Boris Jellcin: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
[Redaktim i kontrolluar][Redaktim i kontrolluar]
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Rreshti 1: Rreshti 1:
{{Infobox officeholder
{{pp}}
| name = Boris Jelcin<br>Борис Ельцин
'''Boris Jelcin''' ({{lang-rus|Бори́с Никола́евич Е́льцин|teanslit=Borís Nikoláevič Él'cin|a=ru-Boris Nikolayevich Yeltsin.ogg|p=bɐˈrʲis nʲɪkɐˈlaɪvʲɪtɕ ˈjelʲtsɨn}}; 1 shkurt 1931 – 23 prill 2007) ishte një politikan sovjetik dhe rus, i cili shërbeu si Presidenti i parë i Federatës Ruse nga viti 1991 deri në vitin 1999. Anëtar i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik nga viti 1961 deri 1990, ai më vonë ishte i pavarur politik, gjatë së cilës kohë ai ishte ideologjik i harmonizuar me liberalizmin dhe nacionalizmin rus.
| image = Борис Николаевич Ельцин-1 (cropped) (cropped).jpg
| image_size = 240px
| office = [[Presidenti i Rusisë]]
| vicepresident = [[Alexander Rutskoy]] {{small|(1991–1993)}}
| primeminister = {{plainlist|
* [[Ivan Silayev]]
* [[Yegor Gaidar]] (ushtrues detyre)
* [[Viktor Chernomyrdin]]
* [[Sergey Kiriyenko]]
* [[Yevgeny Primakov]]
* [[Sergei Stepashin]]
* [[Vladimir Putin]]}}
| term_start = 10 korrik 1991<ref>Si president i Republikës Sovjetike Ruse në [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimin Sovjetik]]</ref>
| term_end = 31 dhjetor 1999
| predecessor = {{plainlist|
* '''Zyra u themelua'''
* Vetë ai<br />(si [[Lista e kryetarëve të RSFS Ruse|Kryetari]] i [[Sovjeti Supremë i RSFS Ruse Soviet|Sovjetit Supremë]] i [[Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë|RSFS Ruse]])}}
| successor = [[Vladimir Putin]]
| office2 = [[Lista e krerëve të qeverisë së Rusisë|Kreu i qeverisë së Rusisë si president i Federatës Ruse]]
| term_start2 = 6 nëntor 1991
| term_end2 = 15 qershor 1992
| predecessor2 = [[Ivan Silayev]]<br />([[Lista e kryetarëve të RSFS Ruse|Kryetari]] i [[Këshilli i Komisarëve të Popullit të Republikës Socialiste Federale Sovjetike Ruse|Këshillit të Ministrave]] të [[Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë|RSFS Ruse]])
| successor2 = [[Yegor Gaidar]] (ushtrues detyre) <br />([[Kryeministri i Rusisë|Kryeministri]] i [[Rusia|Federatës Ruse]])
| order3 = [[Lista e kryetarëve të RSFS Ruse|Kryetari]] i [[Sovjeti Supremë i RSFS Ruse Soviet|Sovjetit Supremë]] i [[Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë|RSFS Ruse]]
| term_start3 = 30 maj 1990
| term_end3 = 10 korrik 1991
| predecessor3 = [[Vitaly Vorotnikov]] (si kryetar i [[Presidiumi i Sovjetit Suprem të Republikës Federale Socialiste Sovjetike Ruse|Presidiumit]] i [[Sovjeti Supremë i Rusisë|Sovjetit Supremë të RSFS Ruse]])
| successor3 = [[Ruslan Khasbulatov]]
| office4 = Sekretari i parë i [[Komiteti i Qytetit të Moskës i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik|Komiteti i Qytetit të Moskës]] i [[Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik|Partisë Komuniste]]
| term_start4 = 23 dhjetor 1985
| term_end4 = 11 nëntor 1987
| leader4 = [[Mihail Gorbaçev]]<br />(Sekretar i Përgjithshëm i Partisë)
| predecessor4 = [[Viktor Grishin]]
| successor4 = [[Lev Zaykov]]
| birth_name = Boris Nikolajeviç Jelcin
| birth_date = 1 shkurt 1931
| birth_place = [[Butka, Rusi|Butka]], [[Oblasti i Uralit]], [[Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë|RSFS Ruse]]
| death_date = 23 prill 2007
| death_place = [[Moska|Moskë]], [[Rusia|Rusi]]
| resting_place = [[Varrezat Novodevichy]]
| nationality = Rus
| party = [[Politikan i pavarur|I pavarur]] (pas vitit 1990)
| otherparty = [[Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik|CPSU]] (1961–1990)
| spouse = [[Naina Yeltsina]] (m.1956)
| children = 2, përfshirë [[Tatyana Yumasheva]]
| residence = [[Kremlini i Moskës]]
| alma_mater = [[Universiteti Teknik Shtetëror i Uralit]]
| signature = Yeltsin signature.svg
}}
'''Boris Nikolajeviç Jelcin''' ({{lang-rus|Бори́с Никола́евич Е́льцин|teanslit=Borís Nikoláevič Él'cin|a=ru-Boris Nikolayevich Yeltsin.ogg|p=bɐˈrʲis nʲɪkɐˈlaɪvʲɪtɕ ˈjelʲtsɨn}}; 1 shkurt 1931 – 23 prill 2007) ishte një politikan sovjetik dhe rus, i cili shërbeu si Presidenti i parë i Federatës Ruse nga viti 1991 deri në vitin 1999. Anëtar i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik nga viti 1961 deri 1990, ai më vonë ishte i pavarur politik, gjatë së cilës kohë ai ishte ideologjik i harmonizuar me liberalizmin dhe nacionalizmin rus.

I lindur në [[Butka, Rusi|Butka]], [[Oblasti i Sverdlovskit]], në një familje fshatare, Yeltsin u rrit në [[Kazan]], [[Republika Socialiste Autonome Sovjetike e Tatarit|RSAS Tatare]]. Pas studimeve në [[Universiteti Teknik Shtetëror i Uralit|Universitetin Teknik Shtetëror të Urali]], ai punoi në ndërtimtari. Duke u bashkuar me [[Partia Komuniste e Bashkimit Sovjetik|Partinë Komuniste]], e cila qeverisi [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimin Sovjetik]] si një [[Shtet një-partiak|shtet një partiak]] sipas doktrinës [[Marksizëm–Leninizmi|Marksist-Leninist]], ai u ngrit në radhët e saj dhe në vitin 1976 u bë Sekretari i Parë i Komitetit të Partisë të Oblastit të Sverdlovskit. Fillimisht një mbështetës i reformave në [[Perestroika|perestroika]] të udhëheqësit sovjetik [[Mihail Gorbaçev]], Jelcin më vonë i kritikoi ata si tepër të moderuar, duke bërë thirrje për një tranzicion në një [[Demokracia përfaqësuese|demokraci përfaqësuese]] [[Sistemi shumë-partiak|shumë-partiake]]. Në vitin 1987 ai ishte personi i parë që dha dorëheqjen nga [[Politburo]], duke vendosur popullaritetin e tij si një figurë anti-vendosje. Në vitin 1990, ai u zgjodh kryetar i [[Sovjeti Supremë i Rusisë|Sovjetit Supremë të Rusisë]] dhe më 1991 u zgjodh president i [[Republika Socialiste Federale Sovjetike e Rusisë|Republikës Socialiste Federale Sovjetike Ruse]] (RSFSR). Aleat me udhëheqës të ndryshëm nacionalistë jo-rusë, ai ishte i dobishëm në [[Shpërbërja e Bashkimit Sovjetik|shpërbërjen zyrtare të Bashkimit Sovjetik]] në dhjetor të atij viti, në të cilin RSFSR u bë [[Rusia|Federata Ruse]], një shtet i pavarur. Jelcin mbeti në detyrë si president dhe u rizgjodh në zgjedhjet e vitit 1996, megjithëse kritikët pretenduan korrupsion të gjerë zgjedhor.

Jelcin shndërroi ekonominë socialiste shtetërore të Rusisë në një ekonomi tregu kapitalist duke zbatuar terapinë ekonomike të goditjeve, kursin e këmbimit të tregut të [[Rubla ruse|rubla]], privatizimin në të gjithë vendin dhe heqjen e kontrolleve të çmimeve. Pasoi rënies ekonomike dhe inflacioni. Mes ndërrimit ekonomik, një numër i vogël [[Oligarku rus|oligarkësh]] fituan shumicën e pronës dhe pasurisë kombëtare, ndërsa monopolet ndërkombëtarë erdhën për të mbizotëruar në treg. Gjatë [[Kriza kushtetuese ruse 1993|krizës kushtetuese ruse të vitit 1993]], Jelcin urdhëroi shpërbërjen antikushtetuese të parlamentit Sovjetik Suprem, i cili u përgjigj duke u përpjekur ta hiqte atë nga detyra. Në tetor 1993, trupat besnike të Jelcinit ndaluan një kryengritje të armatosur jashtë ndërtesës së parlamentit; ai më pas prezantoi një kushtetutë të re e cila zgjeroi ndjeshëm kompetencat e presidentit. Ndjenjat secesioniste në [[Distrikti Federal i Kakukazit të Veriut|Kaukazin Rus]] çuan në [[Lufta e Parë Çeçene|Luftën e Parë Çeçene]], [[Lufta e Dagestanit|Luftën e Dagestanit]] dhe [[Lufta e Dytë Çeçene|Luftën e Dytë Çeçene]] midis viteve 1994 dhe 1999. Në planin ndërkombëtar, Jelcin promovoi bashkëpunimin e ri me Evropën dhe nënshkroi marrëveshje të kontrollit të armëve me Shtetet e Bashkuara. Mes presionit të brendshëm në rritje, në fund të vitit 1999 ai dha dorëheqjen dhe u pasua nga pasardhësi i tij i zgjedhur, ish-kryeministri [[Vladimir Putin]]. Jashtë zyrës, ai mbajti një profil të ulët, por pas vdekjes së tij në Prill 2007 atij iu dha një [[Varrimi shtetëror|varrim shtetëror]].

Jelcini ishte një figurë i diskutueshëm. Brenda vendit ai ishte shumë i popullarizuar në fund të viteve 1980 dhe në fillim të viteve 1990, megjithëse reputacioni i tij u dëmtua nga krizat ekonomike dhe politike të presidencës së tij, dhe ai u largua nga posti shumë jopopullor me popullsinë ruse. Ai mori vlerësime dhe kritika për rolin e tij në shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik, transformimin e Rusisë në një demokraci përfaqësuese dhe futjen e vendit në vend të lirive të reja politike, ekonomike dhe kulturore. Në të kundërt, ai u akuzua për keqmenaxhim ekonomik, mbikëqyrjen e një rritjeje masive të pabarazisë dhe korrupsionit dhe për minimin e pozitës së Rusisë si një fuqi e madhe botërore.


[[Kategoria:Vdekje 2007]]
[[Kategoria:Lindje 1931]]
[[Kategoria:Lindje 1931]]
[[Kategoria:Vdekje 2007]]
[[Kategoria:Politikanë rusë]]
[[Kategoria:Politikanë rusë]]
[[Kategoria:Presidentët e Rusisë]]

Versioni i datës 9 dhjetor 2020 18:33

Boris Jelcin
Борис Ельцин
Presidenti i Rusisë
Në detyrë
10 korrik 1991[1] – 31 dhjetor 1999
Kryeministri
ZëvendëspresidentiAlexander Rutskoy (1991–1993)
Paraprirë nga
Pasuar ngaVladimir Putin
Kreu i qeverisë së Rusisë si president i Federatës Ruse
Në detyrë
6 nëntor 1991 – 15 qershor 1992
Paraprirë ngaIvan Silayev
(Kryetari i Këshillit të MinistraveRSFS Ruse)
Pasuar ngaYegor Gaidar (ushtrues detyre)
(Kryeministri i Federatës Ruse)
Kryetari i Sovjetit Supremë i RSFS Ruse
Në detyrë
30 maj 1990 – 10 korrik 1991
Paraprirë ngaVitaly Vorotnikov (si kryetar i Presidiumit i Sovjetit Supremë të RSFS Ruse)
Pasuar ngaRuslan Khasbulatov
Sekretari i parë i Komiteti i Qytetit të Moskës i Partisë Komuniste
Në detyrë
23 dhjetor 1985 – 11 nëntor 1987
UdhëheqësiMihail Gorbaçev
(Sekretar i Përgjithshëm i Partisë)
Paraprirë ngaViktor Grishin
Pasuar ngaLev Zaykov
Të dhëna vetjake
U lind më
Boris Nikolajeviç Jelcin

1 shkurt 1931
Butka, Oblasti i Uralit, RSFS Ruse
Vdiq më23 prill 2007
Moskë, Rusi
Vendi i prehjesVarrezat Novodevichy
NënshtetësiaRus
Partia politikeI pavarur (pas vitit 1990)
Lidhjet e tjera
politike
CPSU (1961–1990)
Bashkëshortja/etNaina Yeltsina (m.1956)
Fëmijët2, përfshirë Tatyana Yumasheva
VendbanimiKremlini i Moskës
ShkollimiUniversiteti Teknik Shtetëror i Uralit
Nënshkrimi

Boris Nikolajeviç Jelcin (rusisht: Бори́с Никола́евич Е́льцин; 1 shkurt 1931 – 23 prill 2007) ishte një politikan sovjetik dhe rus, i cili shërbeu si Presidenti i parë i Federatës Ruse nga viti 1991 deri në vitin 1999. Anëtar i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik nga viti 1961 deri më 1990, ai më vonë ishte i pavarur politik, gjatë së cilës kohë ai ishte ideologjik i harmonizuar me liberalizmin dhe nacionalizmin rus.

I lindur në Butka, Oblasti i Sverdlovskit, në një familje fshatare, Yeltsin u rrit në Kazan, RSAS Tatare. Pas studimeve në Universitetin Teknik Shtetëror të Urali, ai punoi në ndërtimtari. Duke u bashkuar me Partinë Komuniste, e cila qeverisi Bashkimin Sovjetik si një shtet një partiak sipas doktrinës Marksist-Leninist, ai u ngrit në radhët e saj dhe në vitin 1976 u bë Sekretari i Parë i Komitetit të Partisë të Oblastit të Sverdlovskit. Fillimisht një mbështetës i reformave në perestroika të udhëheqësit sovjetik Mihail Gorbaçev, Jelcin më vonë i kritikoi ata si tepër të moderuar, duke bërë thirrje për një tranzicion në një demokraci përfaqësuese shumë-partiake. Në vitin 1987 ai ishte personi i parë që dha dorëheqjen nga Politburo, duke vendosur popullaritetin e tij si një figurë anti-vendosje. Në vitin 1990, ai u zgjodh kryetar i Sovjetit Supremë të Rusisë dhe më 1991 u zgjodh president i Republikës Socialiste Federale Sovjetike Ruse (RSFSR). Aleat me udhëheqës të ndryshëm nacionalistë jo-rusë, ai ishte i dobishëm në shpërbërjen zyrtare të Bashkimit Sovjetik në dhjetor të atij viti, në të cilin RSFSR u bë Federata Ruse, një shtet i pavarur. Jelcin mbeti në detyrë si president dhe u rizgjodh në zgjedhjet e vitit 1996, megjithëse kritikët pretenduan korrupsion të gjerë zgjedhor.

Jelcin shndërroi ekonominë socialiste shtetërore të Rusisë në një ekonomi tregu kapitalist duke zbatuar terapinë ekonomike të goditjeve, kursin e këmbimit të tregut të rubla, privatizimin në të gjithë vendin dhe heqjen e kontrolleve të çmimeve. Pasoi rënies ekonomike dhe inflacioni. Mes ndërrimit ekonomik, një numër i vogël oligarkësh fituan shumicën e pronës dhe pasurisë kombëtare, ndërsa monopolet ndërkombëtarë erdhën për të mbizotëruar në treg. Gjatë krizës kushtetuese ruse të vitit 1993, Jelcin urdhëroi shpërbërjen antikushtetuese të parlamentit Sovjetik Suprem, i cili u përgjigj duke u përpjekur ta hiqte atë nga detyra. Në tetor 1993, trupat besnike të Jelcinit ndaluan një kryengritje të armatosur jashtë ndërtesës së parlamentit; ai më pas prezantoi një kushtetutë të re e cila zgjeroi ndjeshëm kompetencat e presidentit. Ndjenjat secesioniste në Kaukazin Rus çuan në Luftën e Parë Çeçene, Luftën e Dagestanit dhe Luftën e Dytë Çeçene midis viteve 1994 dhe 1999. Në planin ndërkombëtar, Jelcin promovoi bashkëpunimin e ri me Evropën dhe nënshkroi marrëveshje të kontrollit të armëve me Shtetet e Bashkuara. Mes presionit të brendshëm në rritje, në fund të vitit 1999 ai dha dorëheqjen dhe u pasua nga pasardhësi i tij i zgjedhur, ish-kryeministri Vladimir Putin. Jashtë zyrës, ai mbajti një profil të ulët, por pas vdekjes së tij në Prill 2007 atij iu dha një varrim shtetëror.

Jelcini ishte një figurë i diskutueshëm. Brenda vendit ai ishte shumë i popullarizuar në fund të viteve 1980 dhe në fillim të viteve 1990, megjithëse reputacioni i tij u dëmtua nga krizat ekonomike dhe politike të presidencës së tij, dhe ai u largua nga posti shumë jopopullor me popullsinë ruse. Ai mori vlerësime dhe kritika për rolin e tij në shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik, transformimin e Rusisë në një demokraci përfaqësuese dhe futjen e vendit në vend të lirive të reja politike, ekonomike dhe kulturore. Në të kundërt, ai u akuzua për keqmenaxhim ekonomik, mbikëqyrjen e një rritjeje masive të pabarazisë dhe korrupsionit dhe për minimin e pozitës së Rusisë si një fuqi e madhe botërore.

  1. ^ Si president i Republikës Sovjetike Ruse në Bashkimin Sovjetik