara të Ismail Kadaresë dhe të të gjithë letërsisë së re shqiptare është romani Pallati i ëndrrave (1981). Ndër veprat më të njohura të Kadaresë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar janë: Gjenerali i ushtrisë së vdekur, Kështjella, Kronikë në gur, Ura me tri harqe, Kush e solli Doruntinën, Prilli i thyer, Dosja H, Pallati i ëndrrave, Piramida, Pasardhësi.

Në vitet '60 ishte i çmuar realisht për talentin e tij nga Todi Lubonja dhe Fadil Paçrami.[134]

Në rastin e veprës "Kështjella", përveç temës së luftës kundër osmanëve është shtuar edhe elementi kishtar dhe kontributi i shqiptarëve për mbrojtjen e Evropës.[135][136] Konstatim i bërë edhe nga studiuesi i shkrimtarit, Shaban Sinani, që vëren se tek "Nëpunësi i pallatit të ëndrrave" personazhi e ka Ebu Qerimi në variantin e parë dhe Mark Alemi në variantin e dytë.[137]

Përkthime

Një ndër fushat më pak të lakuara të veprimtarisë së Kadaresë janë përkthimet, hulli të cilën e nisi më 1955, kur shqipëroi poemat Lisi, Fëminija, Në pyllin afër fronit, Katjusha, Pranvera, etj. të shkrimtarit rus M. Isakovski. Autorë të tjerë të shqipëruar prej tij janë: Eskili, Heminguej, Pushkin, Majakovski, Eminescu, Gogol, Esenin, Mihallkov, Shçipaçov, Mickieviç, Buske, Sendrar, Bodler, Andrade, Vijon, Kejler, Seferis, Kavafis, Elitis, Li Bo, Du Fu, Jan Czjun, etj.[18]

Vlerësimi

Jose Carlos Rodrigo Breto, studiues i huaj i veprës së Kadaresë dhe autor i një disertacioni doktorate prej 1000 faqesh mbi këtë vepër

Ismail Kadare është laureat i shumë çmimeve letrare kombëtare dhe ndërkombëtare. Në vitin 1992 u vlerësua me Prix Mondial Cino Del Duca. Në vitin 2005 fitoi çmimin "Man Booker International Prize" ku kishte qenë i nominuar bashkë me shkrimtarë të tjerë të mëdhenj, duke përfshirë nobelistë si Günter Grass, Garbiel Garcia Marquez, Kenzaburo Oe etj. Kryetari i jurisë e arsyetoi vendimin për t'i dhënë çmimin Kadaresë me fjalët: "Ismail Kadare është një shkrimtar që hedh në hartë një kulturë të tërë: historinë e saj, dëshirën, folklorin, politikën, fatkeqësitë. Ai është një shkrimtar universal me traditë rrëfimi që shkon deri tek Homeri". Në vitin 2009 u nderua me çmimin spanjoll Princi i Asturias për Artet - çmimi më i rëndësishëm letrar në vendet spanjolle, dhe një nga çmimet letrare më prestigjoze në botë. Në vitin 2010 Ismail Kadare nderohet në Itali me çmimin Lerici Pea.[138] “Dhënia e çmimit Lerici Pea 2010 autorit Kadare - shkruhet në motivimin e çmimit - nënkupton rolin e poezisë dhe letërsisë si instrument lirie, duke u bërë mbështetje për të gjithë njerëzit e botës, të cilëve iu mohohen liritë themelore”.

Në vitin 1996 Kadare u bë anëtar për jetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. U bë anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, anëtar i Akademisë së Shkencave të Kosovës dhe nga viti 2018 anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave të Malit të Zi.

Ismail Kadare është dekoruar nga institucioni i Presidentit të Republikës së Shqipërisë me Urdhrin “Nderi i Kombit” dhe nga shteti francez me urdhrat “Kryqi i Legjionit të Nderit” e “Oficer i Legjionit të Nderit”.

Me studimin e veprës së Kadaresë janë marrë autorë të shteteve të ndryshme, të cilët kanë botuar vepra dhe studime për të në gjuhët e tyre amtare: Eric Faye dhe Jean-Paul Champseix (frëngjisht), Piet de Moor (hollandisht), Peter Morgan (anglisht), Jose Carlos Rodrigo Breto (spanisht). Ky i fundit e ka vlerësuar si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të gjysmës së dytë të shekullit XX, dhe shkrimtarin më të rëndësishëm të shekullit XXI.[8]

Mirënjohjet ndërkombëtar

Skenare filmash

Vepra mbi Kadarenë

  • Eric Faye - Ismail Kadare: Promethe, porte-feu (Paris, 1991)
  • Piet de Moor - Een masker voor de macht. Ismail Kadare, schrijver in de dictatuur (Amsterdam, 1996)
  • Peter Morgan - Kadare: Shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990 (Londer, 2010)
  • José Carlos Rodrigo Breto - Ismaíl Kadaré y la Gran Estratagema: reflejos literarios del totalitarismo (Madrid, 2015)

Shih edhe

Bibliografia

  • Shatro, Bavjola (2016). Between(s) and Beyond(s) in Contemporary Albanian Literature. Cambridge Scholars Publishing. ISBN 9781443899970.
  • Morgan, Peter (2011). Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990 (bot. 1). Tiranë: Shtëpia Botuese "55". ISBN 978-9928-106-12-4.
  • Kadare, Helena (2011). Kohë e pamjaftueshme. Tirana: Onufri. ISBN 978-99956-87-51-9.
  • Apolloni, Ag (2012). Paradigma e Proteut. Prishtinë: OM.
  • Sadik Bejko (2007). Disidentët e rremë. Tiranë: 55.

Lidhje të jashtme

Referimet

  1. ^ Morgan 2011, p. 66
  2. ^ Apolloni 2012, p. 25
  3. ^ Shatro 2016, p. 8
  4. ^ Henri Amouroux (28 tetor 1996). "Installation de M.Ismaïl Kadaré - Associé étranger" (PDF) (në frëngjisht). Académie des Sciences morales et politiques. fq. 7. Marrë më 18 shkurt 2018.
  5. ^ 김광일기자 (18 shtator 2000). "세계의 작가들 연쇄인터뷰… '문학의 긴급의제'점검<3> 이스마일 카다레 "저항의 열정이 내 작품 이끌어". NK Chosun (në koreanisht). Marrë më 18 shkurt 2018. 유럽 비평가들은 그를 "우리시대 최고의 작가 중 한 사람" 혹은 "20세기의 고전으로 남을 작가"라고 극찬을 아끼지 않는다.
  6. ^ ""Ismail Kadare" në Encyclopaedia Britannica". britannica.com. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ "Ismail Kadare, The Art of Fiction No. 153". theparisreview.org. Intervistuar nga Shusha Guppy. The Paris Review nr. 147, verë 1998. 1998. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ a b Jose Carlos Rodrigo Breto (2018). Ismail Kadare: La grand estratagema. Barcelona: Ediciones del Subsuelo. fq. 317–318. ISBN 978-84-947802-0-2. Y que este libro sea el principio de toda una serie de ensayos que pueda cosntruir para abundar y ahondar en la obra del escritor que considero como más importante del Siglo XXI, y uno de los más importantes de la segunda mitad del Siglo XX. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "Franca nderon "Komandant" Kadarenë". Top-channel.tv. Marrë më 30 maj 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "Décret du 31 décembre 2015 portant élévation à la dignité de grand'croix et de grand officier" (PDF). La grande chancellerie de la Légion d’honneur (në frëngjisht). JOURNAL OFFICIEL DE LA RÉPUBLIQUE FRANÇAISE. 1 janar 2016. Marrë më 30 shtator 2017.
  11. ^ Gappy, Shusha (27 shkurt 1999). "The Books Interview: Ismail Kadare - Enver's never-never land". The Independent (në anglisht). Marrë më 30 shtator 2017.
  12. ^ a b Fundacion Princessa de Asturias (24 qershor 2009). "Ismaíl Kadare, Prince of Asturias Award Laureate for Literature". Fundacion Princessa de Asturias. Marrë më 11 korrik 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Kadare, Ismail (7 prill 2015). "Portreti i nënës, që kur erdhi nuse në derën e Kadareve". gazetadita.al. Dita. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Kadare, Shahin (29 gusht 2009). Një Kadare onkolog: [vëllai i vogël i Ismail Kadaresë]. Shekulli. - Nr. 27103. fq. 18–19. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Kadare, Ismail (2009). "Pesha e Kryqit". VEPRA: Vëllimi i njëzetë. Onufri. fq. 210. ISBN 978-99943-42-99-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "Biografia, Kadare u arrestua në moshën 12-vjeç për falsifikim monedhash". Gazeta Panorama. 13 tetor 2013. Marrë më 30 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Kulla, Ndriçim (2013). Ylli i Shkrimtarit. Tiranë: Plejad. ISBN 978-9928-4170-3-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ a b Kryeziu-Shkreta, Jorina (3 shkurt 2015). "Bibliografi e veprës së Kadaresë". Gazeta Panorama. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Kadare, Ismail (30 maj 2014). Intervistuar nga Viola Isufaj. "E dashura e fakultetit si ma shpërfytyroi kolegu im në roman: ["Mjegullat e Tiranës", Ismail Kadare]". Shqiptarja.com. 125: 16–17. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)[lidhje e vdekur]
  20. ^ Morgan 2011, p. 49
  21. ^ a b c Fayé, Éric (1993). Kadaré, Ismail (red.). œuvres completes: tome 1. Editions Fayard. fq. 10–20. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Morgan 2011, p. 54
  23. ^ Ismail Kadare, Albanian writer, Brittanica.com. marrë më 14 korrik 2018
  24. ^ Morgan 2011, p. 66
  25. ^ {{harvnb|Apolloni|2012|p=22}
  26. ^ Morgan 2011, p. 66
  27. ^ a b c d e f g Alda Bardhyli (28 janar 2018). "INTERVISTA/ Alda Bardhyli: Kadare, si shkroi letërsi i survejuar". Alpnews. Marrë më 3 nëntor 2018.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  28. ^ Ndue Ukaj (2016-05-27). "Ismail Kadare: Letërsia, identiteti dhe historia". Gazeta Ekspress. Arkivuar nga origjinali më 5 mars 2017. Marrë më 2017-09-15. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ Morgan 2011, p. 60-61
  30. ^ Kadare, Ismail (2005). Zanafilla e "Një ditë kafenesh": një shpjegim i vështirë [Ditë kafenesh, parathënia]. Tiranë: Onufri. ISBN 9789994332403. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Morgan 2011, p. 68
  32. ^ Morgan 2011, p. 54
  33. ^ Kuçuku, Bashkim (13 gusht 2012). "Bashkim Kuçuku:Historia reale e Gjeneralit që erdhi në Shqipëri në '60". Gazeta Mapo. Nr. 655. Mapo. fq. 10. Marrë më 15 shtator 2017. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  34. ^ a b c Kuçuku, Bashkim. "Historia reale e Gjeneralit qe erdhi ne Shqiperi ne '60". shqipëria.com. Marrë më 15 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  35. ^ Morgan 2011, p. 74
  36. ^ Apolloni 2012, p. 33-34
  37. ^ Apolloni 2012, p. 36
  38. ^ Kadare, Helena (2011). Kohë e pamjaftueshme. Onufri. fq. 144. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ Apolloni 2012, p. 34
  40. ^ Robert Elsie (1995), Histori e Letërsisë Shqiptare, përktheu Abdurrahman Myftiu, Tirana & Peja: Dukagjini, 1997. fq. 265
  41. ^ Helena 2011, p. 169-170
  42. ^ Helena 2011, p. 189-191
  43. ^ a b c Faye, Eric (2011). "Parathënie". përmbledhur nga Kadare, Ismail (red.). Koncert në fund të dimrit. Onufri. fq. vii–xii. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ Helena 2011, p. 189-191
  45. ^ a b ""Kadare e përçmoi 'Dasmën', se u pëlqye nga kritika e kohës"". Panorama Online. Marrë më 11 prill 2018.
  46. ^ Apolloni 2012, p. 35
  47. ^ Apolloni 2012, p. 22-23
  48. ^ Apolloni 2012, p. 34
  49. ^ Morgan 2011, p. 89
  50. ^ Morgan 2011, p. 142
  51. ^ Sinani 2011, p. 96-98
  52. ^ Apolloni 2012, p. 22
  53. ^ a b Elshani, Sadik (31 janar 2016). "Jehona e veprës së Ismail Kadaresë". Bota Sot. Marrë më 23 janar 2018. Edhe per romanin "Keshtjella", Kadare gjithashtu e merr subjektin nga historia e popullit shqiptar, qendresen dhe lufterat e popullit shqiptar nen udheheqjen e heroit tone kombetar, Gjergj Kastriot Skenderbeut. [...]Romani "Keshtjella" eshte botuar ne Paris me 1972, me titull: "Daullet e shiut".[...] "Kronike ne gur" eshte botuar ne Paris me 1973.
  54. ^ Morgan 2011, p. 47
  55. ^ Eriona Tartari. "Traduire sous le totalitarisme". histrad.info. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ Morgan 2011, p. 143
  57. ^ Istrefi, Diana (2005). "Ligjvënësit shqiptarë 1920-2005" (PDF). parlament.al. Tiranë. fq. 15–16. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)[lidhje e vdekur]
  58. ^ « Ismaïl Kadaré: un écrivain national sur la sellette » nga Jean-Paul Champseix në sitin Encyclopædia Universalis, marrë më 20 shkurt 2018.
  59. ^ Morgan 2011, p. 107
  60. ^ Morgan 2011, p. 128
  61. ^ a b c Faye, Eric (2012). "Parathënie". përmbledhur nga Kadare, Ismail (red.). Dimri i vetmisë së madhe. Onufri. fq. vii–xii.
  62. ^ a b Gazeta Shqip (5 shtator 2014). "Disidenca te "Dimri i madh"". Gazeta Shqip. Marrë më 30 shtator 2017.
  63. ^ Morgan 2011, p. 153
  64. ^ Peter Morgan (2011). Ismail Kadare: shkrimtari dhe diktatura, 1957-1990. Tirana: Shtëpia botuese 55. fq. 153. ISBN 9789928106124. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ "Kadri Hazbiu pështyu kur lexoi "Dimrin e vetmisë së madhe"". Press reader. Gateza Shqiptare. 9 nëntor 2011. Marrë më 30 shtator 2017.
  66. ^ Stampa:Harnb
  67. ^ Morgan 2011, p. 153
  68. ^ Fevziu 2011, p. 153
  69. ^ Morgan 2011, p. 153-157
  70. ^ Lama, Vahid. "Rroftë Nexhmija, poshtë Kadare!"". Gazeta Shqip. Marrë më 10 nëntor 2017.
  71. ^ Morgan 2011, p. 165-168
  72. ^ Sinani 2011, p. 285
  73. ^ Sinani 2011, p. 243
  74. ^ Morgan 2011, p. 175
  75. ^ Hoxha, Enver. ""PASHALLARET E KUQ"/ Zbulohet ditari sekret i Enverit: Kadare poet i lig korbash "". Panorama. Marrë më 6 maj 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  76. ^ "Ura me tri harqe: triptik me një interzexo". Boston Public Library. Marrë më 30 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  77. ^ Gibbs, Jonathan. "Soviet satire skilfully mixes the personal and the political". The Independent. Marrë më 30 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  78. ^ "The Three-arched Bridge". Google Books. Marrë më 30 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  79. ^ Gauss, Karl-Markus (6 korrik 2015). "Rrëfimi i Kadaresë për rezistencën e Shqipërisë kundër shtypjes fetare". Gazeta Dita. Marrë më 30 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  80. ^ Alda Bardhyli (2017). "Mbi kritikët e Kadaresë". Kallnori. {{cite web}}: |access-date= ka nevojë për |url= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh |url= (Ndihmë!)
  81. ^ Kaloci, Dashnor; Gusho, Maria (25 qershor 2019). "Letra e rrallë e Lasgush Poradecit, për të bijën: Kostandinë, e shikon sa e rëndë është jeta, por ka dhe njerëz të mirë si Kadareja…". Marrë më 6 shtator 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  82. ^ a b c Kraja, Mehmet (2016). "Si e ndihmoi Kadareja Kosovën në rrugë letrare dhe politike". Panorama. Marrë më 27 gusht 2020.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  83. ^ Kuçuku, Bashkim (1999). "Kryevepra e fshehur: odise kadareane". përmbledhur nga Kadare, Ismail (red.). Pallati i ëndrrave. Onufri. fq. 199–200. ISBN 99927-30-31-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  84. ^ Joachim Röhm. "NACHWORT ZUM PALAST DER TRÄUME" (PDF). Marrë më 13 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  85. ^ "Berisha e pranon për herë të parë: hapëm depot e armëve më '97, ja pse". Panorama Online. 23 mars 2017. Marrë më shtator 13, 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  86. ^ "Procesverbali i marrjes në pyetje të Llambi Ziçishtit". Marrë më 17 shtator 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  87. ^ Helena 2011, p. 182
  88. ^ a b c Morgan, Peter (2011). Kadare: Shkrimtari dhe diktatura 1957-1990. Tiranë: Shtëpia Botuese "55". fq. 224–226. ISBN 978-9928-106-12-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  89. ^ Bejko 2007, pp. 26,112
  90. ^ Morgan 2011, p. 260
  91. ^ a b Qemal Lame (2017-03-28). "Ekskluzive/Ish-kreu i Hetuesisë: Kadareja do dënohej si bashkëpunëtor i Mehmetit". Marrë më 2018-11-02.
  92. ^ Qemal Lame (2014-02-25). "Kryehetuesi Qemal Lame: Sigurimi i Shtetit përgatiste dosje për arrestimin e Kadaresë". Marrë më 2018-11-03.
  93. ^ Morgan 2011, p. 182
  94. ^ Bejko 2007, pp. 26
  95. ^ a b c Qemal Lame (2020-08-11). "'Të arrestohet! Mos veproni menjëherë!', Ish-kryehetuesi Qemal Lame rrëfen telefonatat me Enverin e Ramizin për prangosjen e Kadaresë: Kur u dha urdhri, ish-diktatori porositi që…". Marrë më 2020-08-12.
  96. ^ Qemal Lame (2020-08-12). "Ish-kryehetuesi rrëfen takimin me Enverin dhe urdhrin që i dha për Kadarenë: Të shkojë në hale të gomarëve, deri javën tjetër…". Marrë më 2020-08-12.
  97. ^ Qemal Lame (2020-08-06). "'Të arrestohet! Mos veproni menjëherë!', Ish-kryehetuesi Qemal Lame rrëfen telefonatat me Enverin e Ramizin për prangosjen e Kadaresë: Kur u dha urdhri, ish-diktatori porositi që…". Marrë më 2020-08-12. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  98. ^ Helena 2011, p. 388
  99. ^ Morgan 2011, p. 261
  100. ^ "Polovina nxjerr letrat pse s'u lejua Kadare në Kongresin e Parisit". panorama.com.al. Panorama. 28 gusht 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  101. ^ Elsie, Robert (1994). "Ismail Kadare: A moonlit night" (PDF). Robert Elsie. Marrë më shtator 13, 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  102. ^ Morgan 2011, p. 277-278
  103. ^ Helena 2011, p. 420
  104. ^ Durand, Claude (2006). "About Agamemnon's Daughter: Adapted from the Publisher's Preface to the French Edition". përmbledhur nga Kadare, Ismail (red.). Agamemnon's Daughter: A Novella and Stories (në anglisht). Përkthyer nga Bellos, David. Arcade Publishing. fq. ix–xii. ISBN 978-1-559-70788-6.
  105. ^ Sinani 2011, p. 288
  106. ^ http://www.akllapi.net/t2513-dialogu-i-ramiz-alise-me-foto-camin-kadare-i-pari-shkrimtar-qe-kritikoi-dritero-agollin[lidhje e vdekur]
  107. ^ Morgan 2011, p. 288
  108. ^ Kaloço, Dashnor (2012). dosja.al https://dosja.al/zoti-kadare-jam-i-lumtur-tiu-kem-prane-ne-festimet-e-200-vjetorit-te-frances-letra-e-89-es-e-presidentit-mitterand-qe-kishte-ftuar-35-kryetar-shtetesh-dhe-harruar/. Marrë më 25 august 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!); Shiko vlerat e datave në: |accessdate= (Ndihmë!)
  109. ^ Morgan 2011, p. 289
  110. ^ a b c Ivo Banac (2019). Eastern Europe in Revolution (në anglisht). fq. 194–198.
  111. ^ Laço, Teodor (2012). "Kadare më tha: sakrifikohen më lehtë tre byroistë se sa unë: dy situatat kritike për Ismail Kadarenë, Pleniumi IV dhe arratisja në Francë: [raportet e shkrimtarit me regjimin, intervista]". shekulli.com.al. Intervistuar nga Leonard Veizin. Shekulli (gazetë). - Nr. 3810, 1 tetor 2012. fq. 4–5. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  112. ^ Preç Zogaj (2020). "Preç Zogaj rrëfen takimin me shkrimtarët pas arratisjes së Kadaresë në '91". Panorama. Marrë më 6 shtator 2020.
  113. ^ Minella Aleksi: "Shpifjet ndaj Kadaresë për të penguar “Nobel”-in", Panorama, 12 dhjetor 2014
  114. ^ Elsie, Robert (2005). Modern Albanian Literature and its reception in the english-speaking world (lecture) (PDF) (në anglisht).
  115. ^ Morgan 2011, p. 292
  116. ^ url=http://www.arkivalajmeve.com/ISMAIL-KADARE-Kam-vendosur-te-heq-dore-nga-letersia.1047134575/
  117. ^ Blendi Fevziu (2011). Enver Hoxha. Uetpress. fq. 258–259. ISBN 9789995639358.
  118. ^ Bejko 2007, pp. 109
  119. ^ Beqë Cufaj. "Das gespenstische Moskau der fünfziger Jahre ist uns nicht fern" (PDF) (në gjermanisht). Frankfurter Allgemeine Zeitung. Marrë më 2020-08-23. {{cite journal}}: Burimi journal ka nevojë për |journal= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |Date= është injoruar (sugjerohet |date=) (Ndihmë!)
  120. ^ Tufa, Agron (11 tetor 2016). https://www.cna.al/2016/10/11/nga-agron-tufa-mbi-cmimin-nobel-ne-letersi-dhe-kadarene/. Marrë më 5 nëntor 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!); Parametri i panjohur |title title= është injoruar (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  121. ^ Ndue Ukaj (23 shtator 2017). "Mbi kritikët e Kadaresë". Kallnori. {{cite web}}: |access-date= ka nevojë për |url= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh |url= (Ndihmë!)
  122. ^ a b Bashkim Kuçuku (2015). Kadare në gjuhët e botës (në sq.). Tirana: Onufri. fq. 8-9.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Gjuhë e panjohur (lidhja)
  123. ^ Marinaj, Gjek (2018). ""Si e futa Kadarenë në programet mësimore të kolegjit të Dallasit, pasi hoqa romancierin e njohur amerikan"". Marrë më 23 gusht 2020.
  124. ^ "A e keni ditur se vajza e Ismail Kadaresë është ambasadore e përhershme në Unesco?". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  125. ^ Elsie, Robert (2001). "Albania: Countries and Cultures" [Shtetet dhe kulturat e tyre. Vol. 1. Melvin Ember & Carol R. Ember] (PDF). Macmillan Library Reference. fq. 12–22. ISBN 0-02-864947-8. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  126. ^ Shatro 2016, p. 8
  127. ^ Shatro 2016, p. 7
  128. ^ Jose Carlos Rodrigo Breto, Revista Ex Libris, Tiranë, 30 nëntor 2018, fq 10
  129. ^ Apolloni 2012, p. 20
  130. ^ Apolloni, Ag (2012). Paradigma e Proteut. OM. ISBN 9789951632041. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  131. ^ Shatro, Bavjola (2016). Between(s) and Beyond(s) in Contemporary Albanian Literature (në anglisht). Cambridge Scholars Publishing. fq. 8, 51. ISBN 9781443899970.
  132. ^ Robert Elsie (2005). Albanian Literature: A Short History. Londër: I.B.Taurus. fq. 182–183. ISBN 1-84511-031-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  133. ^ Wojciech Roszkowski, Jan Kofman (2016). Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge. fq. 418–419. ISBN 9781317475941. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  134. ^ Lubonja, Liri (19 qershor 2015). "Kadare prishi miqësinë me ne, do të "pastrojë" biografinë". Panorama. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  135. ^ "A i retushoi Ismail Kadare veprat e tij?". tvklan.al. 22 janar 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  136. ^ Jing, Ke (23 janar 2018). Intervistuar nga Valeria Dedja. "Roli i Kadaresë në identitetin shqiptar dhe retushimi i veprave të tij! (titull editorial)". Shekulli (gazetë). {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  137. ^ Sinani, Shaban (2011). Etnos në epos: studim monografik. Tiranë: Naimi. fq. 123. ISBN 9789928109026. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  138. ^ Balkanweb: Kadare nderohet me çmimin Lerici Pea
  139. ^ http://www.premioletterarioboccaccio.it/la-storia-del-premio/vincitori/123-premio-internazionale.html
  140. ^ https://www.enotes.com/topics/ismail-kadare/in-depth
  141. ^ Kryeziu, Jorina (maj 2015). Narratori dhe narracioni në prozën e Ismail Kadaresë (PDF). Tiranë: Universiteti i Tiranës. fq. 230. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 dhjetor 2017. Marrë më 4 shkurt 2018. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  142. ^ Rebecca Wojno (janar 15, 2015). "Albanian writer to receive Jerusalem Prize". The Times of Israel. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)
  143. ^ Gazeta-shqip (12 prill 2018). "Akademia e Shkencave nderon me çmimin e karrierës Kadarenë". Gazeta Shqip. Marrë më 18 prill 2018. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)


Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Ismail_Kadare&oldid=2163733"