Teuta e Ilirisë

Princesha Ilire Teuta

Teuta ishte mbretëreshë ilire, ajo mëkëmbësoi të shoqin, Agronin, në vitin 231 p.e.s.

Teuta si gruaja e parë tutorë (kujdestare), njerka e Pinit, birit të rritur te Agronit (që e kishte me gruan e dytë), ajo u vu në krye të shtetit ilir e të ushtrisë, duke mbretëruar e komanduar në vitet 230-228 p.e.s.

Teuta ishte një personalitet me zë në historinë e Ilirisë, pas Bardhylit e Glaukias, Klitit e Agronit. Janë vetëm tre vjet sundimi, por vepra dhe lavdia e kësaj gruaje ka triumfuar në shekuj Për kohën që udhëhoqi ajo rivalizoi perandorinë dhe perandorët e mëdhenj romakë. Vërtete Teuta e mori drejtimin e shtetit në një periudhe të lulëzuar, por do të duhej edhe mendja dhe dora e saj e sigurt për ta ruajtur dhe për ta çuar më përpara ketë zhvillim.

Ajo vijoi me planet dhe synimet e Agronit. Përforcoi me tej rendin shtetëror, duke i dhëne përparësi pushtetit qendror. U dha impuls të ri zhvillimit ekonomiko-kulturor të qyteteve, si bazë themelore për një stabilitet dhe fuqizim në fushën ushtarake.

U bë kujdes që të mos cenoheshin kufijtë e mëparshëm të mbretërisë (që shtriheshin nga Vjosa në Naron, përveç Durrësit, Apolonisë dhe Lezhës, që ende mbaheshin si koloni nga romakët).

Vëmendjen kryesore ia kushtoi ushtrisë dhe, sidomos, flotës se fuqishme detare, jo më të vogël sesa ajo para saj. Dhe për ketë Teuta urdhëroi : "Prijësit ta quanin si armike gjithë anëdetin". Kështu, liburnët e flotës ilire bënin ligjin në Adriatik. Një shtet i përqendrueshëm dhe me pretendimet e veta të drejta, me një fuqi detare që sfidonte deri në hyrje të Mesdheut, nuk mund të pranohej, qoftë edhe në heshtje, nga shtetet që e kufizonin Ilirinë.

Teuta, si një grua e zgjuar që nuhaste se s’ngjiste rreth e qark, i parandiente rreziqet. Prandaj, ndërmori dhe realizoi një veprimtari të gjithanshme politike, ushtarake e diplomatike. Ajo u përpoq për të afruar aleate (siç ishte formimi i marrëdhënieve me Maqedoninë) për të përballuar opozitën e brendshme dhe kërcënimet e jashtme. Ndërkohe edhe strategjikisht, ajo punoi për të zbutur armiqësitë e mbretërve të veçuar dhe, përgjithësisht, për të shuar rivalitetet e grupeve shoqërore të armatosura brenda mbretërisë. Me këtë vije dinamike dhe elastike, mbretëresha-stratege e rriti prestigjin, shëndoshi pozita në gadishull e Adriatik dhe përgatiti terrenin e opinionin për hapa dhe aksione të reja.

Për të ndaluar marrjen e territoreve të Ilirisë dhe tkurrjen e shtetit ilir në një hapësire të cunguar, Teuta e shkallëzoi fushatën ushtarake. Me shpinë të sigurt dhe krahun lindor aleat, ajo u vu në krye të ekspeditës se dytë ushtarake ilire (230 p.e.s.) kundër Lidhjes Epirote në jug si rreziku më imediat. Ajo frymëzoi dhe komandoi me sukses ushtrinë e flotën. Kryeqyteti epirot, Foinika (Finiqi i sotëm), që dallohej si më i pasuri midis qyteteve të Epirit, ra në duart e ushtrisë ilire.

Republika e Epirit u mund politikisht dhe ushtarakisht, sepse nga pikëpamja strategjike u izolua dhe u mbajt e shkëputur nga Maqedonia. Epiri, më pas, braktisi aleatet, etolet dhe u lidh me mbretërinë e Teutës. Pasi theu frontin kryesor, mbretëresha i shpërnguli forcat dhe zmbrapsi mësymjen e ushtrisë dardane nga Lindja, aleatit të dytë të Epirit, të cilët llogarisnin me egoizëm se mund të mashtronin "gruan-stratege", duke e futur në goditje në dy fronte. Mirëpo, Teuta u tregua më e shkathët. Ajo përfundoi armëpushimin me epirotet, ku siguroi njëherësh një aleance më ta kundër ahejve dhe etoleve, duke zbutur rrezikun dardan. Me këto fitore ushtarake të rëndësishme dhe disa aleanca ushtarake të njëkohshme, si psh. edhe me Lidhjen Arkanane, ajo e shtriu sundimin në trojet etnike, duke vendosur një kufi të drejtpërdrejt të shtetit të saj me atë të botës greke.

I ktheu vëmendjen dhe fuqitë në Perëndim, drejt qyteteve bregdetare që të largonte kërcënimin më të madh (praninë romake). Kështu, në pranverën e vitit 229 ndërtoi anije të tjera dhe i dërgoi në viset e Heladës (Greqisë). Pjesa më e madhe u nisen për në Korkyre, kurse të tjerat qëndruan në limanin e Epidamnit gjoja për furnizim, por në fakt, për ta marre atë më dredhi. Banoret e besuan, veçse kur panë kapjen e mureve të qytetit vrapuan dhe luftuan derisa i dëbuan detaret e Teutës. Atëherë, kjo priti derisa erdhi në ndihme flota e Etolisë dhe e Akaisë, të cilat, se bashku, i dolën përpara flotës ilire. Beteja u zhvillua në afërsi të ishullit Paksos. Këtu detaret ilire u vërsulen me anijet e tyre të lidhura nga katër dhe u përleshen me armiqtë. Kundërshtaret, të futur në mes të sqepave të anijeve të lidhura bashkë mezi lëviznin, derisa në saje të shpejtësisë në të lundruar dhe të një ere të favorshme, u larguan. Pra, grupimi detar grek u shpartallua. Ishulli me rendësi strategjike në detin Jon (që mbyllte hyrje-daljet në Mesdhe-Adriatik e anasjelltas), ra në zotërimin e Teutës se Ilirisë. Ne planin diplomatik e në fushën ushtarake, Teuta u be shpejt objekt interesimi dhe diskutimi në shtetet përreth, posaçërisht në Romë, ambicia e se cilës tashmë ishte hedhur në Lindje.

A mund ta duronte perandoria e re dhe e madhe mesdhetare rivalitetin e diplomacisë se një gruaje ? Kjo do të ishte një fyerje për superfuqinë e asaj kohe. Që të thyente epërsinë e flotës ilire, të fuste në kontroll Adriatikun dhe të dobësonte mbretërinë Ilire, senati romak nisi një aksion të bashkërenduar politiko-diplomatik, të shoqëruar me provokime ushtarake. Kështu, kur disa anije romake u sulmuan në Adriatik nga anije ilire dhe disa tregtare italike u prekën nga ilirët në Foinike, Roma nisi dy delegate (Gain e L. Korongain) në Shkodër, të cilët i kërkuan Teutës të ndërpriste sulmet në det. Si diplomate, ajo premtoi se do të kujdesej që romaket të mos pësonin ndonjë padrejtësi në detin e përbashkët, por nuk mund të ndalonte lundrimin privat të nënshtetasve jashtë Ilirisë. Delegati më i ri, që s'i përshtatej kohës, guxoi : "Romaket, o Teutë kane një zakon shume të mirë që padrejtësitë private i ndjekin publikisht dhe i ndihmojnë atyre që dëmtohen padrejtësisht. Dhe do të përpiqemi që për se shpejti të të detyrojmë që të ndreqesh zakonet mbretërore të ilireve". Teuta u fye dhe u ndez aq shume, sa qoi që ta vrisnin delegatin kërcënues.

Duke mos qenë të mësuar në atë epoke me praninë e grave si mbretëruese dhe për rolin e strategut (siç ishte rasti me Teutës e Ilirisë), atë e portretizojnë një sundimtare krenare nga natyra si grua dhe nga fuqia si shtet, por me dobësi (frike dhe paqëndrueshmëri) posa merrte vesh kërcënimet romake për luftë. Por, ta, shtojnë se po ajo grua, porsa shihte se rreziku ende nuk ishte afruar, i përbuzte dhe dërgonte ushtri atje ku donte. Atëherë del se kjo mbretëreshe-stratege ilire qëndronte në lartësinë e strategeve të kohës, të cilët dinë të çmojnë situata e të shfrytëzojnë rrethanat. Atëherë, Romës i duhej një shkak. Ky u "gjet" shpejt të "pirateria", e posaçërisht të "vrasja" nga Teuta e ambasadorit romak, që kthehej në Romë. Teuta përdori mjaft taktika kundërvënie dhe njëherësh toleruese për ta përkëdhelur senatin e Romës, që të mënjanonte një konflikt të armatosur me të. Ajo paralel mori masa të rëndësishme për t'i paraprirë çdo mundësie, duke angazhuar ushtrinë dhe flotën për mbrojtjen e vijës bregdetare duke bllokuar bregdetin.

Romaket, me rreth 20 mije veta dhe 200 anije, lundruan në dy drejtime dhe zbarkuan në tre rajone : në Korfuz, në Apoloni dhe në Durrës. Flota ilire u ndesh me kundërshtarin epërsor, realizoi beteja të vogla dhe u shkaktoi humbje të cilat romaket nuk i prisnin. Por fati i luftës se parë iliro-romake (229-228 p.e.s.) nuk u përcaktua nga veprimet luftarake, siç ndodh rregullisht, por nga disa shkaqe të prejardhura. Tre qytetet bregdetare ilire të përmendura me sundimtare romake ishin thike në shpine për të. Komandanti i saj në Korfuz, Dhimiter Fari, i predispozuar për t'i zëne frontin Teutës, ua dorëzoi vete flotën ilire dhe ishullin romakeve. Ushtria romake ndeshi në rezistence kryesisht në viset e ardianeve, sidomos në qytetin Nutria (qytet ilir në qytetin e Dalmacisë), ku pësoi humbje të renda. Kjo ndeshje e pjesshme nuk mund ta përmbyste situatën e përgjithshme luftarake, që po anonte nga romaket. Teuta e drejtoi shtetin dhe ushtrinë në luftë për afro 6 muaj, por duke qenë objektive se ishte dobësuar nga tradhtitë e brendshme, e mbetur pa fuqinë ushtarako-detare dhe pa përkrahje nga fqinji lindor, u tërhoq me forcat e pakta në qytetin e fortifikuar të Ruzonit (sot Risan).

Ne pranverën e vitit 228, mbretëresha ilire dërgoi përfaqësuesit e saj në Romë. Gjatë bisedimeve u manovrua me disa lëshime, por në fund nuk iu shmang shtrëngatës se nënshtrimit me senatin, të një paqeje me kushte shume të rënda. Sipas saj "Mbretëria e Ilirisë u detyrua të hiqte dore nga viset jugore, të mos prekte me tre qytetet bregdetare (Lezhën, Durrësin, Apoloninë), t'i paguante Romës një tribut vjetor, të njihte sundimtar në viset veriore Dhimiter Farin dhe mos i lejonte të lundronin në Adriatikun e poshtëm, në jug të Lezhës, më tepër se dy anije të armatosura se bashku". Në historinë e marrëdhënieve shtetërore-ushtarake iliro-romake këto ishin ta parat marrëveshje dhe traktate. Por këto kufizime, me përmbajtjen e një bllokade detare, e dobësuan më tej Mbretërinë Ilire, sidomos ushtarakisht, si një fuqi e madhe tokësore dhe detare që kishte qenë. Roma fitoi epërsinë mbi Adriatik. Iliria u kthye e tera në province romake. Pas kësaj paqe, ushtritë romake u larguan. Teuta hoqi dore nga pushteti mbretëror dhe atë e mori Dh. Fari. Nga kjo kohe del nga skena politiko-ushtarake. Për sa kohe që mbretëroi e komandoi, ajo luajti një rol të rëndësishëm historik në bashkimin dhe konsolidimin politiko-shtetëror, në përparimin ekonomiko-kulturor dhe në fuqishmërinë ushtarake të Ilirisë.

Shiko dhe këtë

• Teutat shqiptare në Botë