Rebelimet në Shqipëri

Kjo është një listë e rebelimeve të bëra nga shqiptarët kundër vetë shtetit të tyre.

Kryengritja e Shqipërisë së Mesme Maj 1914-Qershor 1915

Kjo kryengritje nisi më 17 Maj 1914 kundër regjimit të Princ Vidit.Udhëheqësi zyrtar i rebelimit ishte Haxhi Qamil Fejza,por prapa saj qëndronte Esat Pashe Toptani.Kryengritja u nda në 2 faza:

• Faza 1:Kryengritësit u drejtuan nga ish ushtarakë te Perandorisë Osmane të cilët i dinin të gjitha mënyrat për të mposhtur forcat e pakta të Princ Vidit.Kryengritësit kërkuan në memorandumin e Shijakut vendosjen e një princi turk,vendosjen e gjuhës turke dhe të flamurit turk.Në ndihmë te Princ Vidit erdhën disa forca të pakta nga Veriu i Shqipërisë.
• Me largimin e Princ Vidit dhe kalimin e Esat Pashës në krahun e Anglisë që ishte kundërshtare e Turqisë fillon Faza 2.Kryengritësit sulmuan forcat e Esat Pashës dhe vendi u zhyt në anarki të plotë për rreth një vit.Me ardhjen e forcave serbe në Shqipëri,kryengritja u shtyp.Haxhi Qamili dhe 40 fshatarë të tjerë u varën.

Kryengritja e Mirditës Shtator 1921

Marka Gjoni,udhëheqësi i Mirditës i paguar nga serbët drejtoi një rebelim kundër qeverisë së Tiranës.Ai deklaroi se kjo qeveri nuk mund të fliste në emër të të gjithë shqiptarëve.Kështu ai formoi qeverinë e Republikës së Mirditës.I ngarkuari nga qeveria për shtypjen e kësaj revolte Ahmet Zogu ishte Ministër i Brendshëm.Ai ia arriti mjaft mirë që të shtypte këtë rebelim.

Rebelimi i Marsit 1922

Pozitat e Ahmet Zogut u forcuan shumë.Opozita duke mos mundur ta rrëzonte me mjete demokratike,mendoi të nxiste një rebelim.Kështu njëri nga luftëtarët më të dalluar në Dibër,Elez Isufi zbriti në Tiranë në përpjekje për të rrëzuar qeverinë.Anëtarët e kabinetit u larguan nga Tirana kurse Ahmet Zogu qëndroi për të organizuar rezistencën.Me ndërhyrjen e ambasadorit anglez Eires rebelimi mori fund.

Revolucioni i Qershorit 1924(Grushti i shtetit)

Në zgjedhjet e zhvilluara më 27 Dhjetor 1923 fitoi grupi qeveritar i Ahmet Zogut.Opozitarët duke mos pranuar humbjen i bënë atentat atij në hyrjen e Parlamentit kur ai po bënte betimin për kryeministër.Si pasojë A.Zogu dha dorëheqjen.Si hakmarrje mbështetësit e Zogut vrasin Avni Rustemin,njëri nga liderët e opozitës.

• Më 2 Maj 1924 në Vlorë bëhet varrimi i Avni Rustemit.Nga aty Fan Noli bën thirrje për gjetjen e vrasësve të tij.Me shpejtësi në Krumë sulmohet xhandarmëria nga Bajram Curri.Garnizoni i Shkodrës ngrihet në revoltë me në krye Rexhep Shalën,kurse në jug revoltën e udhëheq Kasem Qafëzezi.Ahmet Zogu dhe ndihmësit e tij largohen nga vendi.Kryengritësit takohen në Tiranë,por duke mos u njohur fillojnë dhe luftojnë kundër njëri-tjetrit.
• 1 Qershor 1924:Shkodra bie në duart e kryengritësve.
• 10 Qershor 1924:Kryengritësit marrin Tiranën dhe formojnë qeverinë e re.Me short vendoset që në krye të qeverisë të jetë Fan Noli.
• 24 Dhjetor 1924:A.Zogu hyn në Shqipëri së bashku me shokët e tij:Ceno Bej Kryeziun,Muharrem Bajraktarin,Hysen Selmanin,Koço Kotën dhe Myfid Libohovën dhe rrëzojnë qeverinë shumë të kontestuar të Fan Nolit,qeveri që nuk u njoh nga jashtë dhe që nuk i mbajti premtimet e bëra.Ky rebelim mund të quhet me plot gojën grusht shteti,sepse qeveria e Nolit erdhi me dhunë dhe nuk organizoi zgjedhje.Biles vetë Fan Noli në një intervistë dhënë një gazete greke pranon se rebelimi ishte në vërtetë një grusht shteti.

Kryengritja e Dukagjinit Nëntor 1926

Kjo kryengritje u nxit nga serbët.Udhëheqësi i saj ishte dom Loro Caka,i cili më 20 nëntor ngriti në revoltë popullsinë katolike të zonës.Kryengritësit iu afruan Shkodrës dhe rebelimi mori ngjyra fetare.Kryengritja kishte tipare separatiste.Qeveria dërgoi forca të shumta dhe e shtypi revoltën.

Kryengritja e Fierit Gusht 1935

Ne vitin 1934 u krijua nje organizate e fshehte me qender ne Tirane dhe me dege ne disa qytete e krahina te tjera.Ne te benin pjese ish-oficere,komuniste,bejlere qe kishin konflikte me Zogun,tregtare,nepunes etj.Ne vitin 1935 Organizata vendosi te bente kryengritje.Plani ishte qe kryengritja te shperthente ne Tirane e te perhapej ne pjesen tjeter te vendit,por nga organizimi i dobet ajo shpertheu vetem ne Fier,prandaj mbeti me emrin Kryengritja e Fierit.Organizatoret e kryengritjes ishin Musa Kranja(zv.rrethkomandant i xhandarmerise se Fierit),Zenel Hekali(arsimtar),Hekuran Maneku,Mustafa Kacaci etj.Me 14 gusht 1935 xhandarmeria e Fierit dhe fshatare te zonave perreth shtine ne dore Fierin.Po ate dite u vra gjeneral Gjilardi i cili po kalonte rastesisht ne qytet.Me pas rebelet u nisen drejt Lushnjes me qellim qe te niseshin ne Tirane.Por ne Lushnje ata takuan forcat e xhandarmerise dhe u shpartalluan.Kryengritja mori fund.

Kryengritja e Delvinës Maj 1937

• Më 15 Maj 1937 vëllezërit Ethem(ish-ministër i brendshëm) dhe Ismet Toto nisën lëvizjen e Delvinës.Në bashkëpunim me xhandarmërinë e një pjesë të popullatës ata ngritën krye.
• Më 16 Maj 1937 ata hynë në Gjirokastër,hapën burgun dhe marshuan drejt Tepelenës e Vlorës.Rrugës për në Vlorë ata u takuan me forcat qeveritare,u thyen dhe u terhoqën të shpartalluar.Ethem Totoja vrau veten,kurse Ismet Totoja u dënua me vdekje.

Kryengritja e Koplikut Janar 1945

Kjo kryengritje filloi menjëherë pas ardhjes në pushtet të komunistëve.Kryengritësit morën Koplikun që e mbajtën për disa orë.Por ndërhyrja e shpejtë e UNCSH dhe e Sigurimit solli shtypjen e revoltës.

Kryengritja e Postribës Shtator 1946

Pas dështimit në Koplik,forcat kundërshtare të regjimit ndërmorën një tjetër kryengritje që nisi në fshatin Postribë.Rebelët sulmuan Shkodrën,por lëvizja u shtyp brenda ditës.

Protestat popullore të viteve 1990-92

Pas afro 46 vitesh nën një tirani të paparë në histori,shqiptarët të nxitur nga ngjarjet në Europën Lindore filluan të kundërshtonin regjimin komunist të Ramiz Alisë.

• Më 26 Mars 1990 pati një demostratë masive në Kavajë.Ajo u shtyp me egërsi,por lëvizja vazhdoi.
• Më 2 Korrik 1990 filloi hyrja masive në ambasada.Demostrata të tjera u zhvilluan në qytetet e tjera të Shqipërisë.
• Më 8 Dhjetor 1990 studentët e Universtitetit të Tiranës formuan Partinë Demokratike,e para parti opozitare pas afro 50 vitesh.Udhëheqësit kryesorë janë Sali Berisha,Azem Hajdari dhe Gramoz Pashko.
• 5 Janar 1991:Fillon botimi i Rilindjes Demokratike,organ i Partisë Demokratike.
• Më 20 Shkurt 1991 demostruesit pasi përleshen me policinë,rrëzojnë bustin e diktatorit Hoxha.
• Më 2 Prill 1991 vriten në Shkodër 4 aktivistë të PDSH.Kjo nxiti një valë të re protestash që coi në zgjedhjet e 22 Marsit 1992 ku fitoi Partia Demokratike.Presidenti i ri i vendit zgjidhet Sali Berisha,i pari president në histori i zgjedhur me vota të lira.

Rebelimi antiqeveritar Janar-Qershor 1997

Shumë analistë e kanë quajtur 1997 rebelim popullor i Shqipërisë së Jugut,të majtët e quajtën Revolucion Demokratik,kurse të djathtët rebelim komunist.E vërteta qëndron tek të treja.Rebelimi nisi dhe u përhap gjerësisht në Shqipërinë e Jugut.Rebelët kërkuan rrëzimin e qeverisë dhe zhvillimin e zgjedhjeve të reja dhe të lira,së bashku me kërkesën për të marrë paratë e humbura nga skemat piramidale.Mjeti që përdorën ishte komunist:dhuna.Qendra kryesore e rebelimit ishte Vlora.

• Janar 1997:Skemat piramidale falimentojnë duke marrë me vete 1.6 miliardë dollarë të famijeve shqiptare.Fillon gjyqi kundër Xhaferrit dhe Popullit.
• 24 Janar 1997:Digjet bashkia e Lushnjes.
• 25 Janar 1997:Tritan Shehu mbahet për disa orë peng në stadiumin e qytetit.Qytetarët kërkojnë lirimin e Xhaferrit.Përleshje zhvillohen në Elbasan,Memaliaj,Tepelenë,Laç,Kuçovë dhe Librazhd.
• 26 Janar 1997:Digjet bashkia e Vlorës.Flamuri shqiptar rrëzohet në tokë.Në portretin e Ismail Qemalit pikturohet me thikë një kryq ortodoks.Fillojnë dhe përhapen hartat e Vorio Epirit dhe simboli i 3 gishtave serbë.Digjet bashkia e Peshkopisë dhe vriten 6 policë.
• 30 Janar 1997:Formohet Forumi për Demokraci nga partitë e opozitës.
• 5 Shkurt 1997:Falimenton Gjallica.Mijëra qytetarë dalin në protesta të dhunshme.
• 9 Shkurt 1997:Sulmohet policia në Vlorë.1 i vdekur dhë të tjerë të plagosur.
• 10 Shkurt 1997:digjet selia e PDSH në Vlorë.
• 12 Shkurt 1997:Rebelimi shpërndahet në gjithë Shqipërinë e Jugut.
• 20 Shkurt 1997:Fillon greva e urisë në Universitetin e Vlorës.
• 28 Shkurt 1997:Turma të armatosura sulmojnë degën e SHIK në Vlorë dhe i vënë flakën.3 agjentë vdesin nga flakët,kurse 3 të tjerë masakrohen nga turma.
• 1 Mars 1997:Vlora është nën pushtetin e bandave dhe trafikantëve.Fillon emigrimi masiv.Në Lushnje disa policë rrihen barbarisht.Në Sarandë rebelët djegin policinë dhe SHIK.Shpallet gjendja e jashtëzakonshme.Rebelët marrin bazën e Pashalimanit.Fillon shpërthimi masiv i depove të armeve.Në Himarë digjet bashkia.Digjet ndërtesa e policisë në Gjirokastër.Qindra të burgosur janë të lirë.
• 3 Mars 1997:Sali Berisha rizgjidhet President i Republikes.Rimerret kontrolli i Fierit.
• 4 Mars 1997:Në Vlorë vazhdon shpërthimi i depove.Nëpër pallate vendosen snajpera,kurse Ura e Mifolit bllokohet dhe minohet.Ngrihen kudo barrikada për të penguar hyrjen e ushtrisë dhe SHIK-ut.Në Shkodër ushtria kapitullon.Në Sarandë sulmohet marina dhe mijëra armë rrëmbehen.Në Qafë-Gjashtë një agjent i SHIK digjet i gjallë,kurse njëri merret peng.Dy të tjerë arratisen.50 ushtarë bashkohen me rebelët.Formohen Komitetet e Shpëtimit Publik.Udhëheqësi kryesor i tyre është Albert Shyti.Bashkëpunëtori kryesor i tyre është Zani Caushi.
• 5 Mars 1997:Shpërthejnë depot në Memaliaj dhe në Tepelenë.Digjen godinat e policisë.
• 7 Mars 1997:Rebelët shpartallojnë ushtrinë në Gjirokastër.Armët vazhdojnë të përhapen në vend.Sulmohet aeroporti i Rinasit.
• 9 Mars 1997:Formohet qeveria e Pajtimit Kombëtar me në krye Bashkim Finon.Revolta përhapet në Veri,ushtria kapitullon kudo dhe një depo e madhe armësh hapet në Shkodër.
• 10 Mars 1997:Qytetarët e Kukësit braktisin qytetin për shkak të një njoftimi se ushtria serbe ka kaluar kufirin.Në Gramsh rebelët sulmojnë godinën e policisë,drejtohen drejt Fierit dhe marrin kontrollin e rrugëve.
• 11 Mars 1997:Krijohet Komiteti i Jugut që kërkon rrëzimin e Berishës dhe kthimin e parave të humbura.

Qytetet në duart e rebelëve janë:Poliçani,Këlcyra,Përmeti,Kuçova,Delvina,Saranda,Skrapari,Berati,Gjirokastra,Himara,Memaliaj, Tepelena,Vlora,Kruja,Burreli dhe Laçi.

• 12 Mars:Revolta shpërthen në Shkodër.Hapet burgu,sulmohen dyqanet dhe një bankë hidhet në erë.
• 13 Mars 1997:Tirana ndodhet në prag të pushtimit nga rebelët.Disa qindra vullnetarë kryesisht nga Veriu,mbrojnë kryeqytetin.Shpërthen burgu më i sigurtë i vendit,burgu 313.Revolta shpërthen edhe në Korçë.Në Lezhë rebelët djegin godinën e policisë.
• 14 Mars 1997:Rebelët pushtojnë portin e Durrësit.
• 15 Mars 1997:Rimerret kontrolli i aeroportit të Rinasit.
• 16 Mars 1997:Një miting masiv në Tiranë bën thirrje për paqe dhe bashkëpunim.
• 17 Mars 1997:Me dekret presidencial lirohet Fatos Nano.
• 20 Mars 1997:Sulmohet presidenca.Berisha përjeton natën më të rrezikshme të jetës së tij.
• 21 Mars 1997:Sali Berisha i kërkon ndihmë ushtarake Turqisë.Qeveria turke del në një deklaratë ku thotë se në rast se trupat greke hyjnë në Shqipëri,atëherë brenda ditës do të pushtohet Athina.
• 28 Mars 1997:Tragjedia e Otrantos.Mbi 80 vetë vdesin.Zhvillohet kuvendi i Komiteteve të Shpëtimit Publik.Liderët e tyre janë kryesisht ish-eksponentë të regjimit të Hoxhës.
• 15 Prill 1997:Fillon Misioni Alba,një ushtri ndërkombëtare nën drejtimin e Italisë vjen në Shqipëri.Rikthehet normaliteti në Tiranë.
• Maj 1997:Rikthehet normaliteti në qytetet e veriut.Partitë politike bien dakord për zgjedhjet e reja.
• 29 Qershor 1997:Zhvillohen zgjedhjet parlamentare.Partia Socialiste me aleatët janë fituesit.Sali Berisha jep dorëheqjen.Rexhep Meidani zgjidhet President i Republikës.Rebelimi merr fund.
• 11 Gusht 1997:Forcat ndërkombëtare largohen nga vendi.

Metodat kryesore që u përdorën gjatë këtij rebelimi për të rrëzuar qeverinë ishin:

• 1)Nxitja e zemërimit popullor duke shkaktuar një krizë ekonomike
• 2)Përdorimi i grave dhe i femijëve si mburoja gjatë protestave
• 3)Dezinformimi me anë të mediave
• 4)Shpërthimi i depove të armatimeve
• 5)Ndihma nga jashtë në armatime dhe armë(Greqia dhe Jugosllavia)
• 6)Ushtrim i vazhdueshëm terrori mbi popullsinë dhe mbi organet qeveritare
• 7)Shkatërrimi i cdo organi shtetëror:polici,SHIK,bashki,prefektura,muze,qendra kulturore

E gjitha kjo coi në shkatërrimin e shtetit në vend dhe të ndjenjës kombëtare,të cilës serbët dhe grekët i druheshin shumë.Bilanci i rebelimit është qindra miliona dollarë dëme materiale dhe mbi 2000 të vrarë.

Rebelimi antiqeveritar i 14 Shtatorit 1998

Vrasja e deputetit të Partisë Demokratike,Azem Hajdari e acaroi shumë situatën politike në vend.Udhëheqësi i PD,Sali Berisha akuzoi qeverinë për vrasjen e Hajdarit.Militantë të PD sulmuan me armë kryeministrinë.Fatos Nano u largua në Pogradec.Më 15 Shtator revolta mori fund me ndërhyrjen e ushtrisë dhe të qeverive ndërkombëtare.

Shënime

• Shënim 1:Në vitin 1932,Sigurimi i Shtetit zbuloi një organizatë të fshehtë ne Vlorë e mbështetur nga Jugosllavia.Kjo organizatë planifikonte të nxiste një kryengritje antizogiste.
• Shënim 2:Gjatë viteve 1950-54 një grup desantësh shqiptarë zbarkuan në Shqipëri.Ata mbështeteshin nga CIA dhe Shërbimi Sekret Britanik.Qëllimi i tyre ishte të nxisnin një kryengritje antikomuniste.Por ata nuk ia arritën sepse u tradhtuan nga një agjent i dyfishtë,Kim Filbi.
• Shënim 3:Në burgun e Burrelit në vitet 60 ose 70 u bë një revoltë.Për 3 ditë me radhë mbi burgun e Burrelit u valëvit flamuri shqiptar pa yllin komunist.Megjithatë për shkak se revolta kishte si kërkesë kryesore përmirësimin e kushteve në burg,nuk mund të merret si një revoltë antiqeveritare.
• Shënim 4:Pas përfundimit të referendumit të 1997,Leka Zogu I nxiti një revoltë në qendër të Tiranës.Megjithatë për shkak të shtrirjes së vogël kohore dhe gjeografike,kjo revoltë merret më shumë si një demostratë e dhunshme ose si pjesë e ngjarjeve të 1997.
• Shënim 5:Gjatë muajit Mars të vitit 2004 në Kosovë u zhvilluan demostrata masive të dhunshme kundër UNMIK dhe kundër minoritetit serb.Shkak u bë vrasja e një djali shqiptar nga disa serbë.Megjithatë keto demostrata kurrë nuk morën trajtën e një kryengritjeje,por dëmet e shkaktuara mund të krahasohen me ato të një kryengritjeje.

Referenca

• Historia e Shqipërisë
• Rënia e demokracisë,Afrim Krasniqi
• Shqipnia para Evropës,Albert Mousset

Shkrojti:Bledar Bruka