Greqishtja e lashtë

Ky artikull është rreth k artikull merret me gjuhën e shkruar në Ballkan Greqishtja e lashtë, gjuhën zyrtare në Greqi shiko artikullin Gjuha greke. Për përdorime të tjera, shiko Greqishtja e lashtë (kthjellim).

Fillimi Odisesë (nga Homeri)

Greqishtja e lashtë është gjuhë e shkruar Indo-Evropiane me rrënjë në gjuhën që flisnin pellazgët dhe ka histori të dokumentuar prej 3400 vitesh. Shkrimi dhe gramatika e greqishtes së lashtë është zhvilluar vazhdimisht dhe disa pika të theksuara të këtij zhvillimi nga gjuhëtarët e shkolluar janë klasifikuar dhe për qëllime studimore edhe janë emërtuar. Këto emërtime zakonisht janë bërë duke i shtuar emrit të greqishtes si mbiemra emrat e fisit, dijetarëve, hapësirave, etj. që kanë marrë fronin e zhvillimit të gjuhës apo sundimit në hapësirën e Ballkanit perëndimorë. Kështu që studiuesit, me Greqishten e lashtë kuptojnë gjuhën apo variantet e saj të shkruara, si gjuhë e qytetërimit të atëhershëm të popullit të Ballkanit perëndimorë në trojet e Greqisë së sotshme dhe më gjerë. Po ashtu një variant gjithëpërfshirës i greqishtes së lashtë ishte edhe gjuhë e dytë në një pjesë të madhe të Perandorisë Romake dhe është gjuhë zyrtare e disa kishave të sotshme ortodokse. Kjo gjuhë studiohet në shkolla e universitete në mbarë botën që nga koha e Rilindjes.

Edhe greqishtja e lashtë sikurse latinishtja hynë në grupin e gjuhëve të vdekura. Atë e gjejmë në drejtime të ndryshme shkencore ekzakte dhe shoqërore.

Fillet e shkrimit në Ballkan

Edhe në Ballkan sikurse në anë tjera të planetit kur është fjala për fillet e gjuhëve të shkruara ato kërkohen në shenja të krijuara dhe të vizatuara, të gdhendura etj. nga pjesëtarë që jetonin në ato troje ku më vonë flitet për gjuhë të shkruar. Këtë histori e kanë po thuaj se gjitha gjuhët e folura, folësit e të cilave kanë arritur të krijojnë marrëveshje për interpretimin pakë a shumë të njëjtë të shenjave. Një gjuhë e tillë, që me kalimin e kohës në botë u bë e njohur nën emrin greqishtja e lashtë ishte edhe gjuha e cila për një kohë të gjatë ishte gjuhë e shkruar e Ballkanit perëndimor dhe në kohën më të re u shpallë si gjuhë e vdekur.

Qendrat kultivuese të gjuhës

Dialektët një nga varianteve të Gr. së lashtë

Pasqyrimet e greqishtës së lashtë në gjuhët e sotshme

Pasqyrimi në gjuhët e Ballkanit

Dallimi i greqishtës së vjetër me atë të sotmen

Gjuha e lashtë greke, nga ana e fjalorit si dhe nga ana e sintaksës dhe morfologjise gjendet me afer me greqishten e sotme sesa italishtja me latinishten. Gjuha greke nga fakti se është dokumentuar shume heret Mikenasit dhe ka qene e shkruar, por problemi eshte se gjuha mikenase ishte e shkruar ne kohen qe herodoti thoshte se greqia banohej nga pellazget e se dialektet eole dhe jonike u shkeputen nga pellazgjishtja. Ne kete kuptim greqishtja permban te njejtin fond morfologjik dhe te fjalorit qe nga koha e Homerit deri me sot.

Disa fjale te gjuhes greke mikenase jane: αναξ (mbret, sot ανακτορο), βασιλευς (sot βασιλιας) etj. Vetem se basileus ne periudhen mikenase nuk ishte mbret,se mbreti quhej vanas,kurse basile ose pasile vinte pas mbretit si nje prej dinjitareve apo pjese e administrates.

Fjalor etimologjik i greqishtes se lashte me krahasime me gjuhet e tjera indoevropiane është ai i J. B. Hofmann (GEW, 1950)

Një shembull

pepeismenos	de	peirōmai	kai	tous	allous	peithein	hoti	toutou	tou	ktēmatos
(2) Shqip:	i bindur	kështu	provoj-unë	edhe	të	tjerët	të-bindur	që	kjo	e	pasurisë

(1) Greqisht:	tē	anthrōpeia	physei	synergon	ameinō	Erōtos	ouk	an tis	rhadiōs	laboi.
(2) Shqip:	për-atë	humane	natyrën	ndihmëtar	më mirë	(se)-dashurinë	nuk	kush	pa përpjekjë	të marrur-mund

Përkthim: „Vetë i bindur, provoj t'i bëj të bindur edhe të tjerët, që (të besojnë, që) është shumë vështirë, që ta gjejmë një ndhimëtar më mirë për marrjen e këtë pasurisë për natyrën e njeriut se dashurinë.“

(Platoni në Symposion)