Galieni: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Browse history interactively
[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
← Redaktim më i vjetërNdryshimi më pas →
Content deleted Content added
PamorTekst wiki
vNo edit summary
Rreshti 1: Rreshti 1:
⚫
'''Publius Licinius Egnatius Gallienus''' (/ˌɡæliɛnəs/,. C 218 – Shtator 268) ishte perandor romak me babain e tij Valerian nga 253 në 260 dhe vetëm nga 260 në 268. Ai sundoi gjatë Krizës së Shekullit të Tretë që gati se shkaktoi shembjen e perandorisë. Ai fitoi një numër fitoresh ushtarake kundër uzurpatorëve dhe fiseve gjermane, por nuk ishte në gjendje të parandalonte shkëputjen e provincave të rëndësishme. Mbretërimi i tij 15-vjeçar ishte më i gjati në gjysmë shekulli.

{{Infobox mbretër|alt=Statue of Gallienus}}
⚫
'''Publius Licinius Egnatius Gallienus''' (/ˌɡæliɛnəs/,. C 218 - Shtator 268) ishte perandor romak me babain e tij Valerian nga 253 në 260 dhe vetëm nga 260 në 268. Ai sundoi gjatë Krizës së Shekullit të Tretë që gati se shkaktoi shembjen e perandorisë. Ai fitoi një numër fitoresh ushtarake kundër uzurpatorëve dhe fiseve gjermane, por nuk ishte në gjendje të parandalonte shkëputjen e provincave të rëndësishme. Mbretërimi i tij 15-vjeçar ishte më i gjati në gjysmë shekulli.


I lindur në një familje të pasur dhe tradicionale senatoriale, Gallienus ishte djali i Valerian dhe Mariniana. Valeriani u bë Perandor në Shtator 253 dhe senati Romak e ngriti Gallienus në radhët e Cezarit dhe Augustit. Valeriani ndau perandorinë midis tij dhe djalit të tij, me Valerianin që sundonte në lindje dhe djalin e tij në perëndim. Gallienus mundi uzurpator Ingenuus në 258 dhe shkatërruan një [[Alemanët|Alemanni]] ushtri në Mediolanum në 259.
I lindur në një familje të pasur dhe tradicionale senatoriale, Gallienus ishte djali i Valerian dhe Mariniana. Valeriani u bë Perandor në Shtator 253 dhe senati Romak e ngriti Gallienus në radhët e Cezarit dhe Augustit. Valeriani ndau perandorinë midis tij dhe djalit të tij, me Valerianin që sundonte në lindje dhe djalin e tij në perëndim. Gallienus mundi uzurpator Ingenuus në 258 dhe shkatërruan një [[Alemanët|Alemanni]] ushtri në Mediolanum në 259.
Rreshti 10: Rreshti 8:


=== Ngrihu në pushtet ===
=== Ngrihu në pushtet ===
[[Skeda:Портрет_Корнелии_Салонины.jpg|majtas|parapamje| Busti i Cornelia Salonina]]
[[Skeda:Портрет Корнелии Салонины.jpg|majtas|parapamje| Busti i Cornelia Salonina]]
Data e saktë e lindjes së Gallienus është e panjohur. Kronisti grek i shekullit të 6-të John Malalas dhe ''Epitome de Caesaribus'' raportojnë se ai ishte rreth 50 vjeç në kohën kur vdiq, që do të thotë se ai lindi rreth vitit 218.<ref>It is generally accepted that he was 35 years old when ascended to the throne in 253, see J. Bray (1997), p.16</ref> Ai ishte djali i Perandorit Valerian dhe Mariniana, të cilët mund të kenë qenë të rangut senator, ndoshta bija e Egnatius Victor Marinianus, dhe vëllai i tij ishte Valerianus Minor. Mbishkrimet në monedha e lidhin atë me Faleriin në Etruria, i cili mund të ketë qenë vendlindja e tij; ka dhënë shumë mbishkrime në lidhje me familjen e nënës së tij, Egnatii.<ref>R. Syme, ''Historia Augusta Papers'' (Oxford, 1983), p. 197.</ref> Gallienus u martua me Cornelia Salonina rreth dhjetë vjet para ardhjes së tij në fron. Ajo ishte nënë e tre princërve: Valerian II, i cili vdiq në 258; Saloninus, i cili u emërua bashkë-perandor, por u vra në 260 nga ushtria e gjeneralit Postumus; dhe Marinianus, i cili u vra në 268, pak pasi babai i tij u vra.<ref>J. Bray (1997), pp.49–51</ref> Mbesa e Gallienus mund të ketë qenë Basila e Romës, të cilës iu pre koka për besimin e saj të krishterë nën mbretërinë e Valerianit.<ref name="saintlywomen">{{Cite book|last=Dunbar|first=Agnes B.C.|title=A Dictionary of Saintly Women|publisher=George Bell & Sons|year=1901|volume=Volume 1|location=London|pages=104}}</ref>
Data e saktë e lindjes së Gallienus është e panjohur. Kronisti grek i shekullit të 6-të John Malalas dhe ''Epitome de Caesaribus'' raportojnë se ai ishte rreth 50 vjeç në kohën kur vdiq, që do të thotë se ai lindi rreth vitit 218.<ref>It is generally accepted that he was 35 years old when ascended to the throne in 253, see J. Bray (1997), p.16</ref> Ai ishte djali i Perandorit Valerian dhe Mariniana, të cilët mund të kenë qenë të rangut senator, ndoshta bija e Egnatius Victor Marinianus, dhe vëllai i tij ishte Valerianus Minor. Mbishkrimet në monedha e lidhin atë me Faleriin në Etruria, i cili mund të ketë qenë vendlindja e tij; ka dhënë shumë mbishkrime në lidhje me familjen e nënës së tij, Egnatii.<ref>R. Syme, ''Historia Augusta Papers'' (Oxford, 1983), p. 197.</ref> Gallienus u martua me Cornelia Salonina rreth dhjetë vjet para ardhjes së tij në fron. Ajo ishte nënë e tre princërve: Valerian II, i cili vdiq në 258; Saloninus, i cili u emërua bashkë-perandor, por u vra në 260 nga ushtria e gjeneralit Postumus; dhe Marinianus, i cili u vra në 268, pak pasi babai i tij u vra.<ref>J. Bray (1997), pp.49–51</ref> Mbesa e Gallienus mund të ketë qenë Basila e Romës, të cilës iu pre koka për besimin e saj të krishterë nën mbretërinë e Valerianit.<ref name="saintlywomen">{{Cite book|last=Dunbar|first=Agnes B.C.|title=A Dictionary of Saintly Women|publisher=George Bell & Sons|year=1901|volume=Volume 1|location=London|pages=104}}</ref>


Rreshti 16: Rreshti 14:


== Mbretërimi i hershëm dhe revolta e Ingenuus ==
== Mbretërimi i hershëm dhe revolta e Ingenuus ==
[[Skeda:Gallienus_lead_seal_sm.jpg|parapamje| Gallienus përshkruhet në një [[Vula|vulë]] plumbi. Legjenda: GALLIENVS PF AVG.]]
[[Skeda:Gallienus lead seal sm.jpg|parapamje| Gallienus përshkruhet në një [[Vula|vulë]] plumbi. Legjenda: GALLIENVS PF AVG.]]
Gallienus pjesën më të madhe të kohës e kaloi në provincat e zonës së Rinit ( Germania Inferior, Germania Superior, Raetia dhe Noricum ), megjithëse pothuajse me siguri vizitoi zonën e [[Lumi i Danubit|Danubit]] [[Iliriku|dhe Illyricum]] në vitet 253-258. Sipas Eutropius dhe Aurelius Victor, ai ishte veçanërisht energjik dhe i suksesshëm në parandalimin e pushtuesve nga sulmet në provincat gjermane dhe Galinë, pavarësisht nga dobësia e shkaktuar nga marshimi i Valerianit në Itali kundër Aemilianus në 253.<ref>A. Watson (1999), p.33</ref> Sipas provave numizmatike, ai duket se ka fituar shumë fitore atje, dhe një fitore në Roman Dacia gjithashtu mund të datohet në atë periudhë. Edhe tradita armiqësore latine i atribuon sukses në këtë kohë.<ref>J. Bray (1997), pp.56–58</ref>
Gallienus pjesën më të madhe të kohës e kaloi në provincat e zonës së Rinit ( Germania Inferior, Germania Superior, Raetia dhe Noricum ), megjithëse pothuajse me siguri vizitoi zonën e [[Lumi i Danubit|Danubit]] [[Iliriku|dhe Illyricum]] në vitet 253-258. Sipas Eutropius dhe Aurelius Victor, ai ishte veçanërisht energjik dhe i suksesshëm në parandalimin e pushtuesve nga sulmet në provincat gjermane dhe Galinë, pavarësisht nga dobësia e shkaktuar nga marshimi i Valerianit në Itali kundër Aemilianus në 253.<ref>A. Watson (1999), p.33</ref> Sipas provave numizmatike, ai duket se ka fituar shumë fitore atje, dhe një fitore në Roman Dacia gjithashtu mund të datohet në atë periudhë. Edhe tradita armiqësore latine i atribuon sukses në këtë kohë.<ref>J. Bray (1997), pp.56–58</ref>


Në 255 ose 257, Gallienus u bë përsëri Konsull, duke sugjeruar që ai të vizitonte për pak kohë Romën në ato raste, megjithëse asnjë rekord nuk mbijetoi.<ref>J. Bray (1997), p.56</ref> Gjatë qëndrimit të tij në Danub (Drinkwater sugjeron në 255 ose 256), ai shpalli djalin e tij të madh Valerian II Cezarin dhe kështu trashëgimtar zyrtar të vetvetes dhe Valerian I; djali ndoshta u bashkua me Gallienus në fushatë në atë kohë dhe kur Gallienus u zhvendos në perëndim në provincat e Rinit në 257, ai mbeti prapa në Danub si personifikimi i autoritetit Perandorak.
Në 255 ose 257, Gallienus u bë përsëri Konsull, duke sugjeruar që ai të vizitonte për pak kohë Romën në ato raste, megjithëse asnjë rekord nuk mbijetoi.<ref>J. Bray (1997), p.56</ref> Gjatë qëndrimit të tij në Danub (Drinkwater sugjeron në 255 ose 256), ai shpalli djalin e tij të madh Valerian II Cezarin dhe kështu trashëgimtar zyrtar të vetvetes dhe Valerian I; djali ndoshta u bashkua me Gallienus në fushatë në atë kohë dhe kur Gallienus u zhvendos në perëndim në provincat e Rinit në 257, ai mbeti prapa në Danub si personifikimi i autoritetit Perandorak.


Diku midis 258 dhe 260 (data e saktë është e paqartë), ndërsa Valerian ishte i hutuar me pushtimin e vazhdueshëm të Shapur I në Lindje, dhe Gallienus ishte i preokupuar me problemet e tij në Perëndim, Ingenuus, guvernator i të paktën një nga provincat Pannonian,<ref>J. Bray (1997), p.57; Drinkwater (1987), p.22 suggests he also had responsibility for Moesia.</ref> përfitoi dhe u deklarua perandor. Valerian II me sa duket kishte vdekur në Danub, ka shumë të ngjarë në vitin 258.<ref>Drinkwater (1987), p. 22.</ref> Zanafilla mund të ketë qenë përgjegjëse për atë katastrofë. Përndryshe, disfata dhe kapja e Valerianit në betejën e Edessa mund të ketë qenë shkas për revoltat pasuese të Ingenuus, Regalianus dhe Postumus .<ref>For a very thorough presentation of the contrasting views, see J. Bray (1997), p.72-73; also, A. Watson (1999), p.230, note 34</ref> Në çdo rast, Gallienus reagoi me shumë shpejtësi. Ai e la djalin e tij Saloninus si [[Këlni|cezar në Këln]], nën mbikëqyrjen e Albanus (ose Silvanus) dhe udhëheqjen ushtarake të Postumus. Ai më pas kaloi me ngut [[Ballkani|Ballkanin]], duke marrë me vete trupat e reja të kalorësisë ( ''komitat'' ) nën komandën e Aureolus <ref>J. Bray (1997), pp.74–75</ref> dhe mundi Ingenuus në [[Osijek|Mursa]] <ref>Aurelius Victor, 33,2, Orosius, ''Historiae adversus Paganos'' 7.10, Eutropius 9.8</ref> ose [[Sirmiumi|Sirmium]].<ref>Zonaras, 12.24</ref> Fitorja duhet t'i atribuohet kryesisht kalorësisë dhe komandantit të saj të shkëlqyer. Ingenuus u vra nga rojet e tij ose u vetëvra duke u mbytur vetë pas rënies së kryeqytetit të tij, Sirmium.<ref>J. Bray (1997), p.76. J. Fitz, ''Ingenuus et Regalien'', p.44.</ref>
Diku midis 258 dhe 260 (data e saktë është e paqartë), ndërsa Valerian ishte i hutuar me pushtimin e vazhdueshëm të Shapur I në Lindje, dhe Gallienus ishte i preokupuar me problemet e tij në Perëndim, Ingenuus, guvernator i të paktën një nga provincat Pannonian,<ref>J. Bray (1997), p.57; Drinkwater (1987), p.22 suggests he also had responsibility for Moesia.</ref> përfitoi dhe u deklarua perandor. Valerian II me sa duket kishte vdekur në Danub, ka shumë të ngjarë në vitin 258.<ref>Drinkwater (1987), p. 22.</ref> Zanafilla mund të ketë qenë përgjegjëse për atë katastrofë. Përndryshe, disfata dhe kapja e Valerianit në betejën e Edessa mund të ketë qenë shkas për revoltat pasuese të Ingenuus, Regalianus dhe Postumus .<ref>For a very thorough presentation of the contrasting views, see J. Bray (1997), p.72-73; also, A. Watson (1999), p.230, note 34</ref> Në çdo rast, Gallienus reagoi me shumë shpejtësi. Ai e la djalin e tij Saloninus si [[Këlni|cezar në Këln]], nën mbikëqyrjen e Albanus (ose Silvanus) dhe udhëheqjen ushtarake të Postumus. Ai më pas kaloi me ngut [[Ballkani]]n, duke marrë me vete trupat e reja të kalorësisë ( ''komitat'' ) nën komandën e Aureolus <ref>J. Bray (1997), pp.74–75</ref> dhe mundi Ingenuus në [[Osijek|Mursa]] <ref>Aurelius Victor, 33,2, Orosius, ''Historiae adversus Paganos'' 7.10, Eutropius 9.8</ref> ose [[Sirmiumi|Sirmium]].<ref>Zonaras, 12.24</ref> Fitorja duhet t'i atribuohet kryesisht kalorësisë dhe komandantit të saj të shkëlqyer. Ingenuus u vra nga rojet e tij ose u vetëvra duke u mbytur vetë pas rënies së kryeqytetit të tij, Sirmium.<ref>J. Bray (1997), p.76. J. Fitz, ''Ingenuus et Regalien'', p.44.</ref>


== Pushtimi i Alemanit ==
== Pushtimi i Alemanit ==
Një pushtim i madh nga [[Alemanët]] dhe fiset e tjera gjermane ndodhi midis viteve 258 dhe 260 (është e vështirë të përcaktohet data e saktë e këtyre ngjarjeve),<ref>J. Bray (1997), p.47</ref> ndoshta për shkak të vakumit të lënë nga tërheqja e trupave që mbështesnin Gallienus në fushatën kundër Ingenuus. Franks depërtuan në Rhine të poshtëm, duke pushtuar Galinë, disa arritën deri në Spanjën e Jugut, duke shkarkuar Tarraco ( Tarragona moderne).<ref name="Watson34">A. Watson (1999), p.34</ref> Alemanët pushtuan, ndoshta përmes Agri Decumates (një zonë midis Rhine e sipërme dhe Danubit të sipërm),<ref>J. Bray (1997), p.78</ref> gjasë e ndjekur nga Juthungi. Pasi shkatërruan Germaninë Superiore dhe Raetian (pjesë të [[Franca|Francës]] Jugore dhe [[Zvicra|Zvicrës]] ), ata hynë në Itali, pushtimi i parë i gadishullit Italian, përveç rajoneve të tij më të largëta veriore, që nga [[Hanibali]] 500 vjet më parë. Kur pushtuesit arritën në periferi të Romës, ata u zmbrapsën nga një ushtri e improvizuar e mbledhur nga Senati, e përbërë nga trupa lokale (ndoshta roje pretoriane) dhe më e forta e popullsisë civile.<ref name="Bray79">J. Bray (1997), p.79</ref> Në tërheqjen e tyre përmes Italisë veriore, ata u kapën dhe u mundën në betejën e Mediolanum (afër [[Milano|Milanos së]] sotme) nga ushtria e Gallienus, e cila kishte përparuar nga Galia, ose nga Ballkani pasi u mor me Frankët. Beteja e Mediolanum ishte vendimtare dhe Alemanët nuk e shqetësuan perandorinë për dhjetë vitet e ardhshme. Juthungi arriti të kalonte Alpet me sendet e tyre me vlerë dhe robërit nga Italia. <ref name="Potter256">D.S.Potter (2004), p.256</ref> Një historian në shekullin e 19-të sugjeroi që iniciativa e Senatit shkaktoi xhelozi dhe dyshim nga Gallienus, duke kontribuar kështu në përjashtimin e tij të senatorëve nga komandat ushtarake.<ref>Victor Duruy, ''History of the Roman Empire'', vol VI, part II, p.418, London, 1886</ref>
Një pushtim i madh nga [[Alemanët]] dhe fiset e tjera gjermane ndodhi midis viteve 258 dhe 260 (është e vështirë të përcaktohet data e saktë e këtyre ngjarjeve),<ref>J. Bray (1997), p.47</ref> ndoshta për shkak të vakumit të lënë nga tërheqja e trupave që mbështesnin Gallienus në fushatën kundër Ingenuus. Franks depërtuan në Rhine të poshtëm, duke pushtuar Galinë, disa arritën deri në Spanjën e Jugut, duke shkarkuar Tarraco ( Tarragona moderne).<ref name="Watson34">A. Watson (1999), p.34</ref> Alemanët pushtuan, ndoshta përmes Agri Decumates (një zonë midis Rhine e sipërme dhe Danubit të sipërm),<ref>J. Bray (1997), p.78</ref> gjasë e ndjekur nga Juthungi. Pasi shkatërruan Germaninë Superiore dhe Raetian (pjesë të [[Franca|Francës]] Jugore dhe [[Zvicra|Zvicrës]] ), ata hynë në Itali, pushtimi i parë i gadishullit Italian, përveç rajoneve të tij më të largëta veriore, që nga [[Hanibali]] 500 vjet më parë. Kur pushtuesit arritën në periferi të Romës, ata u zmbrapsën nga një ushtri e improvizuar e mbledhur nga Senati, e përbërë nga trupa lokale (ndoshta roje pretoriane) dhe më e forta e popullsisë civile.<ref name="Bray79">J. Bray (1997), p.79</ref> Në tërheqjen e tyre përmes Italisë veriore, ata u kapën dhe u mundën në betejën e Mediolanum (afër [[Milano]]s së sotme) nga ushtria e Gallienus, e cila kishte përparuar nga Galia, ose nga Ballkani pasi u mor me Frankët. Beteja e Mediolanum ishte vendimtare dhe Alemanët nuk e shqetësuan perandorinë për dhjetë vitet e ardhshme. Juthungi arriti të kalonte Alpet me sendet e tyre me vlerë dhe robërit nga Italia.<ref name="Potter256">D.S.Potter (2004), p.256</ref> Një historian në shekullin e 19-të sugjeroi që iniciativa e Senatit shkaktoi xhelozi dhe dyshim nga Gallienus, duke kontribuar kështu në përjashtimin e tij të senatorëve nga komandat ushtarake.<ref>Victor Duruy, ''History of the Roman Empire'', vol VI, part II, p.418, London, 1886</ref>


=== Revolta e Regalianus ===
=== Revolta e Regalianus ===
Rreshti 30: Rreshti 28:
Rreth të njëjtës kohë, Regalianus, i cili mbante disa komanda në Ballkan,<ref>J. Bray (1997), p.82</ref> u shpall perandor. Arsyet për këtë janë të paqarta dhe ''Historia Augusta'' (pothuajse burimi i vetëm për këto ngjarje) nuk ofron një histori të besueshme. Është e mundur se konfiskimi mund t'i atribuohet pakënaqësisë së provincialeve civilë dhe ushtarakë, të cilët mendonin se mbrojtja e krahinës po neglizhohej.<ref>J. Bray (1997), pp.82,83</ref>
Rreth të njëjtës kohë, Regalianus, i cili mbante disa komanda në Ballkan,<ref>J. Bray (1997), p.82</ref> u shpall perandor. Arsyet për këtë janë të paqarta dhe ''Historia Augusta'' (pothuajse burimi i vetëm për këto ngjarje) nuk ofron një histori të besueshme. Është e mundur se konfiskimi mund t'i atribuohet pakënaqësisë së provincialeve civilë dhe ushtarakë, të cilët mendonin se mbrojtja e krahinës po neglizhohej.<ref>J. Bray (1997), pp.82,83</ref>


Regalianus mbajti pushtetin për rreth gjashtë muaj dhe lëshoi monedha që mbanin imazhin e tij. Pas disa sukseseve kundër Sarmatians, revolta e tij përfundoi kur Roxolani pushtoi [[Panonia|Pannonia]] dhe vrau Regalianus në marrjen e qytetit [[Sirmiumi|Sirmiumin]] .<ref>J. Bray (1997), p.83</ref> Ekziston një sugjerim që Gallienus ftoi Roxolani të sulmonte Regalianus, por historianë të tjerë e hedhin poshtë akuzën.<ref>T. Nagy, ''Les moments historiques de Budapest'', vol.II, 1962, for the former and J. Fitz, ''Ingenuus at Regalien'', p.50 for the latter, as cited in J. Bray (1997), p.83</ref> Sugjerohet gjithashtu që pushtimi u kontrollua më në fund nga Gallienus afër [[Verona|Veronës]] dhe se ai drejtoi restaurimin e provincës, ndoshta personalisht.<ref>J. Fitz, ''LA PANNONIE SOUS GALLIEN'', Latomus, vol.148, Brussels, 1976, pp.5–81, as cited in J. Bray (1997), p.83</ref>
Regalianus mbajti pushtetin për rreth gjashtë muaj dhe lëshoi monedha që mbanin imazhin e tij. Pas disa sukseseve kundër Sarmatians, revolta e tij përfundoi kur Roxolani pushtoi [[Panonia|Pannonia]] dhe vrau Regalianus në marrjen e qytetit [[Sirmiumi]]n .<ref>J. Bray (1997), p.83</ref> Ekziston një sugjerim që Gallienus ftoi Roxolani të sulmonte Regalianus, por historianë të tjerë e hedhin poshtë akuzën.<ref>T. Nagy, ''Les moments historiques de Budapest'', vol.II, 1962, for the former and J. Fitz, ''Ingenuus at Regalien'', p.50 for the latter, as cited in J. Bray (1997), p.83</ref> Sugjerohet gjithashtu që pushtimi u kontrollua më në fund nga Gallienus afër [[Verona|Veronës]] dhe se ai drejtoi restaurimin e provincës, ndoshta personalisht.<ref>J. Fitz, ''LA PANNONIE SOUS GALLIEN'', Latomus, vol.148, Brussels, 1976, pp.5–81, as cited in J. Bray (1997), p.83</ref>


=== Kapja e Valerianit, revolta e Macrianus ===
=== Kapja e Valerianit, revolta e Macrianus ===
[[Skeda:Shapur_victory.JPG|majtas|parapamje| Një reliev i Perandorit Valerian që qëndronte në sfond dhe mbahej i kapur nga Shapur I u gjet në Naqsh-e Rustam, [[Shirazi|Shiraz]], [[Irani|Iran]] . Njeriu i gjunjëzuar është ndoshta Filipi arab .]]
[[Skeda:Shapur victory.JPG|majtas|parapamje| Një reliev i Perandorit Valerian që qëndronte në sfond dhe mbahej i kapur nga Shapur I u gjet në Naqsh-e Rustam, [[Shirazi|Shiraz]], [[Irani|Iran]] . Njeriu i gjunjëzuar është ndoshta Filipi arab .]]
Në Lindje, Valerian u përball me probleme serioze. Bandat e " [[Skithët|Scythai]] " filluan një sulm detar të [[Ponti|Pontus]], në pjesën veriore të Azisë së Vogël. Pasi shkatërruan provincën, ata u zhvendosën në jug në Kapadokia. Një ushtri romake nga Antiokia, nën valerianin, u përpoq t'i kapte por nuk arriti. Sipas [[Zosimos|Zosimus]], kjo ushtri u infektua nga një murtajë që e dobësoi atë rëndë. Në atë gjendje, kësaj ushtrie iu desh të zmbrapste një pushtim të ri në provincën e [[Mesopotamia|Mesopotamisë]] nga Shapur I, sundimtari i Perandorisë Sasanide. Pushtimi ndodhi ndoshta në pranverën e hershme të vitit 260.<ref>D.S.Potter (2004), p. 255</ref>
Në Lindje, Valerian u përball me probleme serioze. Bandat e " [[Skithët|Scythai]] " filluan një sulm detar të [[Ponti|Pontus]], në pjesën veriore të Azisë së Vogël. Pasi shkatërruan provincën, ata u zhvendosën në jug në Kapadokia. Një ushtri romake nga Antiokia, nën valerianin, u përpoq t'i kapte por nuk arriti. Sipas [[Zosimos|Zosimus]], kjo ushtri u infektua nga një murtajë që e dobësoi atë rëndë. Në atë gjendje, kësaj ushtrie iu desh të zmbrapste një pushtim të ri në provincën e [[Mesopotamia|Mesopotamisë]] nga Shapur I, sundimtari i Perandorisë Sasanide. Pushtimi ndodhi ndoshta në pranverën e hershme të vitit 260.<ref>D.S.Potter (2004), p. 255</ref>


Ushtria romake u mund në betejën e Edessa dhe Valerian u zu rob. Ushtria e Shapurit bastisi [[Kilikia|Kilikinë]] dhe [[Kapadokia|Kapadokinë]] (në [[Turqia|Turqinë e]] sotme), duke shkatërruar, siç pretendojnë mbishkrimet e Shapur, 36 qytete. U desh një tubim nga një oficer i quajtur Callistus (Balista), një zyrtar fiskal i quajtur Fulvius Macrianus, mbetjet e ushtrisë romake në lindje dhe Odenathus dhe [[Palmira|kalorësit e tij Palmyrene]] për ta kthyer anën kundër Shapur.<ref>D.S.Potter (2004), pp.255–256</ref> Sasanidët u dëbuan mbrapa, por Macrianus shpalli dy djemtë e tij Quietus dhe Macrianus (nganjëherë shkruar gabimisht Macrinus) si perandorë.<ref name="Potter256">D.S.Potter (2004), p.256</ref> Monedhat e prera për ta në qytetet kryesore të Lindjes tregojnë njohjen e uzurpimit. Të dy Macriani u larguan nga Quietus, Ballista dhe, me sa duket, Odenathus për t'u marrë me persianët ndërsa ata pushtuan Evropën me një ushtri prej 30,000 burrash, sipas ''Historia Augusta'' . Në fillim ata nuk hasën në asnjë kundërshtim.<ref>J. Bray (1997), p.142</ref> <ref>''Historia Augusta'', ''The two Gallienii'', II.6</ref>
Ushtria romake u mund në betejën e Edessa dhe Valerian u zu rob. Ushtria e Shapurit bastisi [[Kilikia|Kilikinë]] dhe [[Kapadokia|Kapadokinë]] (në [[Turqia|Turqinë e]] sotme), duke shkatërruar, siç pretendojnë mbishkrimet e Shapur, 36 qytete. U desh një tubim nga një oficer i quajtur Callistus (Balista), një zyrtar fiskal i quajtur Fulvius Macrianus, mbetjet e ushtrisë romake në lindje dhe Odenathus dhe [[Palmira|kalorësit e tij Palmyrene]] për ta kthyer anën kundër Shapur.<ref>D.S.Potter (2004), pp.255–256</ref> Sasanidët u dëbuan mbrapa, por Macrianus shpalli dy djemtë e tij Quietus dhe Macrianus (nganjëherë shkruar gabimisht Macrinus) si perandorë.<ref name="Potter256">D.S.Potter (2004), p.256</ref> Monedhat e prera për ta në qytetet kryesore të Lindjes tregojnë njohjen e uzurpimit. Të dy Macriani u larguan nga Quietus, Ballista dhe, me sa duket, Odenathus për t'u marrë me persianët ndërsa ata pushtuan Evropën me një ushtri prej 30,000 burrash, sipas ''Historia Augusta'' . Në fillim ata nuk hasën në asnjë kundërshtim.<ref>J. Bray (1997), p.142</ref><ref>''Historia Augusta'', ''The two Gallienii'', II.6</ref>


Legjionet Pannoniane u bashkuan me pushtuesit, duke qenë të zemëruar me mungesën e Gallienus. Ai dërgoi komandantin e tij të suksesshëm Aureolus kundër rebelëve, dhe beteja vendimtare u zhvillua në pranverë ose në fillim të verës të 261, me shumë gjasa në Illyricum, megjithëse Zonaras e vendos atë në Pannonia. Sidoqoftë, ushtria e uzurpatorëve u mund dhe u dorëzua, dhe dy udhëheqësit e tyre u vranë.<ref>J. Bray (1997), pp.143–144</ref>
Legjionet Pannoniane u bashkuan me pushtuesit, duke qenë të zemëruar me mungesën e Gallienus. Ai dërgoi komandantin e tij të suksesshëm Aureolus kundër rebelëve, dhe beteja vendimtare u zhvillua në pranverë ose në fillim të verës të 261, me shumë gjasa në Illyricum, megjithëse Zonaras e vendos atë në Pannonia. Sidoqoftë, ushtria e uzurpatorëve u mund dhe u dorëzua, dhe dy udhëheqësit e tyre u vranë.<ref>J. Bray (1997), pp.143–144</ref>
Rreshti 43: Rreshti 41:


=== Revolta e Postumus ===
=== Revolta e Postumus ===
[[Skeda:Postumus_Antoninianus.jpg|djathtas|parapamje| Antoninianus i Postumus. Legjenda: PUN. C. POSTVMVS PF AVG.]]
[[Skeda:Postumus Antoninianus.jpg|djathtas|parapamje| Antoninianus i Postumus. Legjenda: PUN. C. POSTVMVS PF AVG.]]
Pas disfatës në Edessa, Gallienus humbi kontrollin mbi provincat e Britanisë, Spanjës, pjesëve të Gjermanisë dhe një pjese të madhe të Galisë kur një gjeneral tjetër, Postumus, deklaroi mbretërinë e tij (zakonisht e njohur sot si Perandoria Galike). Revolta përkoi pjesërisht me atë të Macrianus në Lindje. Gallienus kishte marrë mbi vete djalin e tij Saloninus dhe kujdestarin e tij, Silvanus, në Këln më 258. Postumus, një gjeneral në komandën e trupave në brigjet e Rinit, mundi disa sulmues dhe zotëroi plaçkën e tyre. Në vend që t'ua kthente pronarëve origjinal, ai preferoi ta shpërndajë midis ushtarëve të tij. Kur lajmi për këtë arriti në Silvanus, ai kërkoi që t'ia dërgonin plaçkat. Postumus bëri një paraqitje të nënshtrimit, por ushtarët e tij kryengritën dhe e shpallën atë perandor. Nën komandën e tij, ata rrethuan Këlnin dhe pas disa javësh mbrojtësit e qytetit hapën portat dhe i dorëzuan Saloninus dhe Silvanus Postumus, të cilët i vranë.<ref>J. Bray (1997), p.133</ref> Takimi i këtyre ngjarjeve ishte prej kohësh i pasigurt,<ref>Andreas Älfoldi, "The Numbering of the Victories of the Emperor Gallienus and of the Loyalty of his Legions", ''Numismatic Chronicle'', 1959, reprinted New York, Attic Books, 1977, as cited in J. Bray (1997), p.359, note 5</ref> por një mbishkrim i zbuluar në 1992 në [[Augsburg]] tregon se Postumus ishte shpallur perandor deri në 260 shtator.<ref>Lothar Bakker. "Raetien unter Postumus. Das Siegesdenkmal einer Juthungenschlacht im Jahre 260 n. Chr. aus Augsburg." ''Germania'' 71, 1993, pp. 369–386.</ref> Postumus pretendoi konsullën për vete dhe një nga bashkëpunëtorët e tij, Honoratianus, por sipas DS Potter, ai kurrë nuk u përpoq të ulte Gallienus ose të pushtonte Italinë.<ref>D.S.Potter (2004), p.260</ref>
Pas disfatës në Edessa, Gallienus humbi kontrollin mbi provincat e Britanisë, Spanjës, pjesëve të Gjermanisë dhe një pjese të madhe të Galisë kur një gjeneral tjetër, Postumus, deklaroi mbretërinë e tij (zakonisht e njohur sot si Perandoria Galike). Revolta përkoi pjesërisht me atë të Macrianus në Lindje. Gallienus kishte marrë mbi vete djalin e tij Saloninus dhe kujdestarin e tij, Silvanus, në Këln më 258. Postumus, një gjeneral në komandën e trupave në brigjet e Rinit, mundi disa sulmues dhe zotëroi plaçkën e tyre. Në vend që t'ua kthente pronarëve origjinal, ai preferoi ta shpërndajë midis ushtarëve të tij. Kur lajmi për këtë arriti në Silvanus, ai kërkoi që t'ia dërgonin plaçkat. Postumus bëri një paraqitje të nënshtrimit, por ushtarët e tij kryengritën dhe e shpallën atë perandor. Nën komandën e tij, ata rrethuan Këlnin dhe pas disa javësh mbrojtësit e qytetit hapën portat dhe i dorëzuan Saloninus dhe Silvanus Postumus, të cilët i vranë.<ref>J. Bray (1997), p.133</ref> Takimi i këtyre ngjarjeve ishte prej kohësh i pasigurt,<ref>Andreas Älfoldi, "The Numbering of the Victories of the Emperor Gallienus and of the Loyalty of his Legions", ''Numismatic Chronicle'', 1959, reprinted New York, Attic Books, 1977, as cited in J. Bray (1997), p.359, note 5</ref> por një mbishkrim i zbuluar në 1992 në [[Augsburg]] tregon se Postumus ishte shpallur perandor deri në 260 shtator.<ref>Lothar Bakker. "Raetien unter Postumus. Das Siegesdenkmal einer Juthungenschlacht im Jahre 260 n. Chr. aus Augsburg." ''Germania'' 71, 1993, pp. 369–386.</ref> Postumus pretendoi konsullën për vete dhe një nga bashkëpunëtorët e tij, Honoratianus, por sipas DS Potter, ai kurrë nuk u përpoq të ulte Gallienus ose të pushtonte Italinë.<ref>D.S.Potter (2004), p.260</ref>


Me të marrë lajmin për vrasjen e djalit të tij, Gallienus filloi mbledhjen e forcave për t'u përballur me Postumus. Pushtimi i Macrianit e detyroi atë të dërgonte Aureolin me një forcë të madhe për t'iu kundërvënë atyre, megjithatë, duke e lënë me trupa të pamjaftueshme për të luftuar Postumusin. Pas disa disfatave fillestare, ushtria e Aureolus, pasi kishte mundur Macriani, u bashkua përsëri me të dhe Postumus u dëbua. Aureolus iu besua ndjekja dhe qëllimisht lejoi Postumus të shpëtonte dhe të mblidhte forca të reja.<ref>J. Bray (1997), pp.136–137</ref> Gallienus u kthye në vitin 263<ref>Andreas Älfoldi, "The Numbering of the Victories of the Emperor Gallienus and of the Loyalty of his Legions", ''Numismatic Chronicle'', 1959, reprinted New York, Attic Books, 1977, as cited in J. Bray (1997), p.359, note 27</ref> ose 265<ref>D.S.Potter (2004) p.263</ref> dhe rrethoi Postumusin në një qytet Galik pa emër. Gjatë rrethimit, Gallienus u plagos rëndë nga një shigjetë dhe iu desh të linte fushën. Ngecja vazhdoi deri në vdekjen e tij të mëvonshme,<ref>J. Bray (1997), p.138</ref> dhe Perandoria Galike mbeti e pavarur deri në vitin 274.
Me të marrë lajmin për vrasjen e djalit të tij, Gallienus filloi mbledhjen e forcave për t'u përballur me Postumus. Pushtimi i Macrianit e detyroi atë të dërgonte Aureolin me një forcë të madhe për t'iu kundërvënë atyre, megjithatë, duke e lënë me trupa të pamjaftueshme për të luftuar Postumusin. Pas disa disfatave fillestare, ushtria e Aureolus, pasi kishte mundur Macriani, u bashkua përsëri me të dhe Postumus u dëbua. Aureolus iu besua ndjekja dhe qëllimisht lejoi Postumus të shpëtonte dhe të mblidhte forca të reja.<ref>J. Bray (1997), pp.136–137</ref> Gallienus u kthye në vitin 263<ref>Andreas Älfoldi, "The Numbering of the Victories of the Emperor Gallienus and of the Loyalty of his Legions", ''Numismatic Chronicle'', 1959, reprinted New York, Attic Books, 1977, as cited in J. Bray (1997), p.359, note 27</ref> ose 265<ref>D.S.Potter (2004) p.263</ref> dhe rrethoi Postumusin në një qytet Galik pa emër. Gjatë rrethimit, Gallienus u plagos rëndë nga një shigjetë dhe iu desh të linte fushën. Ngecja vazhdoi deri në vdekjen e tij të mëvonshme,<ref>J. Bray (1997), p.138</ref> dhe Perandoria Galike mbeti e pavarur deri në vitin 274.
[[Skeda:Aureus_of_Gallienus,_minted_in_Mediolanum_(Milan).jpg|parapamje| Aureus i Gallienus, i prerë në Mediolanum (Milano), datë 262]]
[[Skeda:Aureus of Gallienus, minted in Mediolanum (Milan).jpg|parapamje| Aureus i Gallienus, i prerë në Mediolanum (Milano), datë 262]]


=== Revolta e Aemilianus ===
=== Revolta e Aemilianus ===
Rreshti 55: Rreshti 53:


== Pushtimet heruliane, revolta e Aureolit, komploti dhe vdekja ==
== Pushtimet heruliane, revolta e Aureolit, komploti dhe vdekja ==
Në vitet 267–269, [[Gotët]] dhe barbarët e tjerë pushtuan perandorinë në një numër të madh. Burimet janë jashtëzakonisht të hutuara në datimin e këtyre pushtimeve, pjesëmarrësve dhe synimeve të tyre. Historianët modernë nuk janë në gjendje as të dallojnë me siguri nëse kishte dy ose më shumë nga këto dyndje ose një të vetme të zgjatur. Duket se, në fillim, një ekspeditë e madhe detare u drejtua nga Heruli duke filluar nga veriu i [[Deti i Zi|Detit të Zi]] dhe duke çuar në shkatërrimin e shumë qyteteve të Greqisë (mes tyre, [[Athina]] dhe [[Sparta]]). Pastaj një ushtri tjetër, madje edhe më e madhe e pushtuesve filloi një pushtim të dytë detar të perandorisë. Romakët mundën barbarët e parë në det. Më pas ushtria e Galienus fitoi një betejë në [[Trakia|Traki]] dhe perandori ndoqi pushtuesit. Sipas disa historianëve, ai ishte udhëheqësi i ushtrisë që fitoi Betejën e madhe të Naissus, ndërsa shumica beson se fitorja duhet t'i atribuohet pasardhësit të tij, [[Klaudi II|Klaudit II]].
Në vitet 267–269, [[Gotët]] dhe barbarët e tjerë pushtuan perandorinë në një numër të madh. Burimet janë jashtëzakonisht të hutuara në datimin e këtyre pushtimeve, pjesëmarrësve dhe synimeve të tyre. Historianët modernë nuk janë në gjendje as të dallojnë me siguri nëse kishte dy ose më shumë nga këto dyndje ose një të vetme të zgjatur. Duket se, në fillim, një ekspeditë e madhe detare u drejtua nga Heruli duke filluar nga veriu i [[Deti i Zi|Detit të Zi]] dhe duke çuar në shkatërrimin e shumë qyteteve të Greqisë (mes tyre, [[Athina]] dhe [[Sparta]]). Pastaj një ushtri tjetër, madje edhe më e madhe e pushtuesve filloi një pushtim të dytë detar të perandorisë. Romakët mundën barbarët e parë në det. Më pas ushtria e Galienus fitoi një betejë në [[Trakia|Traki]] dhe perandori ndoqi pushtuesit. Sipas disa historianëve, ai ishte udhëheqësi i ushtrisë që fitoi Betejën e madhe të Naissus, ndërsa shumica beson se fitorja duhet t'i atribuohet pasardhësit të tij, [[Klaudi II|Klaudit II]].


Në 268, në disa kohë para ose shpejt pas betejës së Naissus, autoriteti i Gallienus u sfidua nga Aureolus, komandanti i kalorësisë i vendosur në Mediolanum ( [[Milano]]), i cili supozohej të mbikqyrte Postumus. Në vend të kësaj, ai veproi si deputet i Postumus deri në ditët e fundit të revoltës së tij, kur ai duket se kishte kërkuar fronin për vete.<ref>J. Bray (1997), pp.290–291</ref> Beteja vendimtare u zhvillua në atë që tani është Pontirolo Nuovo afër Milanos; Aureolus u mposht qartë dhe u kthye përsëri në Milano.<ref>J. Bray (1997), p.292</ref> Gallienus rrethoi qytetin por u vra gjatë rrethimit. Ka llogari të ndryshme për vrasjen, por burimet pajtohen se shumica e zyrtarëve të Gallienus e donin atë të vdekur.<ref>D.S.Potter (2004), p.264</ref> Sipas Historia Augusta, një burim jo i besueshëm i përpiluar shumë kohë pas ngjarjeve që përshkruan,<ref>R. Syme (1968)</ref> një komplot u drejtua nga komandanti i rojes Aurelius Heraclianus dhe Lucius Aurelius Marcianus. Roli i Marcianus në komplot nuk është konfirmuar nga ndonjë burim tjetër antik.
Në 268, në disa kohë para ose shpejt pas betejës së Naissus, autoriteti i Gallienus u sfidua nga Aureolus, komandanti i kalorësisë i vendosur në Mediolanum ( [[Milano]]), i cili supozohej të mbikqyrte Postumus. Në vend të kësaj, ai veproi si deputet i Postumus deri në ditët e fundit të revoltës së tij, kur ai duket se kishte kërkuar fronin për vete.<ref>J. Bray (1997), pp.290–291</ref> Beteja vendimtare u zhvillua në atë që tani është Pontirolo Nuovo afër Milanos; Aureolus u mposht qartë dhe u kthye përsëri në Milano.<ref>J. Bray (1997), p.292</ref> Gallienus rrethoi qytetin por u vra gjatë rrethimit. Ka llogari të ndryshme për vrasjen, por burimet pajtohen se shumica e zyrtarëve të Gallienus e donin atë të vdekur.<ref>D.S.Potter (2004), p.264</ref> Sipas Historia Augusta, një burim jo i besueshëm i përpiluar shumë kohë pas ngjarjeve që përshkruan,<ref>R. Syme (1968)</ref> një komplot u drejtua nga komandanti i rojes Aurelius Heraclianus dhe Lucius Aurelius Marcianus. Roli i Marcianus në komplot nuk është konfirmuar nga ndonjë burim tjetër antik.
Rreshti 63: Rreshti 61:
Sipas Aurelius Victor dhe Zonaras, duke dëgjuar lajmin se Gallienus kishte vdekur, Senati në Romë urdhëroi ekzekutimin e familjes së tij (përfshirë vëllain e tij Valerianus dhe djalin Marinianus) dhe mbështetësit e tyre, pak para se të merrte një mesazh nga Klaudi për të kursyer jetën e tyre dhe hyjnizoi paraardhësin e tij.<ref>J. Bray (1997), pp.307–309. A. Watson (1999), pp.41–42</ref>
Sipas Aurelius Victor dhe Zonaras, duke dëgjuar lajmin se Gallienus kishte vdekur, Senati në Romë urdhëroi ekzekutimin e familjes së tij (përfshirë vëllain e tij Valerianus dhe djalin Marinianus) dhe mbështetësit e tyre, pak para se të merrte një mesazh nga Klaudi për të kursyer jetën e tyre dhe hyjnizoi paraardhësin e tij.<ref>J. Bray (1997), pp.307–309. A. Watson (1999), pp.41–42</ref>


Varri i Gallienus mendohet të jetë vendosur në jug të Romës, në miljen e IX-të të [[Via Appia]].
Varri i Gallienus mendohet të jetë vendosur në jug të Romës, në miljen e IX-të të [[Via Appia]].
[[Skeda:Arco_di_Gallieno_o_Porta_Esquilina_-_lato_interno_-_Panairjdde.jpg|parapamje| Harku i Gallienus në Romë, 262 - kushtuar, në vend se të ndërtuar nga, Gallienus.]]
[[Skeda:Arco di Gallieno o Porta Esquilina - lato interno - Panairjdde.jpg|parapamje| Harku i Gallienus në Romë, 262 – kushtuar, në vend se të ndërtuar nga, Gallienus.]]


== Trashëgimi ==
== Trashëgimi ==
Gallienus nuk u trajtua në mënyrë të favorshme nga historianët e lashtë,<ref>Southern, Pat. ''The Roman Empire from Severus to Constantine'', Routledge, London and New York, 2001, p. 2.</ref> pjesërisht për shkak të shkëputjes së Galisë dhe Palmirës dhe paaftësisë së tij për t'i fituar përsëri; në kohën e vdekjes së Gallienus, Palmyra ishte ende nominalisht besnikë ndaj Romës, por, nën udhëheqjen e Odaenathus, ishte i pavarur në pothuajse çdo aspekt tjetër. Palmyra do të ndahej zyrtarisht pas vdekjes së Odaenathus dhe ngritjes së të vesë së tij Zenobia. Vetëm në kohën e sundimit të [[Aureliani|Aurelianit,]] disa vjet më vonë, provincat e shkëputura u kthyen me të vërtetë në shtresat romake. Sipas studiuesit modern Pat Southern, disa historianë tani e shohin Gallienus në një dritë më pozitive.<ref>Southern, p. 3.</ref> Gallienus prodhoi disa reforma të dobishme.
Gallienus nuk u trajtua në mënyrë të favorshme nga historianët e lashtë,<ref>Southern, Pat. ''The Roman Empire from Severus to Constantine'', Routledge, London and New York, 2001, p. 2.</ref> pjesërisht për shkak të shkëputjes së Galisë dhe Palmirës dhe paaftësisë së tij për t'i fituar përsëri; në kohën e vdekjes së Gallienus, Palmyra ishte ende nominalisht besnikë ndaj Romës, por, nën udhëheqjen e Odaenathus, ishte i pavarur në pothuajse çdo aspekt tjetër. Palmyra do të ndahej zyrtarisht pas vdekjes së Odaenathus dhe ngritjes së të vesë së tij Zenobia. Vetëm në kohën e sundimit të [[Aureliani]]t, disa vjet më vonë, provincat e shkëputura u kthyen me të vërtetë në shtresat romake. Sipas studiuesit modern Pat Southern, disa historianë tani e shohin Gallienus në një dritë më pozitive.<ref>Southern, p. 3.</ref> Gallienus prodhoi disa reforma të dobishme.


Rreth 40 monedha ari të rralla të Gallienus janë zbuluar si pjesë e Thesarit Lava në [[Korsika|Korsikë]], Francë, në vitet 1980. <gallery widths="200" heights="100">
Rreth 40 monedha ari të rralla të Gallienus janë zbuluar si pjesë e Thesarit Lava në [[Korsika|Korsikë]], Francë, në vitet 1980. <gallery widths="200" heights="100">
Rreshti 80: Rreshti 78:


=== Dekreti i Tolerancës ===
=== Dekreti i Tolerancës ===
Kapja e Valerianit në vitin 259 e detyroi Gallienus të lëshonte deklaratën e parë zyrtare të tolerancës në lidhje me të krishterët, duke rivendosur vendet e tyre të adhurimit dhe varrezat, duke nënkuptuar kështu një njohje të pasurisë së Kishës. Sidoqoftë, dekreti nuk e shndërroi krishterimin në një fe zyrtare.<ref>{{Cite book|last=Piétri|first=Charles|url=https://books.google.com/books?id=7VDcmDeLuV4C|title=The Papacy: An Encyclopedia|date=2002-01-01|publisher=Psychology Press|isbn=9780415922302|editor-last=Levillain|editor-first=Philippe|page=1156|language=en|chapter=Prosecutions}}</ref>
Kapja e Valerianit në vitin 259 e detyroi Gallienus të lëshonte deklaratën e parë zyrtare të tolerancës në lidhje me të krishterët, duke rivendosur vendet e tyre të adhurimit dhe varrezat, duke nënkuptuar kështu një njohje të pasurisë së Kishës. Sidoqoftë, dekreti nuk e shndërroi krishterimin në një fe zyrtare.<ref>{{Cite book|last=Piétri|first=Charles|url=https://books.google.com/books?id=7VDcmDeLuV4C|title=The Papacy: An Encyclopedia|date=2002-01-01|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-415-92230-2|editor-last=Levillain|editor-first=Philippe|page=1156|language=en|chapter=Prosecutions}}</ref>


=== Në kulturën popullore ===
=== Në kulturën popullore ===
Rreshti 113: Rreshti 111:
=== Burimet dytësore ===
=== Burimet dytësore ===


* Lukas de Blois. ''Politika e perandorit Gallienus'', Brill, Leiden, 1976, 
* Lukas de Blois. ''Politika e perandorit Gallienus'', Brill, Leiden, 1976,
* Braj, Xhon. ''Gallienus : Një studim në politikën reformiste dhe seksuale'', Wakefield Press, Kent Town, 1997, 
* Braj, Xhon. ''Gallienus : Një studim në politikën reformiste dhe seksuale'', Wakefield Press, Kent Town, 1997,
* Drinkwater, John F. ''Perandoria Galike.'' ''Separatizmi dhe Vazhdimësia në Provincat Veri-Perëndimore të Perandorisë Romake AD 260–274'' . Franz Steiner Verlag, Wiesbaden, 1987 [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/3-515-04806-5|3-515-04806-5]]
* Drinkwater, John F. ''Perandoria Galike.'' ''Separatizmi dhe Vazhdimësia në Provincat Veri-Perëndimore të Perandorisë Romake AD 260–274'' . Franz Steiner Verlag, Wiesbaden, 1987 [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/3-515-04806-5|3-515-04806-5]]
* Isbouts, Jean-Pierre "Bota Biblike: Një Atlas i Ilustruar" e drejta e autorit 2007 National Geographic Society. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-1-4262-0138-7|978-1-4262-0138-7]]
* Isbouts, Jean-Pierre "Bota Biblike: Një Atlas i Ilustruar" e drejta e autorit 2007 National Geographic Society. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/978-1-4262-0138-7|978-1-4262-0138-7]]
* Lissner, Ivar . "Fuqia dhe marrëzia; Historia e Cezarëve". Jonathan Cape Ltd., Londër, 1958.
* Lissner, Ivar . "Fuqia dhe marrëzia; Historia e Cezarëve". Jonathan Cape Ltd., Londër, 1958.
* {{Cite book|last=Peachin|first=Michael|url={{googlebooks|rM4iAQAAIAAJ|plainurl=y}}|title=Roman Imperial Titulature and Chronology, A.D. 235–284|publisher=Gieben|year=1990|isbn=90-5063-034-0|location=Amsterdam|ref={{sfnref|Peachin}}}}<bdi><cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPeachin">[[Speciale: BookSources / 90-5063-034-0|90-5063-034-0]]</cite></bdi>
* {{Cite book|last=Peachin|first=Michael|url={{googlebooks|rM4iAQAAIAAJ|plainurl=y}}|title=Roman Imperial Titulature and Chronology, A.D. 235–284|publisher=Gieben|year=1990|isbn=90-5063-034-0|location=Amsterdam|ref={{sfnref|Peachin}}}}<bdi><cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFPeachin">[[Speciale: BookSources / 90-5063-034-0|90-5063-034-0]]</cite></bdi>
* Potter, David S. ''Perandoria Romake në Bay AD 180–395'', Routledge, Oxon, 2004. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-415-10058-5|0-415-10058-5]]
* Potter, David S. ''Perandoria Romake në Bay AD 180–395'', Routledge, Oxon, 2004. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-415-10058-5|0-415-10058-5]]
* Jugore, Pat . ''Perandoria Romake nga Severus në Kostandin'', Routledge, Londër dhe Nju Jork, 2001.
* Jugore, Pat . ''Perandoria Romake nga Severus në Kostandin'', Routledge, Londër dhe Nju Jork, 2001.
Rreshti 125: Rreshti 123:
* Watson, Alaric. ''Aurelian dhe Shekulli i Tretë'', Routledge, Oxon, 1999. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-415-30187-4|0-415-30187-4]]
* Watson, Alaric. ''Aurelian dhe Shekulli i Tretë'', Routledge, Oxon, 1999. [[ISBN (identifier)|ISBN]]&nbsp;[[Special:BookSources/0-415-30187-4|0-415-30187-4]]


== Linqe te jashtme ==
== Lidhje të jashtme ==


* [http://www.roman-emperors.org/gallval.htm "Valerian dhe Gallienus"], në ''De Imperatoribus Romanis'' .
* [http://www.roman-emperors.org/gallval.htm "Valerian dhe Gallienus"], në ''De Imperatoribus Romanis'' .
* [http://www.catbikes.ch/coinstuff/coins-ric.htm Shkarkoni një listë Excel të të gjitha monedhave prej bronzi dhe kartëmonedhe Gallienus përfshirë. monedhat e grumbulluara jo në RIC etj.]
* [http://www.catbikes.ch/coinstuff/coins-ric.htm Shkarkoni një listë Excel të të gjitha monedhave prej bronzi dhe kartëmonedhe Gallienus përfshirë. monedhat e grumbulluara jo në RIC etj.]
[[Kategoria:Lindje - Vitet 210]]
[[Kategoria:Lindje – Vitet 210]]
[[Kategoria:Bijtë e perandorëve Romakë]]
[[Kategoria:Bijtë e perandorëve Romakë]]
[[Kategoria:Viti i lindjes i pasigurt]]
[[Kategoria:Viti i lindjes i pasigurt]]

Versioni i datës 27 qershor 2021 18:45

Publius Licinius Egnatius Gallienus (/ˌɡæliɛnəs/,. C 218 – Shtator 268) ishte perandor romak me babain e tij Valerian nga 253 në 260 dhe vetëm nga 260 në 268. Ai sundoi gjatë Krizës së Shekullit të Tretë që gati se shkaktoi shembjen e perandorisë. Ai fitoi një numër fitoresh ushtarake kundër uzurpatorëve dhe fiseve gjermane, por nuk ishte në gjendje të parandalonte shkëputjen e provincave të rëndësishme. Mbretërimi i tij 15-vjeçar ishte më i gjati në gjysmë shekulli.

I lindur në një familje të pasur dhe tradicionale senatoriale, Gallienus ishte djali i Valerian dhe Mariniana. Valeriani u bë Perandor në Shtator 253 dhe senati Romak e ngriti Gallienus në radhët e Cezarit dhe Augustit. Valeriani ndau perandorinë midis tij dhe djalit të tij, me Valerianin që sundonte në lindje dhe djalin e tij në perëndim. Gallienus mundi uzurpator Ingenuus në 258 dhe shkatërruan një Alemanni ushtri në Mediolanum në 259.

Humbja dhe kapja e Valerianit në Edessa në 260 nga Perandoria Sasaniane e hodhi Perandorinë Romake në kaosin e luftës civile. Kontrolli i të gjithë perandorisë kaloi te Gallienus. Ai mundi uzurpatorët lindorë Macrianus Major dhe Lucius Mussius Aemilianus në 261–262 por nuk arriti të ndalojë formimin e Perandorisë Galike të shkëputur nën gjeneralin Postumus. Aureolus, një tjetër uzurpator, e shpalli veten perandor në Mediolanum në 268, por u mund jashtë qytetit nga Gallienus dhe u rrethua brenda. Ndërsa rrethimi po vazhdonte, Gallienus u vra me thikë për vdekje nga oficeri Cecropius si pjesë e një komploti.

Jeta

Ngrihu në pushtet

Busti i Cornelia Salonina

Data e saktë e lindjes së Gallienus është e panjohur. Kronisti grek i shekullit të 6-të John Malalas dhe Epitome de Caesaribus raportojnë se ai ishte rreth 50 vjeç në kohën kur vdiq, që do të thotë se ai lindi rreth vitit 218.[1] Ai ishte djali i Perandorit Valerian dhe Mariniana, të cilët mund të kenë qenë të rangut senator, ndoshta bija e Egnatius Victor Marinianus, dhe vëllai i tij ishte Valerianus Minor. Mbishkrimet në monedha e lidhin atë me Faleriin në Etruria, i cili mund të ketë qenë vendlindja e tij; ka dhënë shumë mbishkrime në lidhje me familjen e nënës së tij, Egnatii.[2] Gallienus u martua me Cornelia Salonina rreth dhjetë vjet para ardhjes së tij në fron. Ajo ishte nënë e tre princërve: Valerian II, i cili vdiq në 258; Saloninus, i cili u emërua bashkë-perandor, por u vra në 260 nga ushtria e gjeneralit Postumus; dhe Marinianus, i cili u vra në 268, pak pasi babai i tij u vra.[3] Mbesa e Gallienus mund të ketë qenë Basila e Romës, të cilës iu pre koka për besimin e saj të krishterë nën mbretërinë e Valerianit.[4]

Kur Valeriani u shpall perandor në Shtator 253,[5] ai kërkoi nga Senati që të ratifikonte ngritjen e Gallienus në Cezar dhe Augustus. Ai u caktua gjithashtu Konsull Ordinarius për 254. Ashtu siç kishin bërë një shekull më parë Marcus Aurelius dhe vëllai i tij i birësuar Lucius Verus, Gallienus dhe babai i tij ndanë Perandorinë. Valeriani u nis për në Lindje për të ndaluar kërcënimin persian dhe Gallienus mbeti në Itali për të sprapsur fiset gjermane në Rhine dhe Danub. Ndarja e perandorisë ishte bërë e domosdoshme për shkak të madhësisë së saj të madhe dhe kërcënimeve të shumta me të cilat përballej, dhe kjo lehtësoi negociatat me armiqtë të cilët kërkonin të komunikonin drejtpërdrejt me perandorin.

Mbretërimi i hershëm dhe revolta e Ingenuus

Gallienus përshkruhet në një vulë plumbi. Legjenda: GALLIENVS PF AVG.

Gallienus pjesën më të madhe të kohës e kaloi në provincat e zonës së Rinit ( Germania Inferior, Germania Superior, Raetia dhe Noricum ), megjithëse pothuajse me siguri vizitoi zonën e Danubit dhe Illyricum në vitet 253-258. Sipas Eutropius dhe Aurelius Victor, ai ishte veçanërisht energjik dhe i suksesshëm në parandalimin e pushtuesve nga sulmet në provincat gjermane dhe Galinë, pavarësisht nga dobësia e shkaktuar nga marshimi i Valerianit në Itali kundër Aemilianus në 253.[6] Sipas provave numizmatike, ai duket se ka fituar shumë fitore atje, dhe një fitore në Roman Dacia gjithashtu mund të datohet në atë periudhë. Edhe tradita armiqësore latine i atribuon sukses në këtë kohë.[7]

Në 255 ose 257, Gallienus u bë përsëri Konsull, duke sugjeruar që ai të vizitonte për pak kohë Romën në ato raste, megjithëse asnjë rekord nuk mbijetoi.[8] Gjatë qëndrimit të tij në Danub (Drinkwater sugjeron në 255 ose 256), ai shpalli djalin e tij të madh Valerian II Cezarin dhe kështu trashëgimtar zyrtar të vetvetes dhe Valerian I; djali ndoshta u bashkua me Gallienus në fushatë në atë kohë dhe kur Gallienus u zhvendos në perëndim në provincat e Rinit në 257, ai mbeti prapa në Danub si personifikimi i autoritetit Perandorak.

Diku midis 258 dhe 260 (data e saktë është e paqartë), ndërsa Valerian ishte i hutuar me pushtimin e vazhdueshëm të Shapur I në Lindje, dhe Gallienus ishte i preokupuar me problemet e tij në Perëndim, Ingenuus, guvernator i të paktën një nga provincat Pannonian,[9] përfitoi dhe u deklarua perandor. Valerian II me sa duket kishte vdekur në Danub, ka shumë të ngjarë në vitin 258.[10] Zanafilla mund të ketë qenë përgjegjëse për atë katastrofë. Përndryshe, disfata dhe kapja e Valerianit në betejën e Edessa mund të ketë qenë shkas për revoltat pasuese të Ingenuus, Regalianus dhe Postumus .[11] Në çdo rast, Gallienus reagoi me shumë shpejtësi. Ai e la djalin e tij Saloninus si cezar në Këln, nën mbikëqyrjen e Albanus (ose Silvanus) dhe udhëheqjen ushtarake të Postumus. Ai më pas kaloi me ngut Ballkanin, duke marrë me vete trupat e reja të kalorësisë ( komitat ) nën komandën e Aureolus [12] dhe mundi Ingenuus në Mursa [13] ose Sirmium.[14] Fitorja duhet t'i atribuohet kryesisht kalorësisë dhe komandantit të saj të shkëlqyer. Ingenuus u vra nga rojet e tij ose u vetëvra duke u mbytur vetë pas rënies së kryeqytetit të tij, Sirmium.[15]

Pushtimi i Alemanit

Një pushtim i madh nga Alemanët dhe fiset e tjera gjermane ndodhi midis viteve 258 dhe 260 (është e vështirë të përcaktohet data e saktë e këtyre ngjarjeve),[16] ndoshta për shkak të vakumit të lënë nga tërheqja e trupave që mbështesnin Gallienus në fushatën kundër Ingenuus. Franks depërtuan në Rhine të poshtëm, duke pushtuar Galinë, disa arritën deri në Spanjën e Jugut, duke shkarkuar Tarraco ( Tarragona moderne).[17] Alemanët pushtuan, ndoshta përmes Agri Decumates (një zonë midis Rhine e sipërme dhe Danubit të sipërm),[18] gjasë e ndjekur nga Juthungi. Pasi shkatërruan Germaninë Superiore dhe Raetian (pjesë të Francës Jugore dhe Zvicrës ), ata hynë në Itali, pushtimi i parë i gadishullit Italian, përveç rajoneve të tij më të largëta veriore, që nga Hanibali 500 vjet më parë. Kur pushtuesit arritën në periferi të Romës, ata u zmbrapsën nga një ushtri e improvizuar e mbledhur nga Senati, e përbërë nga trupa lokale (ndoshta roje pretoriane) dhe më e forta e popullsisë civile.[19] Në tërheqjen e tyre përmes Italisë veriore, ata u kapën dhe u mundën në betejën e Mediolanum (afër Milanos së sotme) nga ushtria e Gallienus, e cila kishte përparuar nga Galia, ose nga Ballkani pasi u mor me Frankët. Beteja e Mediolanum ishte vendimtare dhe Alemanët nuk e shqetësuan perandorinë për dhjetë vitet e ardhshme. Juthungi arriti të kalonte Alpet me sendet e tyre me vlerë dhe robërit nga Italia.[20] Një historian në shekullin e 19-të sugjeroi që iniciativa e Senatit shkaktoi xhelozi dhe dyshim nga Gallienus, duke kontribuar kështu në përjashtimin e tij të senatorëve nga komandat ushtarake.[21]

Revolta e Regalianus

Antoninianus i Regalianus. Legjenda: PUN. CPC REGALIANVS PF AVG.

Rreth të njëjtës kohë, Regalianus, i cili mbante disa komanda në Ballkan,[22] u shpall perandor. Arsyet për këtë janë të paqarta dhe Historia Augusta (pothuajse burimi i vetëm për këto ngjarje) nuk ofron një histori të besueshme. Është e mundur se konfiskimi mund t'i atribuohet pakënaqësisë së provincialeve civilë dhe ushtarakë, të cilët mendonin se mbrojtja e krahinës po neglizhohej.[23]

Regalianus mbajti pushtetin për rreth gjashtë muaj dhe lëshoi monedha që mbanin imazhin e tij. Pas disa sukseseve kundër Sarmatians, revolta e tij përfundoi kur Roxolani pushtoi Pannonia dhe vrau Regalianus në marrjen e qytetit Sirmiumin .[24] Ekziston një sugjerim që Gallienus ftoi Roxolani të sulmonte Regalianus, por historianë të tjerë e hedhin poshtë akuzën.[25] Sugjerohet gjithashtu që pushtimi u kontrollua më në fund nga Gallienus afër Veronës dhe se ai drejtoi restaurimin e provincës, ndoshta personalisht.[26]

Kapja e Valerianit, revolta e Macrianus

Një reliev i Perandorit Valerian që qëndronte në sfond dhe mbahej i kapur nga Shapur I u gjet në Naqsh-e Rustam, Shiraz, Iran . Njeriu i gjunjëzuar është ndoshta Filipi arab .

Në Lindje, Valerian u përball me probleme serioze. Bandat e " Scythai " filluan një sulm detar të Pontus, në pjesën veriore të Azisë së Vogël. Pasi shkatërruan provincën, ata u zhvendosën në jug në Kapadokia. Një ushtri romake nga Antiokia, nën valerianin, u përpoq t'i kapte por nuk arriti. Sipas Zosimus, kjo ushtri u infektua nga një murtajë që e dobësoi atë rëndë. Në atë gjendje, kësaj ushtrie iu desh të zmbrapste një pushtim të ri në provincën e Mesopotamisë nga Shapur I, sundimtari i Perandorisë Sasanide. Pushtimi ndodhi ndoshta në pranverën e hershme të vitit 260.[27]

Ushtria romake u mund në betejën e Edessa dhe Valerian u zu rob. Ushtria e Shapurit bastisi Kilikinë dhe Kapadokinë (në Turqinë e sotme), duke shkatërruar, siç pretendojnë mbishkrimet e Shapur, 36 qytete. U desh një tubim nga një oficer i quajtur Callistus (Balista), një zyrtar fiskal i quajtur Fulvius Macrianus, mbetjet e ushtrisë romake në lindje dhe Odenathus dhe kalorësit e tij Palmyrene për ta kthyer anën kundër Shapur.[28] Sasanidët u dëbuan mbrapa, por Macrianus shpalli dy djemtë e tij Quietus dhe Macrianus (nganjëherë shkruar gabimisht Macrinus) si perandorë.[20] Monedhat e prera për ta në qytetet kryesore të Lindjes tregojnë njohjen e uzurpimit. Të dy Macriani u larguan nga Quietus, Ballista dhe, me sa duket, Odenathus për t'u marrë me persianët ndërsa ata pushtuan Evropën me një ushtri prej 30,000 burrash, sipas Historia Augusta . Në fillim ata nuk hasën në asnjë kundërshtim.[29][30]

Legjionet Pannoniane u bashkuan me pushtuesit, duke qenë të zemëruar me mungesën e Gallienus. Ai dërgoi komandantin e tij të suksesshëm Aureolus kundër rebelëve, dhe beteja vendimtare u zhvillua në pranverë ose në fillim të verës të 261, me shumë gjasa në Illyricum, megjithëse Zonaras e vendos atë në Pannonia. Sidoqoftë, ushtria e uzurpatorëve u mund dhe u dorëzua, dhe dy udhëheqësit e tyre u vranë.[31]

Pas betejës, rebelimi i Postumus tashmë kishte filluar, kështu që Gallienus nuk kishte kohë të merrej me pjesën tjetër të uzurpatorëve, përkatësisht Balista dhe Quietus. Ai erdhi në një marrëveshje me Odenathus, i cili sapo ishte kthyer nga ekspedita e tij fitimtare Persiane. Odenathus mori titullin dux Romanorum dhe rrethoi uzurpatorët, të cilët ishin të vendosur në Emesa . Përfundimisht, njerëzit e Emesë vranë Quietus, dhe Odenathus arrestoi dhe ekzekutoi Balista rreth nëntorit 261.[32]

Revolta e Postumus

Antoninianus i Postumus. Legjenda: PUN. C. POSTVMVS PF AVG.

Pas disfatës në Edessa, Gallienus humbi kontrollin mbi provincat e Britanisë, Spanjës, pjesëve të Gjermanisë dhe një pjese të madhe të Galisë kur një gjeneral tjetër, Postumus, deklaroi mbretërinë e tij (zakonisht e njohur sot si Perandoria Galike). Revolta përkoi pjesërisht me atë të Macrianus në Lindje. Gallienus kishte marrë mbi vete djalin e tij Saloninus dhe kujdestarin e tij, Silvanus, në Këln më 258. Postumus, një gjeneral në komandën e trupave në brigjet e Rinit, mundi disa sulmues dhe zotëroi plaçkën e tyre. Në vend që t'ua kthente pronarëve origjinal, ai preferoi ta shpërndajë midis ushtarëve të tij. Kur lajmi për këtë arriti në Silvanus, ai kërkoi që t'ia dërgonin plaçkat. Postumus bëri një paraqitje të nënshtrimit, por ushtarët e tij kryengritën dhe e shpallën atë perandor. Nën komandën e tij, ata rrethuan Këlnin dhe pas disa javësh mbrojtësit e qytetit hapën portat dhe i dorëzuan Saloninus dhe Silvanus Postumus, të cilët i vranë.[33] Takimi i këtyre ngjarjeve ishte prej kohësh i pasigurt,[34] por një mbishkrim i zbuluar në 1992 në Augsburg tregon se Postumus ishte shpallur perandor deri në 260 shtator.[35] Postumus pretendoi konsullën për vete dhe një nga bashkëpunëtorët e tij, Honoratianus, por sipas DS Potter, ai kurrë nuk u përpoq të ulte Gallienus ose të pushtonte Italinë.[36]

Me të marrë lajmin për vrasjen e djalit të tij, Gallienus filloi mbledhjen e forcave për t'u përballur me Postumus. Pushtimi i Macrianit e detyroi atë të dërgonte Aureolin me një forcë të madhe për t'iu kundërvënë atyre, megjithatë, duke e lënë me trupa të pamjaftueshme për të luftuar Postumusin. Pas disa disfatave fillestare, ushtria e Aureolus, pasi kishte mundur Macriani, u bashkua përsëri me të dhe Postumus u dëbua. Aureolus iu besua ndjekja dhe qëllimisht lejoi Postumus të shpëtonte dhe të mblidhte forca të reja.[37] Gallienus u kthye në vitin 263[38] ose 265[39] dhe rrethoi Postumusin në një qytet Galik pa emër. Gjatë rrethimit, Gallienus u plagos rëndë nga një shigjetë dhe iu desh të linte fushën. Ngecja vazhdoi deri në vdekjen e tij të mëvonshme,[40] dhe Perandoria Galike mbeti e pavarur deri në vitin 274.

Aureus i Gallienus, i prerë në Mediolanum (Milano), datë 262

Revolta e Aemilianus

Në 262, nenexhiku në Aleksandri filloi përsëri të lëshonte monedha për Gallienus, duke demonstruar se Egjipti ishte kthyer në kontrollin e tij pasi shtypi revoltën e Macrianit. Në pranverën e vitit 262, qyteti u zhyt në trazira civile si rezultat i një revolte të re. Rebeli kësaj here ishte prefekti i Egjiptit, Lucius Mussius Aemilianus, i cili tashmë i kishte dhënë mbështetje revoltës së Macrianit. Letërkëmbimi i peshkopit Dionisi i Aleksandrisë jep një koment mbi sfondin e pushtimit, luftës civile, murtajës dhe urisë që karakterizoi këtë epokë.[41]

Duke e ditur se nuk kishte mundësi të humbiste kontrollin e hambareve thelbësore egjiptiane, Gallienus dërgoi gjeneralin e tij Teodotin kundër Aemilianus, ndoshta nga një ekspeditë detare. Beteja vendimtare ndoshta u zhvillua afër Tebës dhe rezultati ishte një humbje e qartë e Aemilianus.[42] Pas kësaj, Gallienus u bë Konsull tre herë të tjera në 262, 264 dhe 266.

Pushtimet heruliane, revolta e Aureolit, komploti dhe vdekja

Në vitet 267–269, Gotët dhe barbarët e tjerë pushtuan perandorinë në një numër të madh. Burimet janë jashtëzakonisht të hutuara në datimin e këtyre pushtimeve, pjesëmarrësve dhe synimeve të tyre. Historianët modernë nuk janë në gjendje as të dallojnë me siguri nëse kishte dy ose më shumë nga këto dyndje ose një të vetme të zgjatur. Duket se, në fillim, një ekspeditë e madhe detare u drejtua nga Heruli duke filluar nga veriu i Detit të Zi dhe duke çuar në shkatërrimin e shumë qyteteve të Greqisë (mes tyre, Athina dhe Sparta). Pastaj një ushtri tjetër, madje edhe më e madhe e pushtuesve filloi një pushtim të dytë detar të perandorisë. Romakët mundën barbarët e parë në det. Më pas ushtria e Galienus fitoi një betejë në Traki dhe perandori ndoqi pushtuesit. Sipas disa historianëve, ai ishte udhëheqësi i ushtrisë që fitoi Betejën e madhe të Naissus, ndërsa shumica beson se fitorja duhet t'i atribuohet pasardhësit të tij, Klaudit II.

Në 268, në disa kohë para ose shpejt pas betejës së Naissus, autoriteti i Gallienus u sfidua nga Aureolus, komandanti i kalorësisë i vendosur në Mediolanum ( Milano), i cili supozohej të mbikqyrte Postumus. Në vend të kësaj, ai veproi si deputet i Postumus deri në ditët e fundit të revoltës së tij, kur ai duket se kishte kërkuar fronin për vete.[43] Beteja vendimtare u zhvillua në atë që tani është Pontirolo Nuovo afër Milanos; Aureolus u mposht qartë dhe u kthye përsëri në Milano.[44] Gallienus rrethoi qytetin por u vra gjatë rrethimit. Ka llogari të ndryshme për vrasjen, por burimet pajtohen se shumica e zyrtarëve të Gallienus e donin atë të vdekur.[45] Sipas Historia Augusta, një burim jo i besueshëm i përpiluar shumë kohë pas ngjarjeve që përshkruan,[46] një komplot u drejtua nga komandanti i rojes Aurelius Heraclianus dhe Lucius Aurelius Marcianus. Roli i Marcianus në komplot nuk është konfirmuar nga ndonjë burim tjetër antik.

Cecropius, komandanti i Dalmatëve, përhapi lajmin se forcat e Aureolus po largoheshin nga qyteti, dhe Gallienus e la çadrën e tij pa truprojën e tij, për t'u goditur nga Cecropius.[47] Një version ka Claudius të zgjedhur si perandor nga komplotistët, një tjetër të zgjedhur nga Gallienus në shtratin e tij të vdekjes; Historia Augusta ishte e interesuar të vërtetonte zbritjen e dinastisë Konstantiniane nga Klaudi dhe kjo mund të shpjegojë tregimet e saj, të cilat nuk përfshijnë Klaudin në vrasje. Burimet e tjera ( Zosimus i 40 dhe Zonaras xii.25) raportojnë se komploti u organizua nga Heraclianus, Claudius dhe Aurelian.

Sipas Aurelius Victor dhe Zonaras, duke dëgjuar lajmin se Gallienus kishte vdekur, Senati në Romë urdhëroi ekzekutimin e familjes së tij (përfshirë vëllain e tij Valerianus dhe djalin Marinianus) dhe mbështetësit e tyre, pak para se të merrte një mesazh nga Klaudi për të kursyer jetën e tyre dhe hyjnizoi paraardhësin e tij.[48]

Varri i Gallienus mendohet të jetë vendosur në jug të Romës, në miljen e IX-të të Via Appia.

Harku i Gallienus në Romë, 262 – kushtuar, në vend se të ndërtuar nga, Gallienus.

Trashëgimi

Gallienus nuk u trajtua në mënyrë të favorshme nga historianët e lashtë,[49] pjesërisht për shkak të shkëputjes së Galisë dhe Palmirës dhe paaftësisë së tij për t'i fituar përsëri; në kohën e vdekjes së Gallienus, Palmyra ishte ende nominalisht besnikë ndaj Romës, por, nën udhëheqjen e Odaenathus, ishte i pavarur në pothuajse çdo aspekt tjetër. Palmyra do të ndahej zyrtarisht pas vdekjes së Odaenathus dhe ngritjes së të vesë së tij Zenobia. Vetëm në kohën e sundimit të Aurelianit, disa vjet më vonë, provincat e shkëputura u kthyen me të vërtetë në shtresat romake. Sipas studiuesit modern Pat Southern, disa historianë tani e shohin Gallienus në një dritë më pozitive.[50] Gallienus prodhoi disa reforma të dobishme.

Rreth 40 monedha ari të rralla të Gallienus janë zbuluar si pjesë e Thesarit Lava në Korsikë, Francë, në vitet 1980.

  • Antoninianus lëshoi për të festuar LEG II ITAL VII P VII F, " Legio II Italica shtatë herë besnik dhe besnik".
    Antoninianus lëshoi për të festuar LEG II ITAL VII P VII F, " Legio II Italica shtatë herë besnik dhe besnik".
  • Antoninianus lëshoi për të festuar LEG III ITAL VI P VI F, " Legio III Italica gjashtë herë besnik dhe besnik".
    Antoninianus lëshoi për të festuar LEG III ITAL VI P VI F, " Legio III Italica gjashtë herë besnik dhe besnik".
  • Antoninianus lëshoi për të festuar LEG VII MAC VI P VI F, " Legio VII Maqedoni gjashtë herë besnik dhe besnik".
    Antoninianus lëshoi për të festuar LEG VII MAC VI P VI F, " Legio VII Maqedoni gjashtë herë besnik dhe besnik".
  • Antoninianus lëshoi për të festuar LEG VII CLA VI P VI F, " Legio VII Claudia gjashtë herë besnike dhe besnike".
    Antoninianus lëshoi për të festuar LEG VII CLA VI P VI F, " Legio VII Claudia gjashtë herë besnike dhe besnike".

Reformat ushtarake

Ai kontribuoi në historinë ushtarake si i pari që porositi kryesisht njësitë e kalorësisë, Komitatat, që mund të dërgoheshin kudo në Perandori me një rend të shkurtër. Kjo reformë krijoi padyshim një precedent për perandorët e ardhshëm Dioklecian dhe Konstandin I. Biografi Aurelius Victor raporton se Gallienus u ndaloi senatorëve të bëhen komandantë ushtarakë.[51] Kjo politikë minoi fuqinë senatoriale, ndërsa komandantët më të besueshëm të kuajve u ngritën në sy. Sipas pikëpamjes së Jugut, këto reforma dhe rënia e ndikimit senatorial jo vetëm që ndihmuan Aurelianin për të shpëtuar Perandorinë, por ato gjithashtu e bëjnë Gallienus një nga perandorët më përgjegjës për krijimin e Dominimit, së bashku me Septimius Severus, Diokleciani dhe Konstantini I.[52]

Dekreti i Tolerancës

Kapja e Valerianit në vitin 259 e detyroi Gallienus të lëshonte deklaratën e parë zyrtare të tolerancës në lidhje me të krishterët, duke rivendosur vendet e tyre të adhurimit dhe varrezat, duke nënkuptuar kështu një njohje të pasurisë së Kishës. Sidoqoftë, dekreti nuk e shndërroi krishterimin në një fe zyrtare.[53]

Në kulturën popullore

Filma

Gallienus u luajt nga Franco Cobianchi në filmin Gladiator Magnificent më 1964.

Romanet

  • Ai shfaqet në serinë e romanit historik të trillimeve të Harry Sidebottom , Luftëtari i Romës .
  • Romani Zogjtë e Prej të David Drake zhvillohet gjatë mbretërimit të Gallienus.

Shiko gjithashtu

  • Paqja e Vogël e Kishës
  • Tridhjetë Tirante (Romake)
  • Uzurpuesit e Galienus

Citimet

  1. ^ It is generally accepted that he was 35 years old when ascended to the throne in 253, see J. Bray (1997), p.16
  2. ^ R. Syme, Historia Augusta Papers (Oxford, 1983), p. 197.
  3. ^ J. Bray (1997), pp.49–51
  4. ^ Dunbar, Agnes B.C. (1901). A Dictionary of Saintly Women. Vëll. Volume 1. London: George Bell & Sons. fq. 104. {{cite book}}: |volume= ka tekst shtesë (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Peachin.
  6. ^ A. Watson (1999), p.33
  7. ^ J. Bray (1997), pp.56–58
  8. ^ J. Bray (1997), p.56
  9. ^ J. Bray (1997), p.57; Drinkwater (1987), p.22 suggests he also had responsibility for Moesia.
  10. ^ Drinkwater (1987), p. 22.
  11. ^ For a very thorough presentation of the contrasting views, see J. Bray (1997), p.72-73; also, A. Watson (1999), p.230, note 34
  12. ^ J. Bray (1997), pp.74–75
  13. ^ Aurelius Victor, 33,2, Orosius, Historiae adversus Paganos 7.10, Eutropius 9.8
  14. ^ Zonaras, 12.24
  15. ^ J. Bray (1997), p.76. J. Fitz, Ingenuus et Regalien, p.44.
  16. ^ J. Bray (1997), p.47
  17. ^ A. Watson (1999), p.34
  18. ^ J. Bray (1997), p.78
  19. ^ J. Bray (1997), p.79
  20. ^ a b D.S.Potter (2004), p.256
  21. ^ Victor Duruy, History of the Roman Empire, vol VI, part II, p.418, London, 1886
  22. ^ J. Bray (1997), p.82
  23. ^ J. Bray (1997), pp.82,83
  24. ^ J. Bray (1997), p.83
  25. ^ T. Nagy, Les moments historiques de Budapest, vol.II, 1962, for the former and J. Fitz, Ingenuus at Regalien, p.50 for the latter, as cited in J. Bray (1997), p.83
  26. ^ J. Fitz, LA PANNONIE SOUS GALLIEN, Latomus, vol.148, Brussels, 1976, pp.5–81, as cited in J. Bray (1997), p.83
  27. ^ D.S.Potter (2004), p. 255
  28. ^ D.S.Potter (2004), pp.255–256
  29. ^ J. Bray (1997), p.142
  30. ^ Historia Augusta, The two Gallienii, II.6
  31. ^ J. Bray (1997), pp.143–144
  32. ^ J. Bray (1997), pp.144–145
  33. ^ J. Bray (1997), p.133
  34. ^ Andreas Älfoldi, "The Numbering of the Victories of the Emperor Gallienus and of the Loyalty of his Legions", Numismatic Chronicle, 1959, reprinted New York, Attic Books, 1977, as cited in J. Bray (1997), p.359, note 5
  35. ^ Lothar Bakker. "Raetien unter Postumus. Das Siegesdenkmal einer Juthungenschlacht im Jahre 260 n. Chr. aus Augsburg." Germania 71, 1993, pp. 369–386.
  36. ^ D.S.Potter (2004), p.260
  37. ^ J. Bray (1997), pp.136–137
  38. ^ Andreas Älfoldi, "The Numbering of the Victories of the Emperor Gallienus and of the Loyalty of his Legions", Numismatic Chronicle, 1959, reprinted New York, Attic Books, 1977, as cited in J. Bray (1997), p.359, note 27
  39. ^ D.S.Potter (2004) p.263
  40. ^ J. Bray (1997), p.138
  41. ^ J. Bray (1997), p.146
  42. ^ J. Bray (1997), p.147
  43. ^ J. Bray (1997), pp.290–291
  44. ^ J. Bray (1997), p.292
  45. ^ D.S.Potter (2004), p.264
  46. ^ R. Syme (1968)
  47. ^ Historia Augusta, The two Gallieni, XIV.4–11
  48. ^ J. Bray (1997), pp.307–309. A. Watson (1999), pp.41–42
  49. ^ Southern, Pat. The Roman Empire from Severus to Constantine, Routledge, London and New York, 2001, p. 2.
  50. ^ Southern, p. 3.
  51. ^ Aurelius Victor, De Caesaribus, 33–34
  52. ^ Southern, pp. 2-3, 83.
  53. ^ Piétri, Charles (2002-01-01). "Prosecutions". përmbledhur nga Levillain, Philippe (red.). The Papacy: An Encyclopedia (në anglisht). Psychology Press. fq. 1156. ISBN 978-0-415-92230-2.

Referencat

Burimet primare

Burimet dytësore

  • Lukas de Blois. Politika e perandorit Gallienus, Brill, Leiden, 1976,
  • Braj, Xhon. Gallienus : Një studim në politikën reformiste dhe seksuale, Wakefield Press, Kent Town, 1997,
  • Drinkwater, John F. Perandoria Galike. Separatizmi dhe Vazhdimësia në Provincat Veri-Perëndimore të Perandorisë Romake AD 260–274 . Franz Steiner Verlag, Wiesbaden, 1987 ISBN 3-515-04806-5
  • Isbouts, Jean-Pierre "Bota Biblike: Një Atlas i Ilustruar" e drejta e autorit 2007 National Geographic Society. ISBN 978-1-4262-0138-7
  • Lissner, Ivar . "Fuqia dhe marrëzia; Historia e Cezarëve". Jonathan Cape Ltd., Londër, 1958.
  • Peachin, Michael (1990). Roman Imperial Titulature and Chronology, A.D. 235–284. Amsterdam: Gieben. ISBN 90-5063-034-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)90-5063-034-0
  • Potter, David S. Perandoria Romake në Bay AD 180–395, Routledge, Oxon, 2004. ISBN 0-415-10058-5
  • Jugore, Pat . Perandoria Romake nga Severus në Kostandin, Routledge, Londër dhe Nju Jork, 2001.
  • Syme, Ronald . Ammianus dhe Historia Augusta, The Clarendon Press, Oxford, 1968.
  • Syme, Ronald. Gazeta Historia Augusta, The Clarendon Press, Oxford, 1983. ISBN 0-19-814853-4
  • Watson, Alaric. Aurelian dhe Shekulli i Tretë, Routledge, Oxon, 1999. ISBN 0-415-30187-4

Lidhje të jashtme

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Galieni&oldid=2230232"