Palermo: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [Redaktim i kontrolluar] |
Gspata (diskuto | kontribute) No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 1: | Rreshti 1: | ||
{{Qytet |
{{Qytet |
||
|Qyteti=Palermo |
|Qyteti=Palerma<br />Palermo |
||
|Lloji i vëndbanimit=Qytet |
|Lloji i vëndbanimit=Qytet |
||
|Flamuri_figura = |
|Flamuri_figura = |
||
Rreshti 39: | Rreshti 39: | ||
| gjat_g=13 | gjat_m=22 | gjat_s= | gjat_dr =E |
| gjat_g=13 | gjat_m=22 | gjat_s= | gjat_dr =E |
||
}} |
}} |
||
'''Palermo''' |
'''Palermo''', në [[Gjuha shqipe|shqip]] '''Palerma''' ose ''Palermë''', është kryeqytet me rreth një milion banorë i krahinës italiane të [[Sicilia|Sicilisë]], i pesti në [[Italia|Itali]] për nga numri i popullsisë, pas [[Roma|Romës]], [[Milano|Milanës]], [[Napoli]]t dhe [[Torino|Torinës]], e tridhjetë e parë në nivel evropian, si dhe qendra kryesore urbane të Siçilisë. Kryeqendër e Krahinën së Palermos dhe e rajonit, është selia e kuvendit rajonal, universiteti dhe kryepeshkopata kryesore rajonale. |
||
Ishte kryeqyteti ([[1160]]-[[1816]]) të Mbretërisë e Siçilisë, dhe e dyta-qyteti më i madh i Mbretërisë së Dy Sicilive deri 1861, qendra kryesore akademike e kulturës, turizmit dhe shkencës në vend dhe një qendër e rëndësishme botimesh, e telekomunikacionit. |
Ishte kryeqyteti ([[1160]]-[[1816]]) të Mbretërisë e Siçilisë, dhe e dyta-qyteti më i madh i Mbretërisë së Dy Sicilive deri 1861, qendra kryesore akademike e kulturës, turizmit dhe shkencës në vend dhe një qendër e rëndësishme botimesh, e telekomunikacionit. |
||
Rreshti 49: | Rreshti 49: | ||
== Kultura == |
== Kultura == |
||
[[Skeda:Palermo-Martorana-bjs.jpg|parapamje|majtas|[[Kisha e Shën Kollit së Arbëreshëve]] në Martoranën, [[Kisha Bizantine Arbëreshe|kisha shqiptare]] e Palermos]] |
[[Skeda:Palermo-Martorana-bjs.jpg|parapamje|majtas|[[Kisha e Shën Kollit së Arbëreshëve]] në Martoranën, [[Kisha Bizantine Arbëreshe|kisha shqiptare]] e Palermos]] |
||
[[Skeda:Lapide marmorea S Nicolò dei Greci.jpg|parapamje|majtas|Kisha e Shën Kollit së Arbëreshëve, pllakë mermeri në kujtim të [[ |
[[Skeda:Lapide marmorea S Nicolò dei Greci.jpg|parapamje|majtas|Kisha e Shën Kollit së Arbëreshëve, pllakë mermeri në kujtim të [[Skënderbeu]]t]] |
||
=== Kultura arbëreshe në Palermë === |
=== Kultura arbëreshe në Palermë === |
||
Deri në [[Lufta e Dytë Botërore|Luftën e Dytë Botërore]], para një bombë e shkatërroi, Palerma ka pasur "[[Seminari Arbëresh i Palermos|Seminarin Arbëresh]]", themeluar nga i madhi Bekuar At [[Gjergji Guxeta|Gjergji Guxeta]], një shkollë prestigjioze ku studiuan intelektualët më të shquar [[arbëreshët|arbëreshë]] (për shembull Papa [[Nikolla Keta]], [[Gavril Dara i Riu]], Papa [[Dhimitër Kamarda]], [[Zef Skiroi]], etj.). |
Deri në [[Lufta e Dytë Botërore|Luftën e Dytë Botërore]], para një bombë e shkatërroi, Palerma ka pasur "[[Seminari Arbëresh i Palermos|Seminarin Arbëresh]]", themeluar nga i madhi Bekuar At [[Gjergji Guxeta|Gjergji Guxeta]], një shkollë prestigjioze ku studiuan intelektualët më të shquar [[arbëreshët|arbëreshë]] (për shembull Papa [[Nikolla Keta]], [[Gavril Dara i Riu]], Papa [[Dhimitër Kamarda]], [[Zef Skiroi]], etj.). |
||
Rreshti 56: | Rreshti 56: | ||
Tek Universiteti i Palermës është "Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe", një nga ata më të vjetër në Itali themeluar nga i madhi arbëresh [[Gaetano Petrotta]]. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, themeluar nga arbëreshët e Siçilisë, ekzistoj në Palermë "Komiteti Italo-Shqiptar", pas "Lidhja Italo-Shqiptare", për pavarësinë e [[Shqipëria|Shqipërisë]], lidhjë rëndësishme për pavarësinë e ardhshme. |
Tek Universiteti i Palermës është "Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe", një nga ata më të vjetër në Itali themeluar nga i madhi arbëresh [[Gaetano Petrotta]]. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, themeluar nga arbëreshët e Siçilisë, ekzistoj në Palermë "Komiteti Italo-Shqiptar", pas "Lidhja Italo-Shqiptare", për pavarësinë e [[Shqipëria|Shqipërisë]], lidhjë rëndësishme për pavarësinë e ardhshme. |
||
[[Skeda:Panoramica Cattedrale di Palermo.jpg| |
[[Skeda:Panoramica Cattedrale di Palermo.jpg|parapamje|Katedralja e Palermës]] |
||
== Shoqëri == |
== Shoqëri == |
||
Rreshti 62: | Rreshti 62: | ||
[[File:Palermo1300-1861.jpg|parapamje|majtas|]] |
[[File:Palermo1300-1861.jpg|parapamje|majtas|]] |
||
==== Pakicat etnike dhe të huaja ==== |
==== Pakicat etnike dhe të huaja ==== |
||
Në fund të vitit 2019 në Palermë jetonin 25.075 banorë të huaj. Duke marrë parasysh numrin e përgjithshëm të banorëve, numri i emigrantëve është mjaft i ulët, duke arritur në 3.8%. Grupet më përfaqësuese vijnë nga nënkontinenti Indian, të udhëhequr nga |
Në fund të vitit 2019 në Palermë jetonin 25.075 banorë të huaj. Duke marrë parasysh numrin e përgjithshëm të banorëve, numri i emigrantëve është mjaft i ulët, duke arritur në 3.8%. Grupet më përfaqësuese vijnë nga nënkontinenti Indian, të udhëhequr nga [[Bengal]]ët dhe Sinhalezët. |
||
Midis tyre ekziston edhe një pakicë e vogël shqiptare, si nga Shqipëria ashtu edhe nga vendëbanimet arbëreshe të krahinës, mjaft e integruar në qytet. |
Midis tyre ekziston edhe një pakicë e vogël shqiptare, si nga Shqipëria ashtu edhe nga vendëbanimet arbëreshe të krahinës, mjaft e integruar në qytet. |
||
Rreshti 75: | Rreshti 75: | ||
Famullia e Shën Kollit (''San Nicolò dei Greci alla Martorana'') dhe komuniteti i murgeshave baziliane në kishën e Shën Makrinës (''Santa Macrina''), që i përkasin enklavës historike arbëreshe të krahinës, praktikojnë ritin bizantin të traditës së krishterë lindore. |
Famullia e Shën Kollit (''San Nicolò dei Greci alla Martorana'') dhe komuniteti i murgeshave baziliane në kishën e Shën Makrinës (''Santa Macrina''), që i përkasin enklavës historike arbëreshe të krahinës, praktikojnë ritin bizantin të traditës së krishterë lindore. |
||
Gjatë periudhës së dominimit mysliman, vendet e adhurimit të krishterë u shndërruan në xhami. Pushtuesit arabë u dëbuan më pas nga normanët në shekullin e 13-të, kur Siçilia u kthye në krishterim. Në vitet e fundit, me mbërritjen e emigrantëve nga vendet e Afrikës veriore, një [[Xhamia e Palermos|xhami]] u krijua në 1990, e marrë nga kisha e përdhosur e Shën Palit, në koncesion nga kisha katolike për komunitetin |
Gjatë periudhës së dominimit [[mysliman]], vendet e adhurimit të krishterë u shndërruan në [[Xhamia|xhami]]. Pushtuesit [[Arabët|arabë]] u dëbuan më pas nga normanët në shekullin e 13-të, kur Siçilia u kthye në krishterim. Në vitet e fundit, me mbërritjen e emigrantëve nga vendet e Afrikës veriore, një [[Xhamia e Palermos|xhami]] u krijua në 1990, e marrë nga kisha e përdhosur e Shën Palit, në koncesion nga kisha katolike për komunitetin [[islami]]k [[marok]]ine. |
||
Komuniteti hebre që ka qënë në Palermë u largua ose u konvertua pas vitit 1492, për shkak të dekretit të Granadës. Pas gati pesë shekujsh, në 2018 oratori e "Santa Maria del Sabato" iu dha si sinagogës së qytetit, duke u bërë kështu një pikë referimi për të gjithë komunitetin e vogël hebre të ishullit. |
Komuniteti [[Jehudët|hebre]] që ka qënë në Palermë u largua ose u konvertua pas vitit 1492, për shkak të dekretit të Granadës. Pas gati pesë shekujsh, në 2018 oratori e "Santa Maria del Sabato" iu dha si sinagogës së qytetit, duke u bërë kështu një pikë referimi për të gjithë komunitetin e vogël hebre të ishullit. |
||
== Shih edhe këtë == |
|||
* [[Kisha e Shën Kollit të Arbëreshëve]] |
|||
* [[Seminari Arbëresh i Palermos]] |
|||
== Gjëra të tjera == |
== Gjëra të tjera == |
||
Rreshti 87: | Rreshti 83: | ||
== Lidhje të jashtme == |
== Lidhje të jashtme == |
||
*[http://www.arco.unipa.it/html/mandala.php Universiteti i Palermos, Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë shqipe]{{Lidhje e thyer}} |
* [http://www.arco.unipa.it/html/mandala.php Universiteti i Palermos, Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë shqipe]{{Lidhje e thyer}} |
||
[[Kategoria:Qytete në Itali]] |
[[Kategoria:Qytete në Itali]] |
Versioni i datës 3 dhjetor 2020 15:54
Stampa:Qytet 'Palermo, në shqip Palerma ose Palermë, është kryeqytet me rreth një milion banorë i krahinës italiane të Sicilisë, i pesti në Itali për nga numri i popullsisë, pas Romës, Milanës, Napolit dhe Torinës, e tridhjetë e parë në nivel evropian, si dhe qendra kryesore urbane të Siçilisë. Kryeqendër e Krahinën së Palermos dhe e rajonit, është selia e kuvendit rajonal, universiteti dhe kryepeshkopata kryesore rajonale.
Ishte kryeqyteti (1160-1816) të Mbretërisë e Siçilisë, dhe e dyta-qyteti më i madh i Mbretërisë së Dy Sicilive deri 1861, qendra kryesore akademike e kulturës, turizmit dhe shkencës në vend dhe një qendër e rëndësishme botimesh, e telekomunikacionit.
Palermo u themelua nga fenikasit, më shumë se një mijë vjet më parë, dhe është një qytet shumë i vjetër dhe me shumë histori.
Në krahinën e Palermës gjenden nga më shumë se pesëqind vjet rreth 33.000 arbëreshë: më afër kryeqytetit është Hora e Arbëreshëvet, qytezi më i madh dhe i populluar shqiptar në Itali; larg 5 kilometra nga kjo ndodhet Sëndastina, kolonia më e re dhe e vogël; dhe pastaj më shumë në brendësi Kundisa, katundi më i vjetër arbëresh. Dy vende e tjera (Munxifsi dhe Pallaci) humbën gjuhën dhe identitetin, por ruajnë ritin fetar bizantin, elementë që ende sot i kujtonë se janë arbëreshë. Palermo është edhe vendi ku është arratisur shkrimtari i njohur shqiptar Petro Marko.
Kultura
Kultura arbëreshe në Palermë
Deri në Luftën e Dytë Botërore, para një bombë e shkatërroi, Palerma ka pasur "Seminarin Arbëresh", themeluar nga i madhi Bekuar At Gjergji Guxeta, një shkollë prestigjioze ku studiuan intelektualët më të shquar arbëreshë (për shembull Papa Nikolla Keta, Gavril Dara i Riu, Papa Dhimitër Kamarda, Zef Skiroi, etj.).
Arbëreshët në Palermë kanë edhe sot kishën e tyre, "Kisha e Shën Kollit së Arbëreshëve në Martoranën", ku është mesha në gjuhën greke e vjetër (si tradit e çdo kishë lindore, katolike dhe ortodokse) dhe në arbërisht tek liturgjiat dhe shërbesat bizantine. Eparkia e Horës së Arbëreshëvet, pjesë e Kishës Bizantine Arbëreshe, ka në Palermo një kongregacion fetar i grave arbëreshe/shqiptare të ritit bizantin: Kongregacioni i Motrave Basilian e Shën Makrinës, pranishëm edhe në Shqipëri dhe Kosovë.
Tek Universiteti i Palermës është "Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe", një nga ata më të vjetër në Itali themeluar nga i madhi arbëresh Gaetano Petrotta. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, themeluar nga arbëreshët e Siçilisë, ekzistoj në Palermë "Komiteti Italo-Shqiptar", pas "Lidhja Italo-Shqiptare", për pavarësinë e Shqipërisë, lidhjë rëndësishme për pavarësinë e ardhshme.
Shoqëri
Demografia
Pakicat etnike dhe të huaja
Në fund të vitit 2019 në Palermë jetonin 25.075 banorë të huaj. Duke marrë parasysh numrin e përgjithshëm të banorëve, numri i emigrantëve është mjaft i ulët, duke arritur në 3.8%. Grupet më përfaqësuese vijnë nga nënkontinenti Indian, të udhëhequr nga Bengalët dhe Sinhalezët. Midis tyre ekziston edhe një pakicë e vogël shqiptare, si nga Shqipëria ashtu edhe nga vendëbanimet arbëreshe të krahinës, mjaft e integruar në qytet.
Gjuhët dhe dialektet
Gjuhët që fliten më shumë në Palermo janë italishtja dhe siçilianishtja, në variantin e saj lokal. Megjithëse, një pjesë e qytetit për shekuj me radhë, është një komunitet i fortë arbëreshe që flet në arbërisht në shtëpitë e tyre.
Feja
Rrëfimi fetar më i përhapur është ai i krishterë katolik i ritit latin. Afër ndihmat/shejtrat e lashtë katolikë të qytetit (Shënt'Ahta/Sant'Agata, Shëndahstina/Santa Cristina, Shën Ninfa dhe Shën Oliva) u bashkua në 1624 Shën Rruzullia (Santa Rosalia), e njohur nga të gjithë si shejtja mbrojtësi kryesor i Palermës. Më pak i përhapur është kulti i shenjtit tjetër mbrojtës të qytetit, Shën Benedhiti (San Benedetto il Moro). Palermo ishte vendlindja e dy papëve (Agatoni dhe Serxhio I), të dy të shenjtëruar.
Famullia e Shën Kollit (San Nicolò dei Greci alla Martorana) dhe komuniteti i murgeshave baziliane në kishën e Shën Makrinës (Santa Macrina), që i përkasin enklavës historike arbëreshe të krahinës, praktikojnë ritin bizantin të traditës së krishterë lindore.
Gjatë periudhës së dominimit mysliman, vendet e adhurimit të krishterë u shndërruan në xhami. Pushtuesit arabë u dëbuan më pas nga normanët në shekullin e 13-të, kur Siçilia u kthye në krishterim. Në vitet e fundit, me mbërritjen e emigrantëve nga vendet e Afrikës veriore, një xhami u krijua në 1990, e marrë nga kisha e përdhosur e Shën Palit, në koncesion nga kisha katolike për komunitetin islamik marokine.
Komuniteti hebre që ka qënë në Palermë u largua ose u konvertua pas vitit 1492, për shkak të dekretit të Granadës. Pas gati pesë shekujsh, në 2018 oratori e "Santa Maria del Sabato" iu dha si sinagogës së qytetit, duke u bërë kështu një pikë referimi për të gjithë komunitetin e vogël hebre të ishullit.
Gjëra të tjera
Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Palermo. |
Lidhje të jashtme
Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Italisë është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |