Sistemi diellor: Dallime mes rishikimesh
| [redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Armend (diskuto | kontribute) No edit summary |
DirlBot (diskuto | kontribute) v roboti ndryshoj: ro:Sistemul solar; cosmetic changes |
||
| Rreshti 1: | Rreshti 1: | ||
[[ |
[[Skeda:Larearth2 e0.gif|right|thumb|140px]] |
||
[[ |
[[Skeda:Solar sys.jpg|thumb|250px|Pamje artistike e sistemit diellor. Masat dhe largësitë jo sipas shkallës. (Nga e majta në të djathtë:) [[Plutoni]], [[Neptuni]], [[Urani]], [[Saturni]], [[Jupiteri]], [[Rripi asteroidal]], [[Dielli]], [[Afërdita]], [[Toka]], dhe [[Hëna]] e saj dhe [[Marsi]]. Në të majtë shihet edhe një [[Kometa|kometë]].]] |
||
[[ |
[[Skeda:Planetet2006.jpg|thumb|450px|Planetët e radhitur sipas afërsisë (largësisë) së tyre nga [[Dielli]].]] |
||
[[ |
[[Skeda:Solar System and Star R66.jpg|thumb|250px|Sistemi diellor]] |
||
'''Sistemi diellor''' është |
'''Sistemi diellor''' është sistem i organizuar planetësh, të cilët sillen rreth [[Dielli]]t. Sistemi diellor është një sistem planetar i përbërë nga [[Trupi qiellor|trupa qiellorë]] të ndryshëm që mbahen në [[orbita]] nga [[Graviteti|forca e gravitetit]] të [[ylli]]t tonë, [[Dielli]]t. Është i përbërë nga tetë [[Planeti|planetë]] (dhe 166 [[hëna]]t e tyre), nga tre [[Planeti xhuxh|planetë xhuxhë]] ([[Ceresi]], [[Plutoni]], [[Erisi]] dhe katër hënat e tyre), dhe miliarda [[Trupi i vogël i sistemit diellor|trupa të vegjël]]. Këtu bëjnë pjesë trupat e [[Rripi i Kuiperit|Rripit të Kuiperit]], disa dhjetëra mijëra [[Asteroidi|asteroidë]], një numër i pacaktuar por me siguri shumë të madh [[kometa]]sh, [[Meteorët|meteoritësh]], dhe [[pluhuri ndëryjor]]. |
||
Planetët e sistemit diellor sipas largësisë nga dielli janë: [[Mërkuri]], [[Afërdita]], [[Toka]], [[Marsi]], [[Jupiteri]], [[Saturni]], dhe [[Neptuni]]. Prej këtyre tetë planetëve gjashtë prej tyre kanë [[Sateliti natyror|satelitë natyrorë]] të emërtuar zakonisht "hëna" sipas emrit të [[Hëna|Hënës]] së Tokës, dhe secili prej planetëve të jashtëm është i rrethuar nga [[Rrethi planetar|rrathë planetarë]] prej pluhuri dhe grimcash të tjera. Të gjithë planetet, përveç Tokës, janë emëruar sipas perëndive dhe perëndeshave të [[Mitologjia|mitologjisë]] [[Mitologjia greke|greko]] - [[Mitologjia romake|romake]]. |
Planetët e sistemit diellor sipas largësisë nga dielli janë: [[Mërkuri]], [[Afërdita]], [[Toka]], [[Marsi]], [[Jupiteri]], [[Saturni]], dhe [[Neptuni]]. Prej këtyre tetë planetëve gjashtë prej tyre kanë [[Sateliti natyror|satelitë natyrorë]] të emërtuar zakonisht "hëna" sipas emrit të [[Hëna|Hënës]] së Tokës, dhe secili prej planetëve të jashtëm është i rrethuar nga [[Rrethi planetar|rrathë planetarë]] prej pluhuri dhe grimcash të tjera. Të gjithë planetet, përveç Tokës, janë emëruar sipas perëndive dhe perëndeshave të [[Mitologjia|mitologjisë]] [[Mitologjia greke|greko]] - [[Mitologjia romake|romake]]. |
||
== Ndërtimi i sistemit |
== Ndërtimi i sistemit diellor == |
||
Dielli është ylli në qëndër të sitemit |
Dielli është ylli në qëndër të sitemit diellor që prodhon dritë e nxehtësi (elmente të domosdoshme për jetën në tokë). Toka dhe trupat e tjere qiellore të sistemit diellor (duke përfshirë planetet, asteroidet, meteoritet, kometat dhe pluhurin kozmik) rrotullohen rreth diellit (revolucioni) dhe boshtit te vet (rrotacioni). Dielli përbën 99% të masës së sistemit diellor. Energjia diellore mbështet pothuaj të gjithë jetën në tokë nëpërmjet fotosintezës që nga shfaqja e organizmit të parë. Njerëzit e përdorin energjinë diellore për ndriçim, ngrohtësi, rritjen e të korrave dhe për shndërrimin e fuqisë diellore në energji elektrike. Nxehtësia e krijuar nga dielli përcakton klimën (moti) dhe ndërrimin e stinëve në tokë, pra dielli është element i cili mundëson jetën dhe zhvillimin e saj normal në tokë. |
||
Shenja astronomike e diellit është ☉. |
Shenja astronomike e diellit është ☉. |
||
| Rreshti 26: | Rreshti 26: | ||
* [[Nikolaus Kopernikus]] |
* [[Nikolaus Kopernikus]] |
||
== Lidhje të jashtme == |
== Lidhje të jashtme == |
||
| ⚫ | |||
[[ |
[[Kategoria:Astronomi]] |
||
| ⚫ | |||
[[af:Sonnestelsel]] |
[[af:Sonnestelsel]] |
||
| Rreshti 128: | Rreshti 127: | ||
[[qu:Inti Llika]] |
[[qu:Inti Llika]] |
||
[[rm:Sistem Solar]] |
[[rm:Sistem Solar]] |
||
[[ro: |
[[ro:Sistemul solar]] |
||
[[ru:Солнечная система]] |
[[ru:Солнечная система]] |
||
[[sah:Күн системата]] |
[[sah:Күн системата]] |
||
Versioni i datës 4 gusht 2009 19:44
Sistemi diellor është sistem i organizuar planetësh, të cilët sillen rreth Diellit. Sistemi diellor është një sistem planetar i përbërë nga trupa qiellorë të ndryshëm që mbahen në orbita nga forca e gravitetit të yllit tonë, Diellit. Është i përbërë nga tetë planetë (dhe 166 hënat e tyre), nga tre planetë xhuxhë (Ceresi, Plutoni, Erisi dhe katër hënat e tyre), dhe miliarda trupa të vegjël. Këtu bëjnë pjesë trupat e Rripit të Kuiperit, disa dhjetëra mijëra asteroidë, një numër i pacaktuar por me siguri shumë të madh kometash, meteoritësh, dhe pluhuri ndëryjor.
Planetët e sistemit diellor sipas largësisë nga dielli janë: Mërkuri, Afërdita, Toka, Marsi, Jupiteri, Saturni, dhe Neptuni. Prej këtyre tetë planetëve gjashtë prej tyre kanë satelitë natyrorë të emërtuar zakonisht "hëna" sipas emrit të Hënës së Tokës, dhe secili prej planetëve të jashtëm është i rrethuar nga rrathë planetarë prej pluhuri dhe grimcash të tjera. Të gjithë planetet, përveç Tokës, janë emëruar sipas perëndive dhe perëndeshave të mitologjisë greko - romake.
Ndërtimi i sistemit diellor
Dielli është ylli në qëndër të sitemit diellor që prodhon dritë e nxehtësi (elmente të domosdoshme për jetën në tokë). Toka dhe trupat e tjere qiellore të sistemit diellor (duke përfshirë planetet, asteroidet, meteoritet, kometat dhe pluhurin kozmik) rrotullohen rreth diellit (revolucioni) dhe boshtit te vet (rrotacioni). Dielli përbën 99% të masës së sistemit diellor. Energjia diellore mbështet pothuaj të gjithë jetën në tokë nëpërmjet fotosintezës që nga shfaqja e organizmit të parë. Njerëzit e përdorin energjinë diellore për ndriçim, ngrohtësi, rritjen e të korrave dhe për shndërrimin e fuqisë diellore në energji elektrike. Nxehtësia e krijuar nga dielli përcakton klimën (moti) dhe ndërrimin e stinëve në tokë, pra dielli është element i cili mundëson jetën dhe zhvillimin e saj normal në tokë.
Shenja astronomike e diellit është ☉.
Rreth 73% e masës së diellit është hidrogjen, 35% është helium, dhe pjesa tjetër përbëhet nga sasi të vogla elementesh të rënda. Mosha e diellit është rreth 4.6 miliardë vjet dhe ai është pothuajse në gjysmën e ciklit të tij të zhvillimit gjatë të cilit ndodh proçesi kimik i shndërrimit të hidrogjenit në helium. Gati 5 milionë ton lëndë diellore kthehet në energji çdo sekondë brenda bërthamës së diellit, duke prodhuar neutrino dhe rrezatim diellor. Pas rreth 5 miliard vjetësh dielli do të shndërrohet në fillim në një gjigand të kuq dhe pastaj në një xhuxh të bardhë, duke krijuar një mjegullnajë planetare.