Tomas Akuinas

Tomas Akuini (pikturë pasvdekjes e Karlo Krivelit).

Tomas Akuini (edhe Tomas Akuinas ose Thomas Aquinas ose Tommaso d'Aquino) lindi në Roccasecca, Napoli, Itali, 1225 dhe vdiq me 7 mars 1274 në Fossanova.

Ai ka qenë një filozof katolik italian dhe teolog, dhe njihet me titullin latin Doctor Angelicus (mësues engjëllor), Doctor Universalis (mësues botëror).

Tomasi ka qenë themeluesi i shkollës filozofike “Tomiste”, e cila ishte afrimi i parë i filozofisë me kishën katolike. Është një nga shtyllat kryesore teologjike të katolicizmit, shenjt dhe nje prej tridhjetë e tre Doktorëve të kishës, si edhe pika lidhëse mes krishterimit dhe filozofisë klasike dorëzuar pasardhësve nga Aristoteli dhe nga helenizmi i greqishtes së vonë. Ai la pas një vepër shumë të gjerë, që vepron deri në ditët e sotme. Shumë institucione mësimdhënëse mbajnë emrin e tij.

Jeta

Tomas Aquini ka lindur në një familje në jug të Italisë, në kështjellën Roccasecca në Napoli. Familja e tij ishte aristokrate, e ëma ishte kontesha Theadora e Theatës, e cila kishte lidhje me dinastinë Hohenshtaufen të Mbretërisë së Shenjtë Romake, kurse i ati ishte Konti Landulf. Xhaxhai i Tomasit, Sinibaldi, ishte përgjegjësi i Manastirit Benediktin në Monte Cassino, dhe familja dëshironte që edhe Tomasi të ndiqte shembullin e tij.

Në moshën pesë vjeçare, Tomasi u dërgua në manastir, për të marrë bazat e njohurive shkollore. Vite më vonë, pasi kishte studiuar për gjashtë vjet në Universitetin e Napolit, ai largohet. Në këtë universitet ai ka pasur ndikim të madh prej dominikanëve, të cilët po kryenin një revolucion kundrejt sistemit klerik të Evropës mesjetare, duke rekrutuar të rinj. Ky ndryshim në mendimet e Tomasit, nuk i pëlqeu familjes së tij. Kështu që atë e detyruan të kthehej tek prindërit, në kështjellën San Giovani, ku ai u mbajt për një vit, me qëllim që të hiqte dorë nga mendimet e tij të ndikuara prej domenikanëve. Familja e tij u detyrua të merrte një prostitutë, për të tunduar Tomasin, por ai e dëboi atë me një pishtar të ndezur, me të cilin në fund vizatoi një fryq në derë. Kjo fazë në jetën e Tomasit përfundoi si rezultat i ndërhyrjes së Papa Inoçentit IV, i cili e emëroi Tomasin 17 vjeçar, Shën Dominik.

Eprorët e Tomasit, duke parë që djali kishte dëshirë të studionte teologji, e dërguan atë në një shkollë në Kolonjë. Thomas shoqëroi Albertusin në Universitetin e Parisit në 1245, dhe qëndroi atje me mësuesin e tij për tre vjet. Në fund të kësaj periudhe ai u diplomua në teologji. Në vitin 1248 ai u kthye në kolegj, dhe u emërua si asistent profesor dhe Magister studentium. Përpara se të largohej nga Parisi, ai mori pjesë në debate të rëndësishme, për lirinë e mësimdhënies, dhe arriti të fitonte respektin e papës, duke hedhur poshtë argumentat e disa personave që e rivalizuan, përfshi edhe Guillaume de St Amour, një nga njerëzit më të rëndësishëm të asaj kohe. Në vitin 1252 Aquini u kthye në Paris për të kryer masterin. Pasi e mori atë, ai nisi mësimdhënien në vitin 1256. Ai quhej doktor i teologjisë dhe nisi të jepte kurse mbi këtë degë, në Paris, Romë dhe në qytete të tjera në Itali. Që prej kësaj periudhe, ai ishte në punë të vazhduar në shërbim të urdhrit që kishte. Ai shpesh kryente udhëtime të gjata dhe me të këshilloheshin priftërinjtë që bënin pjesë në papat, për punët e shtetit. Gjatë viteve 1269 - 1271 Tomasi rikthehet në Paris, ku fillon mësimdhënien, drejtimin e punëve të kishës, dhe bëhet këshilltar i mbretit Luixhi VIII. Por kërkesat e drejtuesit të tij dhe të Princit Charles, e rikthyen Tomasin në postin e profesorit, në Napoli. Gjatë kësaj periudhe ai mbante fjalime për Zotin, shkruante udhëzime fetare, debate ku mbronte arsyet e tij, kritika dhe punonte për realizimin e një prej shkrimeve të tij, ‘‘”Summa Theologiae”’’. Kishte fituar kaq shumë rëndësi dhe sukses, sa kisha i kishte ofruar poste të rëndësishme, ku Tomasi nuk pranoi të bëhej ipeshkv i Napolit, si dhe përgjegjës i manastirit në Monte Cassino.

Aquini ka kaluar një përvojë mistike gjatë disa festimeve, me 6 Dhjetor 1273, ku pas së cilës ai nuk shkruajti me për veprën e tij “Summa Theologiae”. Kur e pyeten pse e la punën përgjysmë, Aquini u përgjigj : "Nuk mundja të vazhdoja më... Gjithshka që unë kisha shkruajtur mu duk shumë pak, në krahasim me çfarë unë kisha parë dhe kaluar". Ai ka kaluar edhe përjetime të tjera mistike, si p. sh. dëgjimi i një zëri, i cili i kishte folur prej një kryqi, dhe i kishte thënë që ai kishte shkruajtur drejtë mbi Zotin. Në shek. e 20, është shkruajtur, prej katolikëve të Romës, për këto ngjarje mistike të cilat i kishte përjetuar Tomasi Aquini, si një burim fantazie.

Në janar të 1274s Papa Gregori X, vendosi që Tomasi të merrte pjesë në “Këshillin e Dytë të Lionit”, të bënte kërkime mbi ndryshimet e kishës greke dhe atë latine. Ai e nisi këtë udhëtim, por pasi kishte pushuar për disa ditë në kështjellën e një të afërmi, Tomasi u sëmur rëndë. Ai dëshironte që ti kalonte ditët e fundit në një manastir, ku pas një javë semundjeje të rëndë, me 7 mars të 1274, Tomasi ndahet nga jeta. Pas vdekjes së Tomas Aquini pati shumë thashetheme, që atë mund ta kishin vrarë. Shkrimtari Dante Aligieri mendonte që Tomasin e kishin helmuar njerëz të urdhrit të “Karlit të Anzhusë”. Aquini i kishte bërë përshtypje kujtdo që e kishte njohur, dhe e kishin ngritur në të njëjtin nivel me Shën Palin dhe Shën Agostinin.

Veprat

Një faqe e Summa theologiae

• Ad Bernardum (Bernardi)
• Aurora Consurgens (Burimi i agimit)
• Compendium theologiae (Përmbledhje e teologjisë)
• Contra errores Graecorum (Kundër gabimeve të gekëve)
• Contra impugnantes Dei cultum (Kundër atyre që kundërshtojnë kultin e Perëndisë)
• Contra retrahentes (Kundër atyre që tërhiqen)
• Contra Saracenos (Kundër saraçenëve, dmth. muslimanëve)
• De aeternitate mundi (Amëshimi i botës)
• De alchemia (Alkimia)
• De anima (Shpirti; nga Çështjet e diskutuara)
• De articulis Fidei (Nyjet e besimit)
• De ente et essentia (Vetja dhe thelbi)
• De forme absolutionis (Forma e absolucionit)
• De lapide philosophico (Guri filozofik)
• De malo (E keqja; nga Çështjet e diskutuara)
• De motu cordis (Shtysa e zemrës)
• De operationibus occultis (Veprimet e fshehta)
• De perfectione (Përsosmëria)
• De potentia (Pushteti; nga Çështjet e diskutuara)
• De principiis naturae (Parimet e natyrës)
• De rationibus Fidei (Arsyet e fesë)
• De regimine principum (Qeverisja e parimeve; shkresë politike e papërfunduar)
• De spiritualibus creaturis (Krijesat shpirtërore)
• De substantiis separatis (Substancat e ndara)
• De unione Verbi Incarnati (Bashkimi i Fjalës së mishëruar)
• De unitate intellectus contra Averroistas (Njëqënësia e mendjes kundër averroistëve)
• De veritate (E vërteta; nga Çështjet e diskutuara)
• De virtutibus, (Virtytet; nga Çështjet e diskutuara)
• Summa contra Gentiles (Përmbledhje kundër kombeve; drejtuar kundër të huajve, dmth. muslimanëve dhe paganëve, për të përkrahur epërsinë e fesë së krishterë)
• Summa theologiae (Përmbledhje e teologjisë; e papërfunduar)

Lutjet

Shën Tomas Akuini ka shkruar lutje mes të cilave disa himne të ndryshme për Corpus Domini: Pange Lingua, dy strofat e fundit të së cilës (Tantum Ergo Sacramentum), janë përdorur gjatë bekimit eukaristik dhe vijimësisë të Corpus Domini, Sacris solemniis, dy strofat e fundit të së cilës përbëjnë Panis Angelicus, Lauda Sion Salvatorem dhe himnin Adoro te devote për adhurimin eukaristik.

Nderimet

Në vitin 1319, Kisha Katolike Romake nisi të merrej me shenjtërimin e Tomasit, dhe në 18 gusht të 1323 ai emërohet i shenjtë, prej Papa Gjonit XXII në Avinjon. Në Këshillin e Trentit, vetëm dy libra ndodheshin mbi altar, Bibla dhe “Summa Theologiae” e Shën Tomas Aquinit. Në 1880 Aquini u shpall si mbrojtësi i të gjithë edukimit katolik romak. Në manastirin e Napolit, pranë katedrales së “Shën Januariusit”, ndodhet një dhomë e vogël, ku thuhet se ka jetuar Tomas Aquini. Dita e tij e shenjtë festohet çdo 28 Janar.

Shiko edhe

• Doktor i kishës
• Shenjtori