Guajana: Dallime mes rishikimesh
[redaktim i pashqyrtuar] | [redaktim i pashqyrtuar] |
Tëfcí (diskuto | kontribute) No edit summary |
Tëfcí (diskuto | kontribute) |
||
Rreshti 42: | Rreshti 42: | ||
[[Skeda:Guyana population density.png|thumb|right|180px|Dendësia]] |
[[Skeda:Guyana population density.png|thumb|right|180px|Dendësia]] |
||
[[Skeda:Population Guyana.PNG|thumb|left|320px|Rritja e popullsisë]] |
[[Skeda:Population Guyana.PNG|thumb|left|320px|Rritja e popullsisë]] |
||
<br /> |
|||
Popullsia e Guajanës është rreth 770.000, të cilat 90% jetojnë afër bregdetit (10% të sipërfaqes e Guajanës) edhe në lindje e lumit [[Essequibo]]. Popullsia e tashme e Guajanës është racialisht dhe etnikisht e përzuar, shumësia e tyre kanë ardhë si puntorë nga [[Irlanda]], [[Holanda]], [[Portugalia]] edhe [[Gjermania]] ose kanë ardhë si skllavë [[Afrika]], [[India]], [[Kina]] edhe [[Australia]]. |
Popullsia e Guajanës është rreth 770.000, të cilat 90% jetojnë afër bregdetit (10% të sipërfaqes e Guajanës) edhe në lindje e lumit [[Essequibo]]. Popullsia e tashme e Guajanës është racialisht dhe etnikisht e përzuar, shumësia e tyre kanë ardhë si puntorë nga [[Irlanda]], [[Holanda]], [[Portugalia]] edhe [[Gjermania]] ose kanë ardhë si skllavë [[Afrika]], [[India]], [[Kina]] edhe [[Australia]]. |
||
<br /> |
<br /> |
Versioni i datës 7 nëntor 2010 14:45
Co-operative Republic of Guyana
Republika Kooperative Guajana | |||||
| |||||
Moto: ang.: One People • One Nation • One Destiny
shq.: Një popull • Një komb • Një fat | |||||
Gjuha | Anglisht | ||||
Kryeqyteti | Georgetown | ||||
Forma e qeverisë | Republik Kooperative | ||||
Kryeministri | Moses Nagamootoo | ||||
Kryetarë | David Granger | ||||
Sipërfaqja | 214.970 km² | ||||
Popullsia | 752.940 | ||||
Dendësia e popullsisë | 3,5 për banorë në km² | ||||
Prodhimi i Brendshëm Bruto | 1.039.000 US$ | ||||
Prodhimi i Brendshëm Bruto për banorë | 1.365 US$ | ||||
Indeksi i zhvillimit njerëzor | 0,729 | ||||
Valuta | Dollari Guajanese | ||||
Pavarësia | 26 maj 1966 nga Britania e Madhe | ||||
Himni kombëtar | Dear Land of Guyana, of Rivers and Plains | ||||
Zona kohore | UTC -4 | ||||
Targat e automjeteve | GUY | ||||
Kodi i internetit TLD | .gy | ||||
Prefiksi telefonik | +592 |
Republika Ko-operative e Guajanës ose Guajana është një shtet në verin e amerikën jugore. Kufizohet në veri
nga Oqeani Atlantik, në lindje nga Surinami, në jug dhe jugperëndim nga Brazili dhe në perëndim nga Venezuela.
Ajo është vendi i tretë më i vogël në amerikën Jugore edhe është një nga katër territoret jo-spanjishte në kontinent
me Brazilin, Surinamin dhe Guajanën Franceze. Para pavarësisë në vitin 1966 ishte quajtur Guajana Britanike.
Gjeografia
- Artikulli kryesor: Gjeografia e Guajanës
Guajana ndodhet midis 2° dhe 8° gerësi veriore edhe midis 57° dhe 61° gjatësi perëndimore. Pika më e ulët është Bregu Atlantikut edhe pika më e lartë është Mali i Roraima-Tepuit me 2.810 m lartësi. Lumi kryesor është Essequibo me 1.010 km që buron në jugun e vëndit dhe derdhet në Atlantik. Lumenjve të tjera janë: Courantyne me 724 km, Berbice me 595 km edhe Demerara me 346 km.
Parku kombëtar Potaro është i famshëm për ujëvaret e tij, ujëvarja më të madh është Kaieteuri me 225 m lartësi.
85% e vëndit janë vënde pak banuar edhe pyll tropikal, i cili nuk përdoret fare për pylltari. Perëndimi dhe jugu e vëndit formojnë vargjet malore, në të cilat burojnë lumenjtë kryesor. Në bregdet është një rrip bregdetar kënetar me molaçë.
Prapa saj është një fushë lymore me 20 - 70 km gjerësi, kjo zonë është 10 - 100 cm mbi nivelin e detit dhe në 18 shekull u ngritë një digë nga emigrantet holandez. Këtu është zona bujqësore me e madh në vënd, prodhimet kryesore është orizi, citrusi, arra e kokosit edhe kallam sheqeri.
Historia
- Artikulli kryesor: Historia e Guajanës
Guajana e tashme kishte eksistuar nga shekulli 17 deri në shekullin 18 si tre kolonie e Holandës të cilat ishin Essuquibo, Demerara edhe Berbice.
Në vitin 1763 ka pasur një kryengritje të skllaveve në Berbice.
Zona ka ndruar deri vitin 1815 disa here pronarin. Fuqitë koloniale Holanda, Britania e Madhe edhe Franca luftuan për token e Guajanës. Mbas humbjës e Napoleonit u hap Kongresi i Vjenës edhe kanë vendosur në vitin 1815 që Guajana të jetë oficiel pjesë e Mbretëriës e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës. Në vitin 1831 u bashkuan të tre kolonitë si Guajana Britanike.
Mbas 1834 kur u heq skllavëria, ka importuar Britania e Madhe puntor nga India për të zëvëndosur zezakët që ishin pas saj kohë të lirë.
Në vitin 1953 kanë ndërhyrë trupa britanike në punët e shtetit të Guanjanës. Britania e Madhe ka kujtuar që Janet Jagan dhe Cheddi Jagan, që kanë themeluar People's Progressive Party (PPP), doshin me bërë një vënd komunist prej Guajanën.
Guajana u bërë e pavarur nga Britania e Madhe me 26 maj 1966 edhe me 26 shkurt 1970 presidenti Forbes Burnham nga People's National Congress (PNC) ka deklaruar që Guajana të jetë një republik kooperative.
Mbas zgjedhjet presidenciale në vitin 1992 që e ka fituar Cheddi Jagan nga PPP-ja, kishte trazirave të dhunshme të mbështetësit i PNC-jës në kyeqytet Georgetown. Kur vdiq Cheddi Jagan në vitin 1997 u zgjodh në dhjetor e veja e tij Janet Jagan si presidente e re. Në gusht 1999 ajo e dha dorëheqjen e saj nga politika sepse kishte problema me shëndetin. Pastaj u beri ish-ministri i financeve Bharrat Jagdeo presidenti i ri.
Popullsia
Popullsia e Guajanës është rreth 770.000, të cilat 90% jetojnë afër bregdetit (10% të sipërfaqes e Guajanës) edhe në lindje e lumit Essequibo. Popullsia e tashme e Guajanës është racialisht dhe etnikisht e përzuar, shumësia e tyre kanë ardhë si puntorë nga Irlanda, Holanda, Portugalia edhe Gjermania ose kanë ardhë si skllavë Afrika, India, Kina edhe Australia.
Gjuha
Gjuha zyrtare është një lloj anglishte, por flitet edhe Hindi edhe gjuhe indigjene nëpër pyje.
Grupët etnike
Sipas regjistrimit të vitit 2002:
- 43,4 % Indianët nga India-Britanike kanë ardh si skllavë
- 30,2 % Njerëzë Zezak
- 16,7 % Njerëzë multitacial
- 9,2 % Njerëzë e vëndit
- 0,2 % Kineze
- 0,2 % Portugezët
- 0,1 % Njerëzë të Bardh
Feja
Fejëtare në përqintë:
- 28,8 % Hindut
- 57,8 % Krishterë
- 17,0 % Pentekostalisëm
- 8,1 % Katolikët
- 7,0 % Anglikanët
- 5,0 % Kisha Adventiste Shtatë ditë
- 1,7 % Methodistët
- 1,1 % Dëshmitarët e Jehovait
- 17,9 % Krishterë të tjera
- 7,3 % Myslimanët
- 4,3 % Ateistët
- 0,5 % Rastafari
- 0,1 % Bahai
- 1,3 % të tjerët
Edukata
Edukata në Guajana ishte deri një farë kohe një nga edukatat më të mirët në Karaibet, por u keqësuar në vitet 1980 sepse shumë mesuës kanë emigruar.
Edhe pse sistemi i arsimit u çlodh në vitet 1990 nuk ka arrit akoma kualitetin që e kishte përpara.
Mësuesve i mungon një masë kritike e ekspertizës, i mungon nga disiplina edhe aktivitetet.
Pas vitit 6 e jetës është e detyrueshëm që të bëjnë një shkollë 6-vjeçare pastaj 7 vjet në të cilat vetëm 4 vjet janë të detyrueshëm.
Politika
Njësit administrative
Guajana është pjestuar në 10 Rajonet. Numri i banoreve në Guajana janë tërhequr për herën e fundit me 15 shtator 2002.
Numri | Rajoni | Sipërfaqja në km² | Të gjith banorë | Banorë për km² |
---|---|---|---|---|
1 | Barima-Waini | 20.339 | 24.275 | 1,19 |
2 | Cuyuni-Mazaruni | 47.213 | 17.597 | 0,37 |
3 | Demerara-Mahaica | 2.232 | 310.320 | 139,03 |
4 | East Berbice-Corentyne | 36.234 | 123.695 | 3,41 |
5 | Essequibo Islands-West Demerara | 3.755 | 103.061 | 27,45 |
6 | Mahaica-Berbice | 4.190 | 52.428 | 12,51 |
7 | Pomeroon-Supenaam | 6.195 | 49.253 | 7,95 |
8 | Potaro-Siparuni | 20.051 | 10.095 | 0,50 |
9 | Upper Demerara-Berbice | 17.040 | 41.112 | 2,41 |
10 | Upper Takutu-Upper Essequibo | 57.750 | 19.387 | 0,34 |
Guajana | 214.999 | 751.223 | 3,49 |
Ekonomia
Transporti
Kultura
Lidhje të jashtme
Shiko edhe
Burimet
- Faqe e Presidentit të republikës Koperative të Guaianës
- Official Website of the Guyana Tourism Authority
- GINA - Agjenci e qeverisë aktualizohet për çdo ditë.