Delfini

Delfini është gjitar ujor i konsideruar si kafsha e tretë më e mençur në botë. Delfini ushqehet kryesish me peshq, është mjaft paqësor dhe krijon miqësi me njerëzit. Delfini është gjitar deti me trup deri ne 3,7 metra, me ngjyrë hiri ne kurriz dhe me bark te bardhe, me lëkure te lëmuar, me turi te zgjatur. Delfini jeton mbi 100 vjeç. Kjo kafshe pëlqen detet e ngrohta të klimës mesdhetare.

Ato jeton ne thellësi prej 2 deri 9 metra. Ekzistojnë 34 lloje delfinësh.

Delfinët gjithashtu janë mishngrënës, jetojnë afër detit dhe shpesh te baskevepruar me njerëzit. Delfinët janë lloje balenash. Si balena te tjera delfinët përdorin tinguj valleje dhe kërcejnë për te komunikuar dhe për te lundruar. Ata gjithashtu kane një tingull te gjashte te ekolosalisazionit.

Imitojnë tinguj midis tyre dhe imitimi i bën te krijojnë jehona te reja nga objektet rreth tyre. Prej kohesh mendohet se delfinët bashkë me pjesën tjetër te balenave janë paraardhës te gjitarëve tokësore, për shkak te se cilëve janë zhdukur mishngrënësit (bishat).

Megjithatë balenat, duke përfshire edhe delfinët, janë te lidhura ngushtë me hippot.

Është llogaritur se paraardhësit e delfinëve u strehuan ne ujë te ngjashëm me balenat (delfinët).

Delfinët e pare te njohur. Gjinore, i përkasin familjes se Hadrodelfineve dhe Kentriodon, nga familja e kentriodoneve.

Delfinet janë kafshe deti. Ata janë te lidhur me balenat, janë rreth 40 lloje delfinësh ne 17 gjenerata. Për, asat e tyre variojnë nga 1,2 m deri ne 9,5 m, nga 40 kg deri ne 10 ton (orka ose balena vrasëse). Ata gjenden ne boten e ujit me shume ne oqeane e ndarjeve kontinentale, janë mishngrënës, me shume ushqehen me peshq. Familja e delfinëve është me e madhja e oqeanit dhe me e shoqërueshmja. Delfinët kane ekzistuar rreth 10 milion vjet me pare, gjate miocenes. Delfinët janë kafshët me inteligjente dhe duken te shoqërueshme e lozonjare, qe i beri ata popullore ne kulturën njerëzore.

Origjina e emrit

Emri origjinal vjen nga antikiteti grek delphins, i cili ishte i lidhur me emrin grek delphys. Emri i kafshës mund te interpretohet sipas kuptimit peshk me bark (mitër). Emri u transmetua ne latinisht delphinus, ne latinishten e mesme dolfinus dhe ne frëngjishten e vjetër daulphin, e cila e përktheu ph ne fjale.

Fjala mund te përdoret ne disa mënyra te ndryshme :

• Çdo pjesëtar i familjes Delphinidae (delfinët e oqeaneve)
• Çdo pjesëtar i familjes Delphinidae dhe Platanistidae (delfinët e oqeanit dhe te lumit)
• Çdo pjesëtar qe bën pjese ne Odontoceti (balenat me dhembe)
• mund te përdoret rastesisht për delfinët me te zakonshëm dhe familjare.

Delfinët hibride

Ne 1933 tre delfinë te çuditshëm (plazhi) ne bregun e Irlandës u duken te jene si hibride midis Risso’s dhe delfinit te zakonshëm. Ky proces u përsërit edhe me vone duke prodhuar një hibrid kalf. Midis delfinit te zakonshëm dhe atij me dhembe u formua një offspring. Delfini i zakonshëm jeton ne bregun e Kalifornisë. Te tjerë delfinë hibride jetojnë rrotull botes siç është bottlenose atlantic spotted. Me e njohur është balena vrasëse (wophin), e cila është një hibrid qe nuk lind. Dy lloje balenash vrasëse jetojnë ne Havai. Balena e pare ka lindur ne 1985 nga një balene vrasëse mashkull dhe nga një balene e zakonshme femër.

Sjellja

Delfinët janë cilësuar sin je nga kafshët me inteligjente te botes, por është e vështire te përcaktohet se deri ku arrin inteligjenca e tyre. Duke u krahasuar me specie me te njëjtën inteligjence është e komplikuar për te ndare nivelet nga diferenca e aparateve te ndjeshmërisë, mënyrës se përgjigjes dhe natyrës se njohjes. Janë bere disa eksperimente me këtë kafshe te ukit por disa teste janë te limituara. Duke u krahasuar me specie te tjera sjellja e delfinit është studiuar ne mënyre te veçante, ne te dyja anët si ne grup dhe ne veçanti. Delfinët jetojnë ne grup dhe ne mënyre individuale. Ne vende ku ka ushqim me bollëk mund te krijohen grupe qe mund te kapërcejnë 1000 delfinë. Komunikimi individual përdor vërshëllima dhe tinguj te tjerë. Ata lëshojnë tinguj ultrasonike për te treguar vendndodhjen e tyre. Nuk kane kryetar për ti udhëhequr. Ndryshimet janë te zakonshme megjithatë ata mund te kenë një lidhje te forte midis tyre. Delfinët mund te ndihmojnë një te dëmtuar, një te plagosur, apo te sëmure duke iu dhëne një fryme te lehte për ti nxjerre ne siperfaqe. Altruizmi duket sikur është pa limit ne specien e tyre. Ne Zelandën e Re është pare një delfin Moko, i cili ka drejtuar ose ndihmuar një femër bashke me te voglin e saj jashtë zonave me rrezik, ku ata kishin ngelur disa here. Gjithashtu delfinët janë pare te mbrojnë notaret nga peshkaqenët duke notuar rrotull tyre ose duke i sulmuar ata dhe detyruar te ikin. Madje delfinët kane treguar kulture, qe mendohet te jete e njëjte me atë te njerëzve. Ne maj te 2005 ne Australi u zbulua një delfin i cili iu mësonte te vegjëlve si te përdornin objekte te ndryshme. Ata mbulonin truoin me sfungjerë kur kalonin ne vende me shkëmbinj ne mënyre qe te mos goditeshin. Dituria tek delfinët kalon nga mamaja tek vajza. Vetëm një lloj është qe dituria kalon nga te dy prindërit, tek vajza dhe tek djali. Një sjellje tjetër e delfinëve është zbuluar tek delfinët e lumit Brazil, ku disa meshkuj përdorin dru ose dege si pjese te shkaqeve seksuale.

Delfinët mund te hyjnë edhe ne përleshje me njeri-tjetrin. Sa me i madh te jete një delfin mashkull aq me shume e ka trupin te mbuluar nga shenja kafshimi. Arsyet për te cilat delfinët hyjnë ne përleshje me njeri-tjetrin janë te njëjta me te njerëzve :

• Mosmarrëveshja midis shokëve.
• Për te fituar sa me shume femra.

Këto akte agresioni mund te jene shume te forta aq sa delfinët mund te humbin dhe mendjen ne qofte se humbin betejën. Gjithashtu delfinët mund te vrasin qëllimisht për arsye te cilat nuk janë plotësisht te kuptueshme.

Riprodhimi dhe seksualitet

Periudha e shtatzënisë varion nga një specie ne specie. Për delfinët e vegjël Tocuxi periudha e shtatzënisë është 11 mujore, për llojin Orca eshte 17 muaj. Delfinët zakonisht bëhen aktive seksualisht qe ne moshe te re, madje edhe përpara se te piqen. Por edhe kjo varion nga lloji ne lloj. Delfinët njihen jo vetëm për tu riprodhuar por ata nga njehere shfaqin edhe sjellje homoseksualiteti. Specie te ndryshme mund te përfshihen ne sjellje seksuale ne kopjim me specie te tjera. Sjellja seksuale mund te jete edhe violente ose dhunuese. Meshkujt priren me shume qe nëpërmjet kësaj sjellje te shfaqin agresivitet.

Strategjia e Delfinit

Strategjia e delfinit ka tё bёjё tё mendohemi mbi mёnyrёn e tё menduarit. Brenda ecurisё shekullore qё vioji, njeriu bashkёjetonte me kafshёt. Njё numёr tё tyre arriti ti zbuste dhe arriti tё kishte afёr tij disa lloje kafshёsh, ndёrsa ato mё tё egrat i mban nё distancё, pasi kёtu e mijra vjetё nuk ka bёrё ndonjё lёvizje pёr tju afruar me njё mёnyrё pozitive. Provё pёr kёtё ёshtё vetё fakti se shekujt e fundit nuk ёshtё zbutur asnjё kafshё. Pёrkundrazi, tё gjitha llojet shtazore konsiderohen thjesht ‘’ burime ushqimore dhe pasuriprodhuese’’, diçka qё largon njeriun akoma mё tepёr nga ‘’komshinjtё’’ e tij shtazorё.

Por nё vitet e fundit , shfrytёzimi barbar i kёtyre qёnieve ka ngritur njё dallgё protestash nga mijra njerёz tё cilёt janё tё prekur nga temat dhe problemet ekologjike dhe mjedisore tё tё gjitha llojeve. Kёshtu njeriu u detyrua tё ‘’kujtohet pёrsёri’’ pёr kёtё mbreteri tё lёnё pas dore tё natyrёs.

Nё kёtё atikull do tё pёrpiqemi tё vёzhgojmё sjelljen e kafshёve, dhe paralelizimin e tyre me njerёzit dhe nxjerrjen e shumё konkluzioneve dhe mёsimeve .Nё greqi, Esopi, ishte njё njeri i cili me shembullin e tij u pёrpoq tё tregonte disa veçori, karakteristika dhe virtyte tё kafshёve dhe se si ato mund tё pёrputhen me karakteristikat e njeriut. Tё gjithё e kuptojnё se pas dhelprёs, fshihet njeriu dinak, pas gomarit fshihet njeriu kokёfortё por dhe ai qё ka durim, pas ujkut fshihet njeriu agresiv, dhe kёto janё vetёm disa nga shembujt qё ekzistojnё.

Nё kornizёn e çdo Mitologjie,por edhe tё Mitit dhe tё Simbolologjisё Teologjike tё popujve nё pёrgjithsi, kafshёt luajnё njё rol tё rёndёsishёm. Disa karakteristika tё tyre bёjnё njeriun tё kuptojё se ato pёrbёjnё shprehjet tokёsore tё disa fuqive qiellore.

Akoma, brenda ngjarjeve, tё takimeve tё njeriut me kafshёt, gjejmё Androkliun me luanin e tij tё zbutur, por edhe Arionin, qё thuhet se njё delfin e mori mbi shpinёn e tij dhe e shpёtoi nga mbytja nё det.

Dhe kёshtu arrijmё nё epokёn bashkёkohore. Tё gjitha speciet ‘’hyjnё nёpёr laboratorё’’, ku shqyrtohen dhe studjohen me kujdes, me qёllim vleresimin e tyre. Por, mundёsite e medha tё teknologjisё shfaqen tё dhёna tё reja, qё me mёnyra tё tjera do tё ishte shumё e vёshtirё tё vёrtetohen. Kёshtu, vёrtetohet pёr edhe njё herё tjetёr se kafshёt mund ti mёsojnё njeriut shumё gjёra. Madje shumё shkrimtarё janё marrё me tё ashtuquajturat ‘’fuqitё psikike’’ tё kafshёve. Dhe tashmё na sjellin disa shembuj tё shkёlqyeshёm.

Kёshtu pёr shembull, disa elefantё tё zbutur vinin baltё brenda zileve tё tyre, nё mёnyrё qё tё mund tё iknin pёr tё vjedhur banana, ndёrsa disa kafshё tё mbyllura nё vende tёё mbyllura hermetikisht mund tё komunikonin me kafshё tё tjera qё ndodheshin jashtё kёtij vendi. Njerёz me disa dhunti tё veçanta thanё se arritёn tё komunikonin me kafshё nё mёnyrё telepatike, se ‘’folёn’’ me ta dhe se nё pёrgjithsi vёrtetohet se nё sektorin e konceptimit mbindjenjёsor, kafshёt jo vetёm nuk kanё mungesa, por mund tё tregojnё dhe arritje tё rёndёsishme.

Akoma dhe sot kafshёt vazhdojnё ‘’ tё shpetojne jetё’’, nё zjarre, aksidente dhe nё ngjarje tё tjera ekstreme. Midis tё gjithё kёtyre shembujve, dallojnё delfinёt. Kemi folur tashmё pёr mitin e Arionit tё lashtёsisё, qё mund tё jetё edhe njё histori e vёrtetё. Dhuntitё psikike dhe mendore tё delfinёve na bёjnё tё çuditemi nё çdo moment.

Duke u bazuar nё sjelljen e tyre, disa studjues shkruajtёn librin:‘’Strategjia e delfinit’’. Kemi tё bёjmё me njё libёr qё ka si teme menagjmentin, por qё titulli dhe pёrmbajtja e tij bazohet nё karakteristikat e delfinёve. Pёrmbajtja e kёtij libri bёn qё lexuesi i kёtij libri nuk duhet tё interesohet medoemos pёr menagjimin dhe bizneset. Elementet e problamatizimit qё pёrmban e bёjnё tё dobishёm pёr çdonjeri qё interesohet pёr Vetёnjohjen dhe vetёzhvillimin e tij, ashtu si edhe me maredhёniet e tij me njerёzit pёrreth.