Sporti: Dallime mes rishikimesh

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
[redaktim i pashqyrtuar][redaktim i pashqyrtuar]
Content deleted Content added
v roboti shtoj: new:कासा
No edit summary
Rreshti 1: Rreshti 1:
{{shkronja}}
{{Portal|Sport}}
{{Portal|Sport}}
'''Sporti''' është veprimtari njerëzore qëllimi i së cilës është argëtimi dhe zhvillimi apo krahasimi i aftësive psiqike dhe fizike. Sporti në histori na jep të dhëna te rëndësishme mbi ndryshimet shoqërore te cilat me kalimin e shekujve kane ndikuar mbi konceptimin e sportit ne varesi te kulturave te ndryshme. Sporti si aktivitet qe perfshin aftesite fizike e mendore te njeriut, me qellim për ti ushtruar dhe permiresuar vazhdimisht, e për ti perdorur me pas ne nje menyre me frytdhenese na jep idenë se sporti është pothuajse aq antik sa edhe zhvillimi i inteligjences se njeriut. Për njeriun primitiv aktiviteti fizik, ishte vetem nje menyre shume e dobishme për te zjgeruar njohjet e tij mbi natyren.


'''Sporti''' është veprimtari njerëzore qëllimi i së cilës është argëtimi dhe zhvillimi apo krahasimi i aftësive psikike dhe fizike. Sporti në histori na jep të dhëna rëndësishme mbi ndryshimet shoqërore cilat me kalimin e shekujve kanë ndikuar mbi konceptimin e sportit varësi kulturave ndryshme. Sporti si aktivitet përfshin aftësitë fizikë e mendore njeriut, me qellim për ti ushtruar dhe përmirësuar vazhdimisht, e për ti përdorur pas një mënyre frytdhënëse na jep idenë se sporti është pothuajse aq antik sa edhe zhvillimi i inteligjencës njeriut. Për njeriun primitiv aktiviteti fizik, ishte vetëm një mënyre shumë e dobishme për zgjeruar njohjet e tij mbi natyrën.
== Histori ==


== Histori ==
:''Artikulli kryesor [[Historia e Sportit]]''
:''Artikulli kryesor [[Historia e Sportit]]''


=== Parahistoria ===
=== Parahistoria ===
Gjate shekullit te XIX nga shume kerkime te kryera ne [[France]], [[Afrika|Afrike]] dhe [[Australi]], është arritur ne perfundim se në tempujt parahistorike, zhvilloheshin ceremoni dhe rituale te cilat perfshinin aktivitet fizik nga ana e pjesemarresve. Disa nga keto gjetje i perkasin nje epoke gati 30 mije vjet me pare. Ka ilustrime qe i perkasin epokes se gurit te cilat janë gjetur ne shkretetiren e [[Libi]]së, ku shfaqen qarte njerez duke notuar apo duke perdorur harkun. Po keto grafite tregojne qartë interesin e njeriut te shpellave për aktivitete te cilat nuk ishin te lidhura ne menyre te drejte për drejte me qellimin për tu ushqyer por ishin thjesht nje zbavitje edhepse nga keto burime nuk mund te nxjerrim ndonje prove te pakundershtueshme mbi aktivitetin sportiv ne ate epoke.
Gjatë shekullit XIX nga shumë kërkime kryera [[Francë]], [[Afrika|Afrikë]] dhe [[Australi]], është arritur përfundim se në tempujt parahistorike, zhvilloheshin ceremoni dhe rituale cilat përfshinin aktivitet fizik nga ana e pjesëmarrësve. Disa nga këto gjetje i përkasin një epoke gati 30 mije vjet parë. Ka ilustrime i përkasin epokës gurit cilat janë gjetur shkretëtirën e [[Libi]]së, ku shfaqen qartë njerëz duke notuar apo duke përdorur harkun. Po këto grafitë tregojnë qartë interesin e njeriut shpellave për aktivitete cilat nuk ishin lidhura mënyre drejte për drejte me qëllimin për tu ushqyer por ishin thjesht një zbavitje edhe pse nga këto burime nuk mund nxjerrim ndonjë prove pakundërshtueshme mbi aktivitetin sportiv atë epoke.

Megjithate askush nuk mund te na pengoje te mendojmë se gjate asaj periudhe praktikoheshin aktivititete te cilat lidheshin ngushte me ritualet mistike. Ketu mund te perfshihen edhe qyteterimet euro-asiatike.
Megjithatë askush nuk mund na pengoje mendojmë se gjatë asaj periudhe praktikoheshin aktivitete cilat lidheshin ngushte me ritualet mistike. Këtu mund përfshihen edhe qytetërimet euro-asiatike.


=== Kina antike ===
=== Kina antike ===
Zbulimet e kryera ndërtesat antike na çojnë në përfundimin se qytetërimi kinez ka praktikuar aktivitete sportive duke u nisur nga viti [[4000 p.e.s]]. Zhvillimi i disiplinave antike [[Kina|Kinë]] mendohet se ka qenë i lidhur ngushtë me veprimtari tjera jetës njeriut si : agrikultura, artizanati, luftërat etj.


Nga dokumentet dhe provat e tjera gjetura tempuj rezulton se sporti popullor ka qenë gjimnastika, zhvillimi i cilës ka çuar lindjen e arteve marciale. Stili i njohur, pa dyshim ska si jetë tjetër përveç Kung-Fu- tempullin Shaolin, përfaqëson miri traditën akrobatike artisteve cirkut kinez, një nga famshmit edhe ditët e sotme.
Zbulimet e kryera ne ndertesat antike na çojnë në perfundimin se qytetërimi kinez ka praktikuar aktivitete sportive duke u nisur qe nga vit [[4000 p.e.s]]. Zhvillimi i disiplinave antike ne [[Kina|Kinë]] mendohet se ka qene i lidhur ngushtë me veprimtari te tjera te jetes se njeriut si: agrikultura, artizanati, luftrat etj.
Nga dokumentat dhe provat e tjera te gjetura ne tempuj rezulton se sporti me popullor ka qene gjimnastika, zhvillimi i se ciles ka çuar ne lindjen e arteve marciale. Stili me i njohur, pa dyshim qe ska si te jete tjeter pervec Kung-Fu-se ne tempullin Shaolin, qe perfaqeson me se miri traditen akrobatike te artisteve te cirkut kinez, nje nga me te famshmit edhe ne ditet e sotme.


=== Egjipti i lashtë ===
=== Egjipti i lashtë ===
Shkrimet monumentet e vjetra egjiptase tregojnë qartë se kohën e faraonëve praktikoheshin një sere aktivitetesh si : [[mundja]], [[gjimnastika]], [[boksi]], [[noti]], [[kanotazhi]], [[peshkimi]], [[atletika]] dhe lloje ndryshme sporteve [[top]]. [[Faraoni]], bashku me burrat e shtetit [[Egjipti]]t Vjetër asistonin shpesh gara sportive duke i mbështetur fuqimisht ato pasi i shikonin si një bazë e mirë për formimin e njeriut.


[[Hieroglifi|Hieroglifët]] e gjetura provojnë se egjiptasit kanë shpikur rregulla për sporte disa mijëra vjet para grekeve e jo vetëm kaq por për respektimin e tyre caktohej një arbitër neutral ndërsa skuadrat kundërshtare duhet kishin secila një uniforme. Edhe vlerësimi i skuadrave me një çmim është një tjetër tradite egjiptase. Fituesi vlerësohej për superioritetin e treguar fushën e lojës ndërsa humbësi për shpirtin e garës.
Shkrimet ne monumentet e vjetra egjiptase tregojne qarte se qe ne kohen e faraoneve praktikoheshin nje sere aktivitetesh si: [[mundja]], [[gjimnastika]], [[boksi]], [[noti]], [[kanotazhi]], [[peshkimi]], [[atletika]] dhe lloje te ndryshme te sporteve me [[top]]. [[Faraoni]], se bashku me burrat e shtetit te [[Egjipti]]t te Vjeter asistonin shpesh ne gara sportive duke i mbeshtetur fuqimisht ato pasi i shikonin si nje baze e mire për formimin e njeriut.
[[Hieroglifi|Hieroglifet]] e gjetura provojne se egjiptasit kane shpikur rregulla për sporte disa mijra vjet para grekeve e jo vetem kaq por për respektimin e tyre caktohej nje arbiter neutral ndersa skuadrat kundershtare duhet te kishin secila nje uniforme. Edhe vleresimi i skuadrave me nje çmim është nje tjetër tradite egjiptase. Fituesi vleresohej për superioritetin e treguar ne fushen e lojes ndersa humbesi për shpirtin e gares.


=== Greqia antike ===
=== Greqia antike ===
[[Greqia]] dallohet për shumë llojshmërinë dhe veçantinë e sporteve. Më të praktikuarat ishin : [[garat e vrapit]], [[kërcimi gjati]], [[mundja]], [[boksi]], [[hedhja e shtizës]], [[hedhja e diskut]] dhe [[garat me karroca]]. Shumica e sporteve lidhën ngushtë me kulturën luftarake qytetërimit antik Grek.


[[Lojërat Olimpike]] mendohet jenë zhvilluar për herë parë një fshat vogël [[Peloponezi]]t vitin [[776 p.e.s]] për nderuar [[Zeusi]]n. Olimpiada nuk ishte vetëm një aktivitet sportiv por edhe përfaqeshim i aftësive individuale pjesëmarrësve, kulturës por mbi gjitha për treguar respektin ndaj perëndive.
[[Greqia]] dallohet për shumellojshmerine dhe veçcantine e sporteve. Me te praktikuarat ishin: [[garat e vrapit]], [[kercimi se gjati]], [[mundja]], [[boksi]], [[hedhja e shtizes]], [[hedhja e diskut]] dhe [[garat me karroca]]. Shumica e sporteve lidhen ngushte me kulturen luftarake te qyteterimit antik Grek.

[[Lojrat Olimpike]] mendohet te jene zhvilluar për here te pare ne nje fshat te vogel te [[Peloponezi]]t ne vitin [[776 p.e.s]] për te nderuar [[Zeusi]]n. Olimpiada nuk ishte vetem nje aktivitet sportiv por edhe perfaqesim i aftesive individuale te pjesemarresve, te kultures por mbi te gjitha për te treguar respektin ndaj perendive.
Ne rast se gjate periudhes se zhvillimit te lojarave lindnin armiqesi, kjo cilesohej si sakrilegj duke qene se ato sherbenin për te nderuar Zeus-in. Qe nga fillimi e deri ne perfundim te Lojarave Olimpike shpallej nje armpushim qe perfshinte çdo lloj lufte apo mosmarrveshje midis popujve greke. Edhe nese dikush denohej me vdekje, ekzekutimi i tij behej ne perfundim te aktivitetit olimpik. I ashtuquajturi “armepushim olimpik’ u lejonte grekeve te bashkkoheshin ne menyre paqesore për te garuar midis tyre ne ditet e zhvillimit te Lojrave Olimpike. Kampioneve olimpike u janë kushtuar shume kenge shumica e te cilave janë shkruar nga [[Pindari]].
rast gjatë periudhës zhvillimit lojërave lindnin armiqësi, kjo cilësohej si sakrilegj duke qenë se ato shërbenin për nderuar Zeus-in. nga fillimi e deri përfundim Lojërave Olimpike shpallej një armëpushim përfshinte çdo lloj lufte apo mosmarrëveshje midis popujve greke. Edhe nëse dikush dënohej me vdekje, ekzekutimi i tij bëhej përfundim aktivitetit olimpik. I ashtuquajturi "armëpushim olimpik" u lejonte grekeve bashkoheshin mënyre paqësore për garuar midis tyre ditët e zhvillimit Lojërave Olimpike. Kampioneve olimpike u janë kushtuar shumë këngë shumica e cilave janë shkruar nga [[Pindari]].


=== Perandoria romake ===
=== Perandoria romake ===
[[Kultura Romake]] ashtu si ajo helenë e ka mbështetur gjithmonë sportin megjithëse jo me aktivitete kalibrit Lojërave Olimpike. Praktikimi i sportit shumë se sa garë, ishte një aktivitet ndihmonte rritjen e mirëqenies fizike, një element i rëndësishëm ky, i kulturës romake.


kohet e themelimit [[Roma|Romës]] shpesh herë organizoheshin aktivitete ose festa fetare qendër cilave qëndronin garat sporte ndryshme.
[[Kultura Romake]] ashtu si ajo helene e ka mbeshtetur gjithmone sportin megjithëse jo me aktivitete te kalibrit te Lojrave Olimpike. Praktikimi i sporitit me shume se sa gare, ishte nje aktivitet qe ndihmonte ne rritjen e mirqenies fizike, nje element i rendesishem ky, i kultures romake.

Qe ne kohet e themelimit te [[Roma|Romes]] shpesh here organizoheshin aktivitete ose festa fetare ne qender te se cilave qendronin garat ne sporte te ndryshme.
Termi [[Ludi]], qe shpesh perkufizonte sportin, rrjedh nga gjuha e etruskeve nje popull i cili ka sjelle ne Rome shumicen e sporteve. “Ludi” organizohej nga klasa e prifterinjeve ndersa ne gara merrnin pjese vetem te rinjte qe rridhnin nga familjet e fisnikeve.
Termi "[[Ludi]]", shpesh përkufizonte sportin, rrjedh nga gjuha e etruskeve një popull i cili ka sjellë Romë shumicën e sporteve. "Ludi" organizohej nga klasa e priftërinjve ndërsa gara merrnin pjesë vetëm rinjtë rridhnin nga familjet e fisnikeve.

Edhe ne Rome sporti konsiderohej si i shenjte ashtu si ne Greqi. Me kalimin e kohes ai u largua gjithnje e me shume karakterit fetar ndersa njerezit filluan pelqenin aspektin e tij spektakolar...
Edhe Romë sporti konsiderohej si i shenjte ashtu si Greqi. Me kalimin e kohës ai u largua gjithnjë e shumë karakterit fetar ndërsa njerëzit filluan pëlqenin aspektin e tij spektakolar...

kohet lashta Romë praktikoheshin pothuajse gjitha sportet megjithatë preferuarat ishin [[mundja]], [[boksi]] dhe një përzierje e tyre e quajtur “[[pankrac]]” shpesh përfundonte me vdekjen e njërit prej konkurrenteve. Dëshira e popullit romak për sportet e "dhunshme" pasqyrohet miri me [[gladiatorët]] dhe anfiteatrët e krijuar enkas për duelet midis tyre një nga cilët është dhe [[Koloseu]].


Qe ne kohet me te lashta ne Rome praktikoheshin pothuajse te gjitha sportet megjithate me te preferuarat ishin [[mundja]], [[boksi]] dhe nje perzjerje e tyre e quajtur “[[pankrac]]” qe shpesh perfundonte me vdekjen e njerit prej konkurenteve. Deshira e popullit romak për sportet e “dhunshme” pasqyrohet me se miri me [[gladiatoret]] dhe anfiteatret e krijuar enkas për duelet midis tyre nje nga te cilet është dhe [[Koloseu]].
== Shiko dhe këtë ==
== Shiko dhe këtë ==
* [[Sportistët më të dalluar shqiptar]]
* [[Sportistët më të dalluar shqiptar]]

{{Sport}}
{{Sport}}



Versioni i datës 11 dhjetor 2009 18:59

Sporti është veprimtari njerëzore qëllimi i së cilës është argëtimi dhe zhvillimi apo krahasimi i aftësive psikike dhe fizike. Sporti në histori na jep të dhëna të rëndësishme mbi ndryshimet shoqërore të cilat me kalimin e shekujve kanë ndikuar mbi konceptimin e sportit në varësi të kulturave të ndryshme. Sporti si aktivitet që përfshin aftësitë fizikë e mendore të njeriut, me qellim për ti ushtruar dhe përmirësuar vazhdimisht, e për ti përdorur më pas në një mënyre më frytdhënëse na jep idenë se sporti është pothuajse aq antik sa edhe zhvillimi i inteligjencës së njeriut. Për njeriun primitiv aktiviteti fizik, ishte vetëm një mënyre shumë e dobishme për të zgjeruar njohjet e tij mbi natyrën.

Histori

Artikulli kryesor Historia e Sportit

Parahistoria

Gjatë shekullit të XIX nga shumë kërkime të kryera në Francë, Afrikë dhe Australi, është arritur në përfundim se në tempujt parahistorike, zhvilloheshin ceremoni dhe rituale të cilat përfshinin aktivitet fizik nga ana e pjesëmarrësve. Disa nga këto gjetje i përkasin një epoke gati 30 mije vjet më parë. Ka ilustrime që i përkasin epokës së gurit të cilat janë gjetur në shkretëtirën e Libisë, ku shfaqen qartë njerëz duke notuar apo duke përdorur harkun. Po këto grafitë tregojnë qartë interesin e njeriut të shpellave për aktivitete të cilat nuk ishin të lidhura në mënyre të drejte për drejte me qëllimin për tu ushqyer por ishin thjesht një zbavitje edhe pse nga këto burime nuk mund të nxjerrim ndonjë prove të pakundërshtueshme mbi aktivitetin sportiv në atë epoke.

Megjithatë askush nuk mund të na pengoje të mendojmë se gjatë asaj periudhe praktikoheshin aktivitete të cilat lidheshin ngushte me ritualet mistike. Këtu mund të përfshihen edhe qytetërimet euro-asiatike.

Kina antike

Zbulimet e kryera në ndërtesat antike na çojnë në përfundimin se qytetërimi kinez ka praktikuar aktivitete sportive duke u nisur që nga viti 4000 p.e.s. Zhvillimi i disiplinave antike në Kinë mendohet se ka qenë i lidhur ngushtë me veprimtari të tjera të jetës së njeriut si : agrikultura, artizanati, luftërat etj.

Nga dokumentet dhe provat e tjera të gjetura në tempuj rezulton se sporti më popullor ka qenë gjimnastika, zhvillimi i së cilës ka çuar në lindjen e arteve marciale. Stili më i njohur, pa dyshim që ska si të jetë tjetër përveç Kung-Fu-së në tempullin Shaolin, që përfaqëson më së miri traditën akrobatike të artisteve të cirkut kinez, një nga më të famshmit edhe në ditët e sotme.

Egjipti i lashtë

Shkrimet në monumentet e vjetra egjiptase tregojnë qartë se që në kohën e faraonëve praktikoheshin një sere aktivitetesh si : mundja, gjimnastika, boksi, noti, kanotazhi, peshkimi, atletika dhe lloje të ndryshme të sporteve më top. Faraoni, së bashku me burrat e shtetit të Egjiptit të Vjetër asistonin shpesh në gara sportive duke i mbështetur fuqimisht ato pasi i shikonin si një bazë e mirë për formimin e njeriut.

Hieroglifët e gjetura provojnë se egjiptasit kanë shpikur rregulla për sporte disa mijëra vjet para grekeve e jo vetëm kaq por për respektimin e tyre caktohej një arbitër neutral ndërsa skuadrat kundërshtare duhet të kishin secila një uniforme. Edhe vlerësimi i skuadrave me një çmim është një tjetër tradite egjiptase. Fituesi vlerësohej për superioritetin e treguar në fushën e lojës ndërsa humbësi për shpirtin e garës.

Greqia antike

Greqia dallohet për shumë llojshmërinë dhe veçantinë e sporteve. Më të praktikuarat ishin : garat e vrapit, kërcimi së gjati, mundja, boksi, hedhja e shtizës, hedhja e diskut dhe garat me karroca. Shumica e sporteve lidhën ngushtë me kulturën luftarake të qytetërimit antik Grek.

Lojërat Olimpike mendohet të jenë zhvilluar për herë të parë në një fshat të vogël të Peloponezit në vitin 776 p.e.s për të nderuar Zeusin. Olimpiada nuk ishte vetëm një aktivitet sportiv por edhe përfaqeshim i aftësive individuale të pjesëmarrësve, të kulturës por mbi të gjitha për të treguar respektin ndaj perëndive.

Në rast së gjatë periudhës së zhvillimit të lojërave lindnin armiqësi, kjo cilësohej si sakrilegj duke qenë se ato shërbenin për të nderuar Zeus-in. Që nga fillimi e deri në përfundim të Lojërave Olimpike shpallej një armëpushim që përfshinte çdo lloj lufte apo mosmarrëveshje midis popujve greke. Edhe nëse dikush dënohej me vdekje, ekzekutimi i tij bëhej në përfundim të aktivitetit olimpik. I ashtuquajturi "armëpushim olimpik" u lejonte grekeve të bashkoheshin në mënyre paqësore për të garuar midis tyre në ditët e zhvillimit të Lojërave Olimpike. Kampioneve olimpike u janë kushtuar shumë këngë shumica e të cilave janë shkruar nga Pindari.

Perandoria romake

Kultura Romake ashtu si ajo helenë e ka mbështetur gjithmonë sportin megjithëse jo me aktivitete të kalibrit të Lojërave Olimpike. Praktikimi i sportit më shumë se sa garë, ishte një aktivitet që ndihmonte në rritjen e mirëqenies fizike, një element i rëndësishëm ky, i kulturës romake.

Që në kohet e themelimit të Romës shpesh herë organizoheshin aktivitete ose festa fetare në qendër të së cilave qëndronin garat në sporte të ndryshme.

Termi "Ludi", që shpesh përkufizonte sportin, rrjedh nga gjuha e etruskeve një popull i cili ka sjellë në Romë shumicën e sporteve. "Ludi" organizohej nga klasa e priftërinjve ndërsa në gara merrnin pjesë vetëm të rinjtë që rridhnin nga familjet e fisnikeve.

Edhe në Romë sporti konsiderohej si i shenjte ashtu si në Greqi. Me kalimin e kohës ai u largua gjithnjë e më shumë karakterit fetar ndërsa njerëzit filluan pëlqenin aspektin e tij spektakolar...

Që në kohet më të lashta në Romë praktikoheshin pothuajse të gjitha sportet megjithatë më të preferuarat ishin mundja, boksi dhe një përzierje e tyre e quajtur “pankrac” që shpesh përfundonte me vdekjen e njërit prej konkurrenteve. Dëshira e popullit romak për sportet e "dhunshme" pasqyrohet më së miri me gladiatorët dhe anfiteatrët e krijuar enkas për duelet midis tyre një nga të cilët është dhe Koloseu.

Shiko dhe këtë