Palermo: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
No edit summary |
No edit summary |
||
Rreshti 46: | Rreshti 46: | ||
Palermo u themelua nga [[fenikasit]], më shumë se një mijë vjet më parë, dhe është një qytet shumë i vjetër dhe me shumë histori. |
Palermo u themelua nga [[fenikasit]], më shumë se një mijë vjet më parë, dhe është një qytet shumë i vjetër dhe me shumë histori. |
||
Në krahinën e Palermës gjenden nga më shumë se pesëqind vjet rreth 33.000 [[Arbëreshët|arbëreshë]], bashkuar në një eparki ose dioqesi: më afër kryeqytetit është [[Hora e Arbëreshëvet]], qytezi më i madh dhe i populluar shqiptar në Itali; larg 5 kilometra nga kjo ndodhet [[Sëndastina]], kolonia më e re dhe e vogël; dhe pastaj më shumë në brendësi [[Kundisa]], katundi më i vjetër arbëresh. Dy vende e tjera, [[Munxifsi]] dhe [[Pallaci]], humbën gjuhën dhe identitetin, por ruajnë ritin fetar bizantin, elementë që ende sot i kujtonë se janë arbëreshë |
Në krahinën e Palermës gjenden nga më shumë se pesëqind vjet rreth 33.000 [[Arbëreshët|arbëreshë]], bashkuar në një eparki ose dioqesi: më afër kryeqytetit është [[Hora e Arbëreshëvet]], qytezi më i madh dhe i populluar shqiptar në Itali; larg 5 kilometra nga kjo ndodhet [[Sëndastina]], kolonia më e re dhe e vogël; dhe pastaj më shumë në brendësi [[Kundisa]], katundi më i vjetër arbëresh. Dy vende e tjera, [[Munxifsi]] dhe [[Pallaci]], humbën gjuhën dhe identitetin, por ruajnë ritin fetar bizantin, elementë që ende sot i kujtonë se janë arbëreshë. |
||
== Kultura == |
== Kultura == |
||
Rreshti 58: | Rreshti 58: | ||
Tek Universiteti i Palermës është "Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe", një nga ata më të vjetër në Itali themeluar nga i madhi arbëresh [[Gaetano Petrotta]]. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, themeluar nga arbëreshët e Siçilisë, ekzistoj në Palermë "Komiteti Italo-Shqiptar", pas "Lidhja Italo-Shqiptare", për pavarësinë e [[Shqipëria|Shqipërisë]], lidhjë rëndësishme për pavarësinë e ardhshme. |
Tek Universiteti i Palermës është "Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe", një nga ata më të vjetër në Itali themeluar nga i madhi arbëresh [[Gaetano Petrotta]]. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, themeluar nga arbëreshët e Siçilisë, ekzistoj në Palermë "Komiteti Italo-Shqiptar", pas "Lidhja Italo-Shqiptare", për pavarësinë e [[Shqipëria|Shqipërisë]], lidhjë rëndësishme për pavarësinë e ardhshme. |
||
[[Skeda:Panoramica Cattedrale di Palermo.jpg|parapamje|Katedralja e Palermës]] |
[[Skeda:Panoramica Cattedrale di Palermo.jpg|parapamje|Katedralja e Palermës]] |
||
Palermo është edhe vendi ku është arratisur shkrimtari i njohur shqiptar [[Petro Marko]], ku ka jetuar të tjerë shqiptar, si vellau i Nënë Terezës, Lazar Bojaxhiu, dhe ku kanë qenë për shumë vite personalitet si [[Ernest Koliqi]], At [[Zef Valentini]], etj. |
|||
== Shoqëri == |
== Shoqëri == |
Versioni i datës 26 prill 2021 18:58
Ky artikull nuk citon asnjë burim, prandaj mund të mos jetë i saktë. |
Stampa:Qytet Palermo, në shqip Palerma ose Palermë, është kryeqytet me rreth një milion banorë i krahinës italiane të Sicilisë, i pesti në Itali për nga numri i popullsisë, pas Romës, Milanës, Napolit dhe Torinës, e tridhjetë e parë në nivel evropian, si dhe qendra kryesore urbane të Siçilisë. Kryeqendër e Krahinën së Palermos dhe e rajonit, është selia e kuvendit rajonal, universiteti dhe kryepeshkopata kryesore rajonale.
Ishte kryeqyteti (1160-1816) të Mbretërisë e Siçilisë, dhe e dyta-qyteti më i madh i Mbretërisë së Dy Sicilive deri 1861, qendra kryesore akademike e kulturës, turizmit dhe shkencës në vend dhe një qendër e rëndësishme botimesh, e telekomunikacionit.
Palermo u themelua nga fenikasit, më shumë se një mijë vjet më parë, dhe është një qytet shumë i vjetër dhe me shumë histori.
Në krahinën e Palermës gjenden nga më shumë se pesëqind vjet rreth 33.000 arbëreshë, bashkuar në një eparki ose dioqesi: më afër kryeqytetit është Hora e Arbëreshëvet, qytezi më i madh dhe i populluar shqiptar në Itali; larg 5 kilometra nga kjo ndodhet Sëndastina, kolonia më e re dhe e vogël; dhe pastaj më shumë në brendësi Kundisa, katundi më i vjetër arbëresh. Dy vende e tjera, Munxifsi dhe Pallaci, humbën gjuhën dhe identitetin, por ruajnë ritin fetar bizantin, elementë që ende sot i kujtonë se janë arbëreshë.
Kultura
Kultura arbëreshe në Palermë
Deri në Luftën e Dytë Botërore, para një bombë e shkatërroi, Palerma ka pasur "Seminarin Arbëresh", themeluar nga i madhi Bekuar At Gjergji Guxeta, një shkollë prestigjioze ku studiuan intelektualët më të shquar arbëreshë (për shembull Papa Nikolla Keta, Gavril Dara i Riu, Papa Dhimitër Kamarda, Zef Skiroi, etj.).
Arbëreshët në Palermë kanë edhe sot kishën e tyre, "Kisha e Shën Kollit së Arbëreshëve në Martoranën", ku është mesha në gjuhën greke e vjetër (si tradit e çdo kishë lindore, katolike dhe ortodokse) dhe në arbërisht tek liturgjiat dhe shërbesat bizantine. Eparkia e Horës së Arbëreshëvet, pjesë e Kishës Bizantine Arbëreshe, ka në Palermo një kongregacion fetar i grave arbëreshe/shqiptare të ritit bizantin: Kongregacioni i Motrave Basilian e Shën Makrinës, pranishëm edhe në Shqipëri dhe Kosovë.
Tek Universiteti i Palermës është "Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe", një nga ata më të vjetër në Itali themeluar nga i madhi arbëresh Gaetano Petrotta. Në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë, themeluar nga arbëreshët e Siçilisë, ekzistoj në Palermë "Komiteti Italo-Shqiptar", pas "Lidhja Italo-Shqiptare", për pavarësinë e Shqipërisë, lidhjë rëndësishme për pavarësinë e ardhshme.
Palermo është edhe vendi ku është arratisur shkrimtari i njohur shqiptar Petro Marko, ku ka jetuar të tjerë shqiptar, si vellau i Nënë Terezës, Lazar Bojaxhiu, dhe ku kanë qenë për shumë vite personalitet si Ernest Koliqi, At Zef Valentini, etj.
Shoqëri
Demografia
Pakicat etnike dhe të huaja
Në fund të vitit 2019 në Palermë jetonin 25.075 banorë të huaj. Duke marrë parasysh numrin e përgjithshëm të banorëve, numri i emigrantëve është mjaft i ulët, duke arritur në 3.8%. Grupet më përfaqësuese vijnë nga nënkontinenti Indian, të udhëhequr nga Bengalët dhe Sinhalezët. Midis tyre ekziston edhe një pakicë e vogël shqiptare, si nga Shqipëria ashtu edhe nga vendëbanimet arbëreshe të krahinës, mjaft e integruar në qytet.
Gjuhët dhe dialektet
Gjuhët që fliten më shumë në Palermo janë italishtja dhe siçilianishtja, në variantin e saj lokal. Megjithëse, një pjesë e qytetit për shekuj me radhë, është një komunitet i fortë arbëreshe që flet në arbërisht në shtëpitë e tyre.
Feja
Rrëfimi fetar më i përhapur është ai i krishterë katolik i ritit latin. Afër ndihmat/shejtrat e lashtë katolikë të qytetit (Shënt'Ahta/Sant'Agata, Shëndahstina/Santa Cristina, Shën Ninfa dhe Shën Oliva) u bashkua në 1624 Shën Rruzullia (Santa Rosalia), e njohur nga të gjithë si shejtja mbrojtësi kryesor i Palermës. Më pak i përhapur është kulti i shenjtit tjetër mbrojtës të qytetit, Shën Benedhiti (San Benedetto il Moro). Palermo ishte vendlindja e dy papëve (Agatoni dhe Serxhio I), të dy të shenjtëruar.
Famullia e Shën Kollit (San Nicolò dei Greci alla Martorana) dhe komuniteti i murgeshave baziliane në kishën e Shën Makrinës (Santa Macrina), që i përkasin enklavës historike arbëreshe të krahinës, praktikojnë ritin bizantin të traditës së krishterë lindore.
Gjatë periudhës së dominimit mysliman, vendet e adhurimit të krishterë u shndërruan në xhami. Pushtuesit arabë u dëbuan më pas nga normanët në shekullin e 13-të, kur Siçilia u kthye në krishterim. Në vitet e fundit, me mbërritjen e emigrantëve nga vendet e Afrikës veriore, një xhami u krijua në 1990, e marrë nga kisha e përdhosur e Shën Palit, në koncesion nga kisha katolike për komunitetin islamik marokine.
Komuniteti hebre që ka qënë në Palermë u largua ose u konvertua pas vitit 1492, për shkak të dekretit të Granadës. Pas gati pesë shekujsh, në 2018 oratori e "Santa Maria del Sabato" iu dha si sinagogës së qytetit, duke u bërë kështu një pikë referimi për të gjithë komunitetin e vogël hebre të ishullit.
Shih edhe këtë
Gjëra të tjera
Wikimedia Commons ka materiale multimediale në lidhje me: Palermo. |
Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Italisë është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |