Lufta e Parë Ballkanike

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Kufijtë politikë në Ballkan para Luftës së Parë Ballkanike

Lufta e Parë Ballkanike zgjati nga tetori 1912 deri në maj 1913 dhe përfshinte veprimtaritë e Lidhjes Ballkanike (Mbretëritë e Bullgarisë, Serbisë, Greqisë dhe Malit të Zi) kundër Perandorisë Osmane. Ushtritë e kombinuara të shteteve ballkanike mposhtën ushtritë osmane fillimisht numerikisht inferiore (superiore në fund të konfliktit) dhe strategjikisht të pafavorizuara osmane, duke arritur sukses të shpejtë.

Lufta ishte një fatkeqësi absolute dhe gjithëpërfshirëse për osmanët, të cilët humbën 83% të territoreve të tyre evropiane dhe 69% të popullsisë së tyre evropiane.[1] Si rezultat i luftës, Lidhja pushtoi dhe ndau pothuajse të gjitha territoret e mbetura të Perandorisë Osmane në Evropë. Ngjarjet që pasuan çuan gjithashtu në krijimin e një Shqipërie të pavarur, e cila zemëroi serbët. Ndërkohë, Bullgaria ishte e pakënaqur për ndarjet territoriale në Maqedoni dhe sulmoi ish-aleatët e saj, Serbinë dhe Greqinë, më 16 qershor 1913, gjë që provokoi fillimin e Luftës së Dytë Ballkanike.

Sfondi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Tensionet midis shteteve ballkanike mbi aspiratat e tyre ndaj provincave të Rumelisë së kontrolluar nga osmanët (Rumelia Lindore, Trakia dhe Maqedonia) u qetësuan disi pas ndërhyrjes së mesit të shekullit të 19-të nga Fuqitë e Mëdha, e cila synonte të siguronte një mbrojtje më të plotë për shumicën e krishterë të provincave si dhe për të ruajtur status quo-në. Deri në vitin 1867, Serbia dhe Mali i Zi kishin siguruar pavarësinë e tyre, e cila u konfirmua nga Traktati i Berlinit (1878). Çështja e qëndrueshmërisë së sundimit osman u ringjall pas Revolucionit Xhonturk në korrik 1908, i cili e detyroi Sulltanin osman të rivendoste kushtetutën e pezulluar të perandorisë.

Aspiratat e Serbisë për të marrë nën kontroll Bosnjën dhe Hercegovinën u penguan nga kriza e Bosnjës, e cila çoi në aneksimin austriak të provincës në tetor 1908. Më pas serbët i drejtuan përpjekjet e tyre të luftës në jug. Pas aneksimit, xhonturqit u përpoqën të shtynin popullsinë myslimane të Bosnjës të emigronte në Perandorinë Osmane. Ata që pranuan ofertën u zhvendosën nga autoritetet osmane në rrethet e Maqedonisë veriore me pak myslimanë. Eksperimenti rezultoi një katastrofë pasi emigrantët u bashkuan lehtësisht me popullsinë ekzistuese të myslimanëve shqiptarë dhe morën pjesë në serinë e kryengritjeve shqiptare të vitit 1911 dhe në revoltën shqiptare të vitit 1912. Disa trupa qeveritare shqiptare ndërruan anën.

Në maj të vitit 1912, rebelët shqiptarë që kërkonin autonomi kombëtare dhe rivendosjen e Sulltan Abdul Hamidit II në pushtet, i larguan forcat xhonturke nga Shkupi dhe vijuan në jug drejt Manastirit, duke i detyruar xhonturqit të jepnin autonomi në një pjesë të madhe të rajoneve në qershor 1912.[2][3] Serbia, e cila kishte ndihmuar armatosjen e rebelëve shqiptarë katolikë dhe hamidianë dhe kishte dërguar agjentë sekretë te disa nga udhëheqësit e shquar, e mori revoltën si pretekst për luftë.[4] Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Bullgaria kishin qenë të gjithë në bisedime rreth ofensivave të mundshme kundër Perandorisë Osmane përpara se të shpërthente revolta shqiptare e vitit 1912 dhe një marrëveshje zyrtare midis Serbisë dhe Malit të Zi ishte nënshkruar më 7 mars.[5] Më 18 tetor 1912, Mbreti Pjetri I i Serbisë lëshoi një deklaratë, "Popullit serb", e cila dukej se mbështeste shqiptarët si dhe serbët:

Qeveritë Turke nuk treguan interes ndaj detyrave ndaj qytetarëve të tyre dhe treguan një vesh të shurdhër ndaj sugjerimeve dhe ankesave të tyre. Gjërat u përkeqësuan kaq shumë saqë askush nuk ishte i kënaqur me situatën në Turqinë europiane. U bë e papërballueshme për serbët, grekët dhe për shqiptarët gjithashtu. Në emër të Zotit, unë e kam urdhëruar ushtrinë time për t'u bashkuar në luftën e shenjtë për të çliruar vëllezërit tanë dhe për të kërkuar një të ardhme më të mirë. Në Serbinë e vjetër, ushtria ime do të bashkohet jo vetëm me serbët e krishterë, por edhe me ata muslimanë të cilët janë po aq të dashur për ne, përveç tyre, edhe me shqiptarët muslimanë e të krishterë me të cilët populli ynë ka ndarë të gëzime e trishtime për trembëdhjetë shekuj tashmë. Te të gjithë këta do të sjellim liri, vëllazëri dhe barazi.

Në kërkim të aleatëve, Serbia ishte gati të negocionte një traktat me Bullgarinë.[6] Marrëveshja parashikonte që në rast fitoreje kundër osmanëve, Bullgaria do të merrte të gjithë Maqedoninë në jug të vijës Kriva Pallankë – Ohër. Zgjerimi i Serbisë u pranua nga Bullgaria në veri të maleve Sharr (Kosovë). Zona midis u pranua që të "diskutohej" dhe do të arbitrohej nga Cari i Rusisë në rast se lufta kundër Perandorisë Osmane do ishte e suksesshme.[7] Gjatë rrjedhës së luftës, u bë e qartë se shqiptarët nuk e konsideronin Serbinë si çlirimtare, siç ishte sugjeruar nga mbreti Pjetër I, dhe forcat serbe nuk e respektuan deklaratën e tij për miqësi ndaj shqiptarëve.

Pas grushtit të shtetit të suksesshëm për bashkimin me Rumelinë Lindore [8] Bullgaria filloi të ëndërronte se bashkimi i saj kombëtar do të realizohej. Për këtë qëllim, ajo zhvilloi një ushtri të madhe dhe u identifikua si "Prusia e Ballkanit".[9] Megjithatë, Bullgaria nuk mund të fitonte një luftë e vetme kundër osmanëve.

Në Greqi, oficerët e Ushtrisë Helene ishin rebeluar në grushtin e shtetit në Goudi të gushtit 1909 dhe siguruan emërimin e një qeverie progresive nën Eleftherios Venizelos, e cila ata shpresonin se do të zgjidhte çështjen e Kretës në favor të Greqisë. Ata gjithashtu donin të kthenin humbjen e tyre në Luftën Greko-Turke (1897) nga osmanët. Për këtë qëllim kishte filluar një riorganizim ushtarak urgjent, i udhëhequr nga një mision ushtarak francez, por puna e tij u ndërpre me shpërthimin e luftës në Ballkan. Në diskutimet që çuan Greqinë drejt anëtarësimit në Ligën Ballkanike, Bullgaria refuzoi të angazhohej për ndonjë marrëveshje për shpërndarjen e fitimeve territoriale, ndryshe nga marrëveshja e saj me Serbinë për Maqedoninë. Politika diplomatike e Bullgarisë ishte ta shtynte Serbinë në një marrëveshje që kufizonte aksesin e saj në Maqedoni [10] por, në të njëjtën kohë, të refuzonte çdo marrëveshje të tillë me Greqinë. Bullgaria besonte se ushtria e saj do të ishte në gjendje të pushtonte pjesën më të madhe të Maqedonisë së Egjeut dhe qytetin port të rëndësishëm të Selanikut përpara se grekët ta bënin këtë.

Në vitin 1911, Italia kishte nisur një pushtim të Tripolitanisë, tani në Libi, i cili u pasua shpejt nga pushtimi i ishujve Dodekanezë në detin Egje. Fitoret vendimtare ushtarake të italianëve mbi Perandorinë Osmane dhe revolta e suksesshme shqiptare e vitit 1912 i inkurajuan shtetet ballkanike të imagjinonin se mund të fitonin një luftë kundër osmanëve. Në pranverë dhe verë të vitit 1912, kombet e ndryshme të krishtera ballkanike kishin krijuar një rrjet aleancash ushtarake, i cili u bë i njohur si Lidhja Ballkanike.

Fuqitë e Mëdha, më së shumti Franca dhe Austro-Hungaria, reaguan ndaj formimit të aleancave duke u përpjekur pa sukses të bindnin Lidhjen Ballkanike që të mos shkonte në luftë. Në fund të shtatorit, si Lidhja ashtu edhe Perandoria Osmane mobilizuan ushtritë e tyre. Mali i Zi ishte i pari që shpalli luftë, më 8 tetor. Pasi i dhanë një ultimatum të pamundur Portës Osmane më 13 tetor, Bullgaria, Serbia dhe Greqia i shpallën luftë osmanëve më 17 tetor (1912). Deklaratat e luftës tërhoqën një numër të madh korrespondentësh lufte. Rreth 200 deri në 300 gazetarë nga e gjithë bota mbuluan luftën në Ballkan në nëntor 1912.[11]

Rendi i betejës dhe planet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kur shpërtheu lufta, Perandoria Osmane kishte gjithsej 12.024 oficerë, 324.718 grada të tjera, 47.960 kafshë, 2.318 artileri dhe 388 mitralozë. Gjithsej 920 oficerë dhe 42.607 burra prej tyre ishin caktuar në njësitë dhe shërbimet jo-divizionale, 293.206 oficerë dhe burra të mbetur ishin të caktuar ndër katër ushtri.[12]

Duke iu kundërvënë atyre dhe duke vazhduar marrëveshjet e tyre të fshehta të paraluftës për zgjerim, tre aleatët sllavë (bullgarët, serbët dhe malazezët) kishin plane të gjera për të bashkërenduar përpjekjet e tyre të luftës: serbët dhe malazezët në teatrin e Sanxhakut, bullgarët dhe serbët në atë maqedonas dhe vetëm bullgarët në teatrin trak.

Pjesa më e madhe e forcave bullgare (346,182 burra) duhej të sulmonin Trakën dhe të viheshin përballë Ushtrisë Osmane Trakase prej 96,273 burrash dhe rreth 26,000 trupash garnizoni, [13] ose rreth 115,000 gjithsej. Ushtria e mbetur osmane prej rreth 200,000 vetësh [14] ishte në Maqedoni, për t'u përballur me ushtritë serbe (234,000 serbë dhe 48,000 bullgarë nën komandën serbe) dhe greke (115,000 burra). Ajo u nda në ushtritë osmane të Vardarit dhe Maqedonisë, me roje të pavarura statike rreth qyteteve të Janinës (kundër grekëve në Epir) dhe Shkodrës (kundër malazezëve në Shqipërinë veriore).

Bullgaria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Bullgaria ishte ushtarakisht më e fuqishmja nga katër shtetet ballkanike, me një ushtri të madhe, të stërvitur dhe të pajisur mirë.[15] Bullgaria mobilizoi gjithsej 599,878 burra nga një popullsi prej 4.3 milionë banorësh.[16] Ushtria fushore bullgare numëronte nëntë divizione këmbësorie, një divizion kalorësie dhe 1,116 njësi artilerie.[15] Komandanti i përgjithshëm ishte Car Ferdinand, dhe komanda operative ishte në duart e zëvendësit të tij, gjeneralit Mihail Savov. Bullgarët kishin gjithashtu një marinë të vogël prej gjashtë anijesh silurësh, të cilat ishin të kufizuara për operacionet përgjatë bregut të Detit të Zi të vendit.[17]

Bullgaria ishte e fokusuar në veprimet në Traki dhe Maqedoni. Ajo vendosi forcën e saj kryesore në Traki duke formuar tre ushtri. Ushtria e Parë (79.370 vetë), nën gjeneralin Vasill Kutinçev, kishte tre divizione këmbësorie dhe u dislokua në jug të Jambolit dhe caktoi operacione përgjatë lumit Tundzha. Ushtria e Dytë (122.748 burra), nën gjeneralin Nikolla Ivanov, me dy divizione këmbësorie dhe një brigadë këmbësorie, u vendos në perëndim të Ushtrisë së Parë dhe u caktua të pushtonte kështjellën e fortë të Adrianopojës (Edirne). Ishte planifikuar që Ushtria e Tretë (94.884 vetë), nën gjeneralin Radko Dimitriev, të dislokohej në lindje dhe prapa Ushtrisë së Parë dhe të mbulohej nga divizioni i kalorësisë që e fshihte atë nga sytë e osmanëve. Ushtria e Tretë kishte tre divizione këmbësorie dhe u caktua të kalonte malin Stranja dhe të merrte kështjellën e Kirk Kilisse (Kırklareli). Divizionit të 2-të (49.180) dhe të 7-të (48.523 burra) iu caktuan role të pavarura, me veprimtari përkatësisht në Trakinë Perëndimore dhe Maqedoninë Lindore.

Vullnetarët armenë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Treqind armenë nga e gjithë Perandoria Osmane, Evropa dhe Rusia, një numër i vogël por domethënës, dolën vullnetarë për të luftuar në anën e 750,000 ushtarëve të Lidhjes Ballkanike. Nën udhëheqjen e Andranik Ozanjan dhe Garegin Nzhdeh, grupi armen u ngarkua të luftonte osmanët fillimisht në Momçilgrad dhe Komotini dhe rrethinat e saj, dhe më pas në İpsala, Keşan dhe Malkara dhe Tekirdağ.[18]

Serbia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Serbia thirri rreth 255,000 burra, nga një popullsi prej 2,912,000, me rreth 228 armë të rënda, të grupuara në dhjetë divizione këmbësorie, dy brigada të pavarura dhe një divizion kalorësie, nën komandën e ish-ministrit të luftës, Radomir Putnik. [16] Komanda e Lartë Serbe, në lojërat e saj të paraluftës, kishte arritur në përfundimin se vendi më i mundshëm për betejën vendimtare kundër ushtrisë osmane të Vardarit do të ishte në Rrafshnaltën e Ovçe Polesë, përpara Shkupit. Kështu, forcat kryesore u formuan në tre ushtri për avancimin drejt Shkupit dhe një divizion dhe një brigadë e pavarur do të bashkëpunonin me malazezët në sanxhakun e Novi Pazarit.

Ushtria e Parë (132,000 burra), më e forta, komandohej nga princi i kurorës Aleksandër dhe shefi i shtabit ishte kolonel Petar Bojoviç. Ushtria e Parë formoi qendrën e lëvizjes drejt Shkupit. Ushtria e Dytë (74.000 burra) komandohej nga gjenerali Stepa Stepanoviç dhe kishte një divizion serb dhe një bullgar. Ajo formoi krahun e majtë të ushtrisë dhe përparoi drejt Stracinit. Përfshirja e një divizioni bullgar ishte sipas një marrëveshjeje të paraluftës midis ushtrive serbe dhe bullgare, por sapo filloi lufta divizioni pushoi së zbatuari urdhrat e Stepanović-it , dhe ndoqi vetëm urdhrat e Komandës së Lartë Bullgare. Ushtria e Tretë (76.000 vetë) komandohej nga gjenerali Bozhidar Jankoviç, dhe duke qenë se ishte në krahun e djathtë, kishte për detyrë të pushtonte Kosovën dhe më pas të lëvizte në jug për t'iu bashkuar ushtrive të tjera në betejën e parashikuar në Ovçe Polje. Kishte dy përqendrime të tjera në Serbinë veriperëndimore përtej kufijve midis Serbisë dhe Austro-Hungarisë: Ushtria e Ibrit (25,000 vetë), nën gjeneralin Mihailo Zhivkoviç, dhe Brigada Javor (12,000 burra), nën kolonelin Milovoje Anđelković.

Greqia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Artileritë grekë me top 75 mm

Greqia, popullsia e së cilës ishte në atë kohë 2,666,000, [19] konsiderohej si më e dobëta nga tre aleatët kryesorë pasi kishte ushtrinë më të vogël dhe kishte pësuar një disfatë kundër osmanëve 16 vjet më parë, në Luftën Greko-Turke të 1897. Një letër konsullore britanike e vitit 1910 shprehte perceptimin e zakonshëm për aftësitë e ushtrisë greke: "nëse do të ketë luftë, ndoshta do të shohim se e vetmja gjë që mund të bëjnë oficerët grekë përveçse të flasin, është t'ja mbathin".[20] Megjithatë, Greqia ishte i vetmi vend ballkanik që zotëronte një forcë detare të konsiderueshme, e cila ishte jetike për Lidhjen për të parandaluar transferimin e shpejtë të përforcimeve osmane me anije nga Azia në Evropë. Kjo u vlerësua nga serbët dhe bullgarët dhe ishte faktori kryesor në fillimin e procesit të përfshirjes së Greqisë në Lidhje.[21] Siç u shpreh ambasadori grek në Sofje gjatë negociatave që çuan në hyrjen e Greqisë në Ligë, "Greqia mund të sigurojë 600,000 njerëz për përpjekjet e luftës. 200,000 burra në terren dhe flota do të jetë në gjendje të ndalojë 400,000 burra që të zbarkohen nga Turqia midis Selanikut dhe Galipolit.[17]

Ushtria greke ishte ende në riorganizim nga një mision ushtarak francez, i cili mbërriti në fillim të vitit 1911. Nën mbikëqyrjen franceze, grekët kishin adoptuar divizionin trekëndor të këmbësorisë si formacionin e tyre kryesor, por më e rëndësishmja, reformimi i sistemit të mobilizimit i lejoi vendit të nxirrte dhe të pajiste një numër shumë më të madh trupash sesa ishte rasti në 1897. Vëzhguesit e huaj vlerësuan se Greqia do të mobilizonte një forcë prej rreth 50,000 burrash, por ushtria greke nxori 125,000, me 140,000 të tjerë në Gardën Kombëtare dhe rezerva.[19] [20] Pas mobilizimit, si në vitin 1897, forca u grupua në dy ushtri, duke reflektuar ndarjen gjeografike midis dy teatrove operacionale që ishin të hapura për grekët: Thesalisë dhe Epirit. Ushtria e Thesalisë (Στρατιά Θεσσαλίας) u vendos nën komandën e Princit të Kurorës Konstandin, me gjeneral-lejtnant Panagiotis Danglis si shef të shtabit të tij. Kjo ushtri mbarti pjesën më të madhe të forcave greke: shtatë divizione këmbësorie, një regjiment kalorësie dhe katër batalione të këmbësorisë së lehtë malore Evzones, afërsisht 100,000 njerëz. Pritej të kapërcente pozicionet e fortifikuara kufitare osmane dhe të përparonte drejt Maqedonisë jugore dhe qendrore, duke synuar marrjen e Selanikut dhe Manastirit. Pjesa e mbetur prej 10,000 deri në 13,000 burra në tetë batalione u caktuan në Ushtrinë e Epirit (Στρατιά Ηπείρου) nën gjeneral-lejtnant Konstantinos Sapunxakis. Duke qenë se nuk kishte asnjë shpresë për të pushtuar Janinën, kryeqytetin e fortifikuar të Epirit, misioni fillestar ishte të bllokonte forcat osmane atje derisa të dërgoheshin përforcime të mjaftueshme nga Ushtria e Thesalisë pas përfundimit të suksesshëm të operacioneve.

Marina greke ishte relativisht moderne, e forcuar nga blerja e fundit e njësive të shumta të reja dhe duke iu nënshtruar reformave nën mbikëqyrjen e një misioni britanik. I ftuar nga kryeministri grek Venizelos në vitin 1910, misioni filloi punën me mbërritjen e tij në maj 1911. Me fuqi të jashtëzakonshme dhe e udhëhequr nga Zëvendës Admirali Lionel Grant Tufnell, ajo riorganizoi tërësisht Ministrinë e Marinës dhe përmirësoi në mënyrë dramatike numrin dhe cilësinë e ushtrimeve në manovrim dhe qitje të flotës. [22] Në vitin 1912, njësia kryesore e flotës ishte kryqëzori i shpejtë i blinduar Georgios Averof, i cili kishte përfunduar në vitin 1910 dhe më pas ishte anija luftarake më e shpejtë dhe më moderne në flotat luftarake pjesëmarrëse. [23] Ai u plotësua nga tre luftanije mjaft të vjetra të klasit Hydra. Kishte gjithashtu tetë shkatërrues, të ndërtuar në vitet 1906-1907, dhe gjashtë shkatërrues të rinj, të blerë me nxitim në verën e vitit 1912, teksa afrimi i luftës u bë i dukshëm.[22]

Megjithatë, në shpërthimin e luftës, flota greke ishte larg nga gatishmëria. Flota luftarake osmane ruajti një avantazh të qartë në numrin e anijeve, shpejtësinë e njësive kryesore dhe, më e rëndësishmja, numrin dhe kalibrin e armëve të anijeve.[24] Për më tepër, teksa lufta e gjeti flotën në mes të zgjerimit dhe riorganizimit të saj, një e treta e flotës (gjashtë shkatërruesit e rinj dhe nëndetësja Delfin) arriti në Greqi vetëm pasi kishin filluar luftimet, duke e detyruar marinën të riorganizonte ekuipazhet, të cilët për pasojë vuante nga mungesa e familjaritetit dhe trajnimit. Stoqet e qymyrit dhe depot e tjera të luftës gjithashtu mungonin, dhe Georgios Averof kishte mbërritur me pothuajse asnjë municion dhe mbeti i tillë deri në fund të nëntorit.[25]

Mali i Zi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mali i Zi ishte shteti më i vogël në Gadishullin Ballkanik, por vitet e fundit para luftës, me mbështetjen e Rusisë, ai kishte përmirësuar aftësitë e tij ushtarake. Gjithashtu, ishte i vetmi vend ballkanik që nuk u pushtua kurrë plotësisht nga Perandoria Osmane. Mali i Zi duke qenë anëtari më i vogël i Lidhjes, nuk kishte shumë ndikim. Megjithatë, ishte e dobishme për Malin e Zi,  që kur Perandoria Osmane po përpiqej të kundërvepronte ndaj Serbisë, Bullgarisë dhe Greqisë, kishte kohë të mjaftueshme që Mali i Zi të përgatitej, gjë që ndihmoi fushatën e tij të suksesshme ushtarake.

Perandoria Osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1912, osmanët ishin në një pozitë të vështirë. Ata kishin një popullsi të madhe, 26 milionë, por pak më shumë se 6.1 milionë prej tyre jetonin në pjesën evropiane të saj, vetëm 2.3 milionë ishin myslimanë. Pjesa tjetër ishin të krishterë, të cilët konsideroheshin të papërshtatshëm për rekrutim. Rrjeti shumë i dobët i transportit, veçanërisht në pjesën aziatike, diktoi se e vetmja mënyrë e besueshme për një transferim masiv të trupave në teatrin evropian ishte nga deti, por që përballej me rrezikun e flotës greke në detin Egje. Përveç kësaj, osmanët ishin ende të angazhuar në një luftë të zgjatur kundër Italisë në Libi (dhe deri tani në ishujt Dodekanezë të Egjeut), të cilat kishin dominuar përpjekjet ushtarake osmane për më shumë se një vit. Konflikti zgjati deri më 15 tetor, disa ditë pas shpërthimit të armiqësive në Ballkan. Osmanët nuk ishin në gjendje të përforconin ndjeshëm pozicionet e tyre në Ballkan pasi marrëdhëniet e tyre me shtetet ballkanike u përkeqësuan gjatë vitit.[26]

Forcat në Ballkan[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Trupat osmane gjatë luftërave ballkanike

Aftësitë ushtarake të osmanëve u penguan nga një sërë faktorësh, si grindjet e brendshme, të shkaktuara nga Revolucioni Xhonturk dhe grushti kundërrevolucionar disa muaj më vonë. Kjo rezultoi në grupe të ndryshme që konkurronin për ndikim brenda ushtrisë. Një mision gjerman ishte përpjekur të riorganizonte ushtrinë, por rekomandimet e tij nuk ishin zbatuar plotësisht. Ushtria osmane u zu në mes të reformës dhe riorganizimit. Gjithashtu, disa nga batalionet më të mira të ushtrisë ishin transferuar në Jemen për t'u përballur me rebelimin atje. Në verën e vitit 1912, Komanda e Lartë Osmane mori vendimin katastrofik për të shkarkuar rreth 70,000 trupa të mobilizuara. [16] [27] Ushtria e rregullt (Nizam) ishte e pajisur mirë dhe kishte divizione aktive të stërvitura, por njësitë rezervë (Redif) që e përforcuan atë ishin të papajisura, veçanërisht në artileri, dhe të stërvitura keq.

Situata strategjike e osmanëve ishte e vështirë, pasi kufijtë e tyre ishin pothuajse të pamundur për t'u mbrojtur nga një sulm i koordinuar nga shtetet ballkanike. Udhëheqja osmane vendosi të mbronte të gjithë territorin e tyre. Si rezultat, forcat e disponueshme, të cilat nuk mund të përforcoheshin lehtësisht nga Azia për shkak të kontrollit grek të detit dhe dobësisë së sistemit hekurudhor osman, u shpërndanë shumë pak në të gjithë rajonin. Ata nuk arritën t'i bënin ballë ushtrive ballkanike të mobilizuara me shpejtësi.[28] Osmanët kishin tre ushtri në Evropë (Ushtritë Maqedonase, Vardare dhe Trake), me 1203 artileri të lëvizshme dhe 1115 artileri fikse në zonat e fortifikuara. Komanda e Lartë Osmane përsëriti gabimin e saj të luftërave të mëparshme duke injoruar strukturën e ekzistuese komanduese për të krijuar komanda të reja superiore, Ushtrinë Lindore dhe Ushtrinë Perëndimore, duke reflektuar ndarjen e teatrit operacional midis fronteve të trakisë (kundër bullgarëve) dhe maqedonisë (kundër grekëve, serbëve dhe malazezëve). [29]

Ushtria perëndimore nxori të paktën 200,000 burra, [14] dhe ushtria lindore vuri 115,000 burra kundër bullgarëve. [30] Ushtria Lindore komandohej nga Nazim Pasha dhe kishte shtatë korpuse me 11 divizione të rregullta këmbësorie, 13 divizione Redif  dhe të paktën një divizion kalorësie:

Ushtria perëndimore (Ushtria e Maqedonisë dhe e Vardarit) përbëhej nga dhjetë korpuse me 32 divizione këmbësorie dhe dy kalorësie. Kundër Serbisë, osmanët dislokuan Ushtrinë e Vardarit (Shtabi në Shkup) nën drejtimin e Halepli Zeki Pashës, me pesë korpuse me 18 divizione këmbësorie, një divizion kalorësie dhe dy brigada të pavarura kalorësie nën drejtimin:

  • Korpusi V me katër divizione
  • Korpusi VI me katër divizione
  • Korpusi VII me tre divizione
  • Korpusi II me tre divizione
  • Korpusi i Sanxhakut me katër divizione
  • Një divizion i pavarur kalorësie dhe brigada e 7-të dhe e 8-të e kalorësisë.

Ushtria Maqedonase (shtabi në Selanik nën Ali Riza Pashën ) kishte 14 divizione në pesë korpuse, të dislokuara kundër Greqisë, Bullgarisë dhe Malit të Zi.

Kundër Greqisë, të paktën shtatë divizione u vendosën:

Kundër Bullgarisë, në Maqedoninë juglindore, u vendosën dy divizione, Korpusi i Strumës (divizionet e 14-të të këmbësorisë dhe Serez Redif, plus Detashmenti Nevrekop).

Kundër Malit të Zi, u vendosën katër plus divizione:

Sipas planit organizativ, njerëzit e Grupit Perëndimor ishin gjithsej 598,000, por mobilizimi i ngadaltë dhe joefikasiteti i sistemit hekurudhor reduktuan në mënyrë drastike numrin e burrave në dispozicion. Sipas Shtabit të Ushtrisë Perëndimore, kur filloi lufta, ajo kishte në dispozicion vetëm 200,000 burra.[14] Edhe pse më shumë burra do të arrinin në njësitë e tyre, humbjet e luftës e penguan Grupin Perëndimor që të afrohej ndonjëherë me forcën e tij nominale. Në kohë lufte, osmanët kishin planifikuar të sillnin më shumë trupa nga Siria, si Nizamiye ashtu edhe Redif.[14] Superioriteti detar grek i pengoi ato përforcime të mbërrinin. Në vend të kësaj, ata ushtarë duhej të dislokoheshin përmes rrugës tokësore dhe shumica e tyre nuk arritën kurrë në Ballkan. [31]

Shtabi i Përgjithshëm osman, i ndihmuar nga misioni ushtarak gjerman, zhvilloi dymbëdhjetë plane luftarake, të cilat ishin krijuar për t'iu kundërvënë kombinimeve të ndryshme të kundërshtarëve. Puna për planin nr. 5, i cili ishte kundër një kombinimi të Bullgarisë, Greqisë, Serbisë dhe Malit të Zi, ishte shumë e avancuar dhe ishte dërguar në shtabet e ushtrisë që ata të zhvillonin plane lokale. [32]

Forca detare osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Flamurtari osman Barbaros Hayreddin (foto) dhe motra e saj Turgut Reis ishin më të armatosur dhe të blinduar se Georgios Averof, por pesë nyje më të ngadaltë.

Flota osmane kishte performuar shumë dobët në Luftën Greko-Turke të vitit 1897, duke e detyruar qeverinë osmane të fillonte një reformim drastik. Anijet më të vjetra u tërhoqën dhe u blenë të reja, kryesisht nga Franca dhe Gjermania. Përveç kësaj, në vitin 1908, osmanët thirrën një mision detar britanik për të përditësuar stërvitjen dhe doktrinën e tyre. [33] Misioni britanik, i kryesuar nga admirali Sir Douglas Gamble, do ta kishte pothuajse të pamundur detyrën e tij. Në një masë të madhe, trazirat politike pas Revolucionit Xhonturk e penguan atë. Midis 1908 dhe 1911, Ministri i Marinës ndryshoi nëntë herë. Përleshjet e brendshme ndër-departamentale dhe interesat e rrënjosura të trupave të shumtë dhe mesatarë të oficerëve, shumë prej të cilëve zinin pozicionet e tyre duke mos dhënë ndonjë kontribut real, penguan më tej reformën drastike. Përveç kësaj, përpjekjet britanike për të kontrolluar programin e ndërtimit të marinës u pritën me dyshime nga ministrat osmanë. Rrjedhimisht, fondet për planet ambicioze të Gamble për anijet e reja ishin të padisponueshme.[34]

Për të kundërshtuar blerjen greke të Georgios Averof, osmanët fillimisht u përpoqën të blinin kryqëzorin e ri gjerman të blinduar SMS Blücher ose kryqëzorin luftarak SMS Moltke. Në pamundësi për të përballuar koston e lartë të anijeve, osmanët morën dy luftanije të vjetra , të cilat u bënë Barbaros Hayreddin dhe Turgut Reis.[35] Së bashku me kryqëzorët Hamidiye dhe Mecidiye, të dyja anijet do të formonin bërthamën relativisht moderne të flotës luftarake osmane. [36] Megjithatë, në verën e vitit 1912, ato ishin tashmë në gjendje të keqe për shkak të neglizhencës kronike: telefonat nuk punonin, pompat ishin gërryer dhe shumica e dyerve të papërshkueshme nga uji nuk mund të mbylleshin më. [37]

Operacionet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Teatri bullgar[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

"Bullgarët pushtojnë pozicionet osmane à la bajonetë ", nga piktori çek Jaroslav Věšín.

Mali i Zi filloi Luftën e Parë Ballkanike duke i shpallur luftë osmanëve më 8 tetor 1912. Pjesa perëndimore e Ballkanit, duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Maqedoninë, ishte më pak e rëndësishme për zgjidhjen e luftës dhe mbijetesën e Perandorisë Osmane sesa teatri trak, ku bullgarët zhvilluan beteja të mëdha kundër osmanëve. Megjithëse gjeografia diktoi se Trakia do të ishte fusha kryesore e betejës në një luftë me Perandorinë Osmane, [30] pozicioni i Ushtrisë Osmane atje u rrezikua nga vlerësimet e gabuara të inteligjencës për rendin e betejës së kundërshtarëve. Duke mos ditur për zgjidhjen e fshehtë politike dhe ushtarake të paraluftës mbi Maqedoninë midis Bullgarisë dhe Serbisë, udhëheqja osmane caktoi pjesën më të madhe të forcave të saj atje. Ambasadori gjerman, Hans Baron von Wangenheim, një nga njerëzit më me ndikim në kryeqytetin osman, kishte raportuar në Berlin më 21 tetor se forcat osmane besonin se pjesa më e madhe e ushtrisë bullgare do të dislokohej në Maqedoni me serbët. Më pas, shtabi osman, nën drejtimin e Abdullah Pashës, priste të takohej vetëm me tre divizione këmbësorie bullgare, të shoqëruar nga kalorësia, në lindje të Adrianopojës. [38] Sipas historianit EJ Erickson, ky supozim ndoshta rezultoi nga analiza e objektivave të Paktit Ballkanik, por kishte pasoja vdekjeprurëse për Ushtrinë Osmane në Thrakë, së cilës tani i kërkohej të mbronte zonën nga pjesa më e madhe e ushtrisë bullgare. [39] Keqvlerësimi ishte edhe shkaku i strategjisë katastrofike agresive osmane në fillim të fushatës në Traki.

Sulmi bullgar dhe përparimi drejt Çatalcës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Operacionet ushtarake bullgare gjatë Luftës së Parë Ballkanike

Në Frontin Trak, ushtria bullgare kishte vendosur 346.182 burra kundër Ushtrisë së Parë Osmane, me 105.000 burra në Trakinë Lindore dhe detasahmentin Kircaali, prej 24.000 burrash, në Trakinë perëndimore. Forcat bullgare u ndanë në ushtrinë e parë, të dytë dhe të tretë bullgare me 297.002 burra në pjesën lindore dhe 49.180 (33.180 të rregullt dhe 16.000 të parregullt) nën divizionin e dytë bullgar (gjeneral Stilian Kovaçev) në pjesën perëndimore. [40] Beteja e parë e madhe ndodhi kundër vijës mbrojtëse Edirne-Kırklareli, ku Ushtria e Parë dhe e Tretë Bullgare (gjithsej 174.254 burra) mundën Ushtrinë Otomane Lindore (me 96.273 luftëtarë), [41] [42] pranë Gechkenli, Seliolu dhe Petra. Korpusi XV osman u largua urgjentisht nga zona për të mbrojtur gadishullin e Galipolit kundër një sulmi të pritshëm amfib grek, i cili nuk u realizua kurrë. [43] Mungesa e korpusit krijoi një vakum të menjëhershëm midis Adrianopojës dhe Demotikës, dhe Divizioni i 11-të i Këmbësorisë nga Korpusi IV i Ushtrisë Lindore u zhvendos atje për ta zëvendësuar atë. Kështu, një korpus i plotë i ushtrisë u hoq nga rendi i betejës së Ushtrisë Lindore.[43]

Si pasojë e inteligjencës së pamjaftueshme ndaj forcave pushtuese, plani sulmues osman dështoi plotësisht përballë epërsisë bullgare. Kjo e detyroi Kölemen Abdullah Pashën të braktiste Kirk Kilisse, i cili u mor pa rezistencë nga Ushtria e Tretë Bullgare.[43] Kalaja e Adrianopojës, me rreth 61.250 burra, u izolua dhe u rrethua nga Ushtria e Dytë Bullgare, por për momentin, asnjë sulm nuk ishte i mundur për shkak të mungesës së pajisjeve të rrethimit në inventarin bullgar. [44] Një tjetër pasojë e epërsisë detare greke në Egje ishte se forcat osmane nuk morën përforcimet që kishin qenë në planet e luftës, të cilat do të ishin korpuse të tjera të transferuar nga nga Siria dhe Palestina. [45] Kështu, marina greke luajti një rol indirekt, por vendimtar në fushatën trake, duke neutralizuar tre korpuse, një pjesë e rëndësishme e ushtrisë osmane, në raundin hapës të luftës. [45] Një rol tjetër më i drejtpërdrejtë ishte transporti urgjent i Divizionit 7 bullgar Rila nga Fronti Maqedonas në Frontin Trak pas përfundimit të operacioneve atje. [46]

Pas betejës së Kirk Kilisse, Komanda e Lartë Bullgare vendosi të priste disa ditë, por kjo i lejoi forcave osmane të zinin një pozicion të ri mbrojtës në vijën Lüleburgaz - Karaağaç - Pinarhisar. Megjithatë, sulmi bullgar nga ushtria e parë dhe e tretë, të cilat së bashku përbëheshin nga 107.386 pushkëtarë, 3.115 kalorës, 116 mitralozë dhe 360 copë artileri, mundi ushtrinë e përforcuar osmane, të përbërë nga 126.000 pushkëtarë, 3.500 kalorës, 96 mitralozë dhe 342 copë artileri[47] dhe arriti në Detin Marmara. Për sa i përket forcave të angazhuara, ishte beteja më e madhe e zhvilluar në Evropë midis fundit të Luftës Franko-Prusiane dhe fillimit të Luftës së Parë Botërore. [47] Si rezultat, forcat osmane u shtynë në pozicionin e tyre të fundit mbrojtës përtej vijës së Çatalcës, duke mbrojtur gadishullin dhe Kostandinopojën. Atje, ata arritën të stabilizojnë frontin me ndihmën e përforcimeve të reja nga Azia. Linja ishte ndërtuar gjatë Luftës Ruso-Turke të 1877-8, nën drejtimin e një inxhinieri gjerman në shërbimin osman, von Bluhm Pasha, por ajo ishte konsideruar e vjetëruar në vitin 1912. [48] Pas betejës së Luleburgas-Bunarhisarit, në mesin e ushtarëve bullgarë u përhap epidemia e kolerës. [49]   Ndërkohë forcat e divizionit të dytë trak bullgar, 49.180 veta të ndara në detashmentet e Haskovës dhe Rodopit, përparuan drejt detit Egje. Detashmenti osman Kircaali (Divizionet Kircaali Redif dhe Kircaali Mustahfiz dhe Regjimenti i 36-të, me 24,000 burra), i ngarkuar për të mbrojtur një front 400 km përpara hekurudhës Selanik- Aleksandropoli, nuk arriti të bënte rezistencë serioze dhe më 26 nëntor, komandanti, Javer Pasha, u kap me 10.131 oficerë dhe burra nga Korpusi Vullnetar Maqedonas-Adrianopolit. Pas pushtimit të Selanikut nga ushtria greke, dorëzimi i tij plotësoi izolimin e forcave osmane në Maqedoni nga ato në Traki.

Delegatët e armëpushimit të Çatalcës; Gjenerali Ivan Fiçev, Nazim Pasha dhe gjenerali Mihail Savov janë në rreshtin e parë.

Më 17 nëntor 1912 filloi sulmi kundër vijës së Çatalcës, pavarësisht paralajmërimeve të qarta se nëse bullgarët pushtonin Kostandinopojën, Rusia do t'i sulmonte ata. Bullgarët filluan sulmin e tyre përgjatë vijës mbrojtëse, me 176.351 burra dhe 462 copa artileri kundër 140.571 burrave dhe 316 copave artilerie të osmanëve, [36] por pavarësisht epërsisë bullgare, osmanët ia dolën t'i zmbrapsnin. Një armëpushim u arrit më 3 dhjetor 1912 midis osmanëve dhe Bullgarisë, kjo e fundit gjithashtu përfaqësonte Serbinë dhe Malin e Zi, dhe negociatat e paqes filluan në Londër. Edhe Greqia mori pjesë në konferencë, por nuk pranoi të binte dakord për një armëpushim dhe vazhdoi operacionet e saj në sektorin e Epirit. Negociatat u ndërprenë më 23 janar 1913, kur një grusht shteti xhonturk në Kostandinopojë, nën Enver Pasha, përmbysi qeverinë e Qamil Pashës. Me skadimin e armëpushimit, më 3 shkurt 1913, luftimet rifilluan.

Kundërsulmi osman[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Më 20 shkurt, forcat osmane filluan sulmin e tyre, si në Çatalca ashtu edhe në jug të saj, në Galipoli. Atje, Korpusi X osman, me 19,858 burra dhe 48 armë, zbarkoi në Şarköy, ndërsa një sulm prej rreth 15,000 burrash të mbështetur nga 36 armë (pjesë e ushtrisë osmane prej 30,000 trupash të izoluar në Gadishullin e Galipolit) në Bulair, më në jug. Të dy sulmet u mbështetën nga zjarri i anijeve luftarake osmane dhe kishin për qëllim, në afat të gjatë, të lehtësonin presionin mbi Edirne. Përballë tyre ishin rreth 10,000 burra, me 78 armë.[50] Osmanët ndoshta nuk ishin në dijeni të pranisë në zonë t; ushtrisë së re të 4-të bullgare, prej 92,289 burrash, nën drejtimin e gjeneralit Stiliyan Kovaçev. Sulmi osman në istmin e hollë, me një front prej vetëm 1800 m, u pengua nga mjegulla e dendur dhe artileria dhe mitralozët bullgar. Si rezultat, sulmi u ndal dhe u zmbraps nga një kundërsulm bullgar. Në fund të ditës, të dyja ushtritë ishin kthyer në pozicionet e tyre origjinale. Ndërkohë, korpusi X osman, i cili kishte zbarkuar në Şarköy, përparoi deri më 23 shkurt 1913, kur përforcimet e dërguara nga gjenerali Kovaçev arritën t'i ndalonin ato.

Humbjet nga të dyja palët ishin të pakta. Pas dështimit të sulmit frontal në Bulair, forcat osmane në Şarköy rihynë në anijet e tyre më 24 shkurt dhe u transportuan në Galipoli.

Sulmi osman në Çatalca, i drejtuar kundër ushtrive të fuqishme bullgare të para dhe të treta, fillimisht u nis vetëm si një diversion nga operacioni Gallipoli-Şarköy për të kapur forcat bullgare në vend. Sidoqoftë, rezultoi me sukses të papritur. Bullgarët, të cilët ishin dobësuar nga kolera dhe të shqetësuar se një sulm amfib osman mund të rrezikonte ushtritë e tyre, u tërhoqën qëllimisht rreth 15 km dhe në jug mbi 20 km në pozicionet e tyre mbrojtëse dytësore, në terren më të lartë në perëndim. Me përfundimin e sulmit në Galipoli, osmanët e anuluan operacionin pasi ngurruan të largoheshin nga Linja e Çatalcës, por kaluan disa ditë derisa bullgarët e kuptuan se ofensiva kishte përfunduar. Deri më 15 shkurt, fronti ishte stabilizuar përsëri, por luftimet përgjatë vijave statike vazhduan. Beteja, e cila rezultoi me viktima të mëdha bullgare, mund të cilësohej si një fitore taktike osmane, por ishte një dështim strategjik, pasi nuk bëri asgjë për të parandaluar dështimin e operacionit Gallipoli-Şarköy ose për të lehtësuar presionin mbi Edirne.

Rënia e Adrianopojës dhe fërkimet serbo-bullgare[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ushtarët bullgarë në kalanë Ayvaz Baba, jashtë Adrianopojës, pas marrjes së saj.

Dështimi i operacionit Şarköy-Bulair dhe vendosja e Ushtrisë së Dytë Serbe, me artilerinë e saj të rëndë shumë të nevojshme, vulosën fatin e Adrianopojës. Më 11 mars, pas një bombardimi dy-javor, i cili shkatërroi shumë prej strukturave të fortifikuara përreth qytetit, filloi sulmi përfundimtar, me forcat e Lidhjes që gëzonin një epërsi dërrmuese ndaj garnizonit osman. Ushtria e Dytë Bullgare, me 106.425 burra dhe dy divizione serbe me 47.275 burra, pushtoi qytetin, ku bullgarët pësuan 8.093 dhe serbët 1.462 viktima. [51] Viktimat osmane për të gjithë fushatën e Adrianopojës arritën në 23.000 të vdekur. Numri i të burgosurve është më pak i qartë. Perandoria Osmane filloi luftën me 61.250 burra në kala. [52] Richard Hall vuri në dukje se 60,000 burra u kapën rob. Duke i shtuar 33,000 të vrarëve, "Historia moderne e Shtabit të Përgjithshëm Turk" vë në dukje se 28,500 burra i mbijetuan robërisë [53] duke lënë 10,000 burra të pagjetur [52] si ndoshta të zënë rob (duke përfshirë numrin e paspecifikuar të të plagosurve). Humbjet bullgare për të gjithë fushatën e Adrianopolit arritën në 7682. Kjo ishte beteja e fundit dhe vendimtare që ishte e nevojshme për një përfundim të shpejtë të luftës edhe pse supozohet se kalaja do të kishte rënë për shkak të urisë. Rezultati më i rëndësishëm ishte se komanda osmane kishte humbur çdo shpresë për të rifituar iniciativën, gjë që e bëri të pa kuptim çdo vijim të luftimeve. [54]

Kartolinë osmane që feston mbrojtësin e Adrianopojës, Mehmed Şükrü Pasha

Beteja pati rezultate të mëdha dhe kyçe në marrëdhëniet serbo-bullgare, duke mbjellë farat e konfrontimit të dy vendeve disa muaj më vonë. Censori bullgar hoqi me rigorozitet çdo referencë për pjesëmarrjen serbe në operacion në telegramet e korrespondentëve të huaj. Kështu, opinioni publik në Sofje nuk arriti ta njohë kontributin vendimtar të Serbisë në betejë. Prandaj, serbët pretenduan se trupat e tyre të Regjimentit të 20-të ishin ata që kapën komandantin osman të qytetit dhe se koloneli Gavriloviç ishte komandanti aleat që kishte pranuar dorëzimin zyrtar të Garnizonit nga Shukri, një deklaratë që bullgarët e kundërshtuan. Serbët protestuan zyrtarisht dhe theksuan se megjithëse kishin dërguar trupat e tyre në Adrianopojë për të fituar territor për Bullgarinë, marrja e të cilit nuk ishte parashikuar nga traktati i tyre reciprok, [55] bullgarët nuk e kishin përmbushur kurrë klauzolën e traktatit që Bullgaria të dërgonte 100.000 burra për të ndihmuar serbët në frontin e tyre të Vardarit. Bullgarët u përgjigjën se stafi i tyre kishte njoftuar serbët më 23 gusht. Fërkimi u përshkallëzua disa javë më vonë, kur delegatët bullgarë në Londër paralajmëruan troç serbët se nuk duhet të presin mbështetjen bullgare për pretendimet e tyre në Adriatik. Serbët u përgjigjën me zemërim se kjo ishte një tërheqje e qartë nga marrëveshja e paraluftës e mirëkuptimit të ndërsjellë, sipas linjës së zgjerimit Kriva Pallankë-Adriatik, por bullgarët këmbëngulën që sipas tyre, pjesa maqedonase e Vardarit të marrëveshjes mbetej aktive dhe serbët ishin ende të detyruar ta dorëzonin territorin, siç ishte rënë dakord. [55] Serbët u përgjigjën duke i akuzuar bullgarët për maksimalizëm dhe theksuan se nëse do të humbnin Shqipërinë e Veriut dhe Maqedoninë e Vardarit, pjesëmarrja e tyre në luftën e përbashkët do të ishte praktikisht kot. Tensioni shpejt u shpreh në një seri incidentesh armiqësore midis të dy ushtrive në vijën e tyre të përbashkët të pushtimit përgjatë luginës së Vardarit. Zhvillimet në thelb i dhanë fund aleancës serbo-bullgare dhe e bënë të pashmangshme një luftë të ardhshme midis dy vendeve.

Teatri grek[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fronti maqedonas[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Operacionet greke gjatë Luftës së Parë Ballkanike (kufijtë e paraqitur janë të pas Luftës së Dytë Ballkanike)

Inteligjenca osmane gjithashtu kishte keqkuptuar në mënyrë katastrofike qëllimet ushtarake greke. Në retrospektivë, shtabet osmane në dukje besonin se sulmi grek do të ndahej në mënyrë të barabartë midis dy rrugëve kryesore të afrimit: Maqedonisë dhe Epirit. Kjo bëri që stafi i Ushtrisë së Dytë të balanconte në mënyrë të barabartë forcën luftarake të shtatë divizioneve osmane midis Korpusit Yanya dhe Korpusit VIII, përkatësisht në Epir dhe Maqedoninë jugore. Ushtria greke nxori gjithashtu shtatë divizione, por ajo kishte iniciativën dhe kështu i përqendroi të shtatë kundër Korpusit të VIII, duke lënë vetëm një numër batalionesh të pavarura me forcë divizioni në frontin e Epirit. Kjo pati pasoja fatale për Grupin Perëndimor duke çuar në humbjen e hershme të qytetit në qendrën strategjike të të tre fronteve maqedonase, Selanikun, që vulosi fatin e tyre. [56] Në një fushatë të papritur të shkëlqyer dhe të shpejtë, Ushtria e Thesalisë pushtoi qytetin. Në mungesë të linjave të sigurta detare të komunikimit, mbajtja e korridorit Selanik-Kostandinopojë ishte thelbësore për qëndrimin e përgjithshëm strategjik të osmanëve në Ballkan. Pasi kjo u zhduk, disfata e ushtrisë osmane u bë e pashmangshme. Edhe bullgarët dhe serbët luajtën një rol të rëndësishëm në mposhtjen e ushtrive kryesore osmane. Fitoret e tyre të mëdha në Kirkkilise, Lüleburgaz, Kumanovë dhe Manastir shkatërruan ushtrinë Lindore dhe atë të Vardarit. Megjithatë, fitoret nuk ishin vendimtare duke i dhënë fund luftës. Ushtritë osmane mbijetuan dhe në Traki ato në fakt forcoheshin çdo ditë e më shumë. Strategjikisht, ato fitore u mundësuan pjesërisht nga gjendja e dobësuar e ushtrive osmane, e cila kishte ndodhur nga prania aktive e ushtrisë dhe marinës greke. [57]

Me shpalljen e luftës, Ushtria Greke e Thesalisë, nën Princin e Kurorës Kostandin, përparoi në veri dhe mposhti kundërshtarët osman në kalimet malore të fortifikuara të Sarantaporos. Pas një fitoreje tjetër në Yenidje (Giannitsa), më 2 nëntor 1912, komandanti osman, Hasan Tahsin Pasha, dorëzoi Selanikun dhe garnizonin e tij prej 26,000 burrash grekëve më 9 nëntor 1912. Dy shtabet e Korpuseve (Ustruma dhe VIII), dy divizione Nizamiye (14 dhe 22) dhe katër divizione Redif (Salonika, Drama, Naslic dhe Serez) u humbën kështu nga rendi i betejës osmane. Gjithashtu, forcat osmane humbën 70 copa artileri, 30 mitralozë dhe 70.000 pushkë (Selaniku ishte depoja qendrore e armëve për ushtritë perëndimore). Forcat osmane vlerësuan se 15,000 oficerë dhe burra ishin vrarë gjatë fushatës në Maqedoninë jugore, duke sjellë humbjet e tyre totale në 41,000 ushtarë.[58] Një pasojë tjetër ishte se shkatërrimi i ushtrisë maqedonase vulosi fatin e ushtrisë osmane të Vardarit, e cila po luftonte me serbët në veri. Rënia e Selanikut e la atë të izoluar strategjikisht, pa furnizim logjistik dhe thellësi për të manovruar dhe siguroi shkatërrimin e tij.

Me të mësuar për rezultatin e betejës së Yenidjes (Giannicë), Komanda e Lartë Bullgare dërgoi urgjentisht Divizionin e 7- të Rila nga veriu drejt qytetit. Divizioni mbërriti atje një ditë më vonë, të nesërmen e dorëzimit te grekët, të cilët ishin më larg qytetit se bullgarët. Deri më 10 nëntor, zona e pushtuar nga grekët ishte zgjeruar në vijën nga Liqeni i Dojranit deri në kodrat e Pangaionit në perëndim të Kavallës. Megjithatë, në Maqedoninë perëndimore, mungesa e bashkërendimit ndërmjet shtabit grek dhe atij serb u kushtoi grekëve në Betejën e Vevit, më 15 nëntor 1912, kur Divizioni i 5-të i Këmbësorisë Greke u përball me Korpusin VI osman (pjesë e Ushtrisë së Vardarit me divizionet e 16-të, 17-të dhe 18-të Nizamiye), i cili ishte duke u tërhequr në Shqipëri pas betejës së Prilepit kundër serbëve. Divizioni grek, i befasuar nga prania e korpusit osman, i izoluar nga pjesa tjetër e ushtrisë greke dhe në inferioritet numerik përballë osmanëve që po kundërsulmonin, u detyrua të tërhiqej. Si rezultat, serbët arritën në Manastir para grekëve.

Fronti i Epirit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në frontin e Epirit, ushtria greke fillimisht ishte shumë më e madhe në numër, por qëndrimi pasiv i osmanëve i la grekët të pushtonin Prevezën më 21 tetor 1912 dhe të shtyheshin drejt veriut drejt Janinës. Më 5 nëntor, major Spiro Milo udhëhoqi një revoltë në zonën bregdetare të Himarës dhe dëboi garnizonin osman pa ndonjë rezistencë të konsiderueshme, [59] [60] dhe më 20 nëntor, trupat greke nga Maqedonia perëndimore hynë në Korçë. Megjithatë, forcave greke në frontin epirot u mungonin numrat për të nisur një ofensivë kundër pozicioneve mbrojtëse të projektuara nga gjermanët në Bizan, që mbronin Janinën, dhe kështu duhej të prisnin përforcime nga fronti maqedonas.[61]

Pas përfundimit të fushatës në Maqedoni, një pjesë e madhe e ushtrisë u zhvendos në Epir, ku komandën e mori vetë Konstandini. Në betejën e Bizanit, pozicionet osmane u thyen dhe Janina u pushtua më 6 mars 1913. Gjatë rrethimit, më 8 shkurt 1913, piloti rus N. de Sackoff, duke fluturuar për grekët, u bë piloti i parë që u rrëzua ndonjëherë në luftime, kur avioni i tij u godit nga zjarri tokësor pas një bombardimi mbi muret e kalasë së Bizanit. Ai zbriti pranë qytetit të vogël të Prevezës, siguroi ndihmën e vendasve, riparoi avionin e tij dhe rifilloi fluturimin për në bazë. Rënia e Janinës i lejoi ushtrisë greke të vazhdonte avancimin e saj drejt Epirit të Veriut, tani në jug të Shqipërisë, të cilën ajo e pushtoi. Aty u ndal përparimi i saj, por vija e kontrollit serb ishte shumë afër në veri.

Operacionet detare në detet Egje dhe Jon[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Flota greke e mbledhur në gjirin e Faleronit më 5/18 tetor 1912 përpara se të lundronte për në Lemnos.

Në shpërthimin e armiqësive më 18 tetor, flota greke, e vendosur nën kundëradmiralin e sapograduar Pavlos Kunturiotis, lundroi për në ishullin Lemnos, duke e pushtuar atë tre ditë më vonë (megjithëse luftimet vazhduan në ishull deri më 27 tetor) dhe vendosi një pikë ankorimi në Gjirin e Mudros. Kjo lëvizje kishte një rëndësi të madhe strategjike duke u siguruar grekëve një bazë të përparuar pranë ngushticave të Dardaneleve, streha dhe pika ankorimit kryesore e flotës osmane.[62] [63] Epërsia e flotës osmane në shpejtësi dhe armatim bëri që planet greke të prisnin që ajo të dilte nga ngushticat në fillim të luftës. Papërgatitja e flotës greke për shkak të shpërthimit të parakohshëm të luftës mund të kishte bërë që një sulm kaq i hershëm osman të arrinte një fitore vendimtare. Në vend të kësaj, marina osmane i kaloi dy muajt e parë të luftës në operacione kundër bullgarëve në Detin e Zi, gjë që u dha grekëve kohë të vlefshme për të përfunduar përgatitjet e tyre dhe i lejoi ata të konsolidonin kontrollin e tyre mbi Detin Egje. [64]

Nga mesi i nëntorit, detashmentet detare greke kishin pushtuar ishujt Imbros, Thasos, Agios Efstratios, Samothrake, Psara dhe Ikaria, dhe zbarkimet u ndërmorën në ishujt më të mëdhenj të Lesbos dhe Kios vetëm më 21 dhe 27 nëntor, përkatësisht. Mbi këta të fundit ishin të pranishme garnizone të konsiderueshme osmane dhe rezistenca e tyre ishte e ashpër. Ata u tërhoqën në malet e brendshme dhe nuk u nënshtruan përkatësisht deri më 22 dhjetor dhe 3 janar. [63] [65] Samosi, zyrtarisht një principatë autonome, nuk u sulmua deri më 13 mars 1913, nga dëshira për të mos mërzitur italianët në Dodekanezin e afërt. Përplasjet atje ishin të shkurtra, pasi forcat osmane u tërhoqën në kontinentin e Anadollit dhe ishulli ishte i sigurt në duart e Greqisë deri më 16 mars. [63] [66]

Anija silur Nikopolis, ish Antalya osmane, e kapur në Prevezë nga grekët

Në të njëjtën kohë, me ndihmën e shumë anijeve tregtare të konvertuara në kryqëzorë ndihmës, u krijua një bllokadë detare në brigjet osmane nga Dardanelet në Suez, e cila ndërpreu rrjedhën e furnizimeve të osmanëve (mbetën vetëm rrugët e Detit të Zi për në Rumani hapur) dhe la rreth 250,000 trupa osmane të palëvizur në Azi. [67] [68] Në detin Jon, flota greke vepronte pa kundërshtime, duke transportuar furnizime për njësitë e ushtrisë në frontin e Epirit. Për më tepër, grekët bombarduan dhe më pas bllokuan portin e Vlorës në Shqipëri më 3 dhjetor dhe Durrësin më 27 shkurt. Një bllokadë detare, që shtrihej nga kufiri grek i paraluftës deri në Vlorë, u vendos gjithashtu më 3 dhjetor, duke izoluar Qeverinë e Përkohshme të sapokrijuar të Shqipërisë që ishte vendosur atje nga çdo mbështetje e jashtme. [69]

Togeri Nikolaos Votsis shënoi një sukses të madh për moralin grek më 21 tetor duke lundruar me siluruesin e tij nr. 11, nën mbulesën e natës, në portin e Selanikut, duke fundosur luftanijen e vjetër osmane Feth-i Bülend dhe duke ikur i padëmtuar. Në të njëjtën ditë, trupat greke të ushtrisë epirote pushtuan bazën detare osmane të Prevezës. Osmanët i shkatërruan katër anijet e pranishme atje, por grekët ishin në gjendje të shpëtonin siluruesit Antalya dhe Tokad të ndërtuara nga Italia, të cilat u dërguan në Marinën Greke, përkatësisht si Nikopolis dhe Tatoi. [70] Disa ditë më vonë, më 9 nëntor, vapori prej druri i armatosur osman Trabzon u kap dhe u fundos nga siluruesi grek nr. 14, nën drejtimin e gjeneral-lejtnant Periklis Argyropoulos, në Ajvalik. [37]

Një përshkrim i fundosjes së Feth-i Bülend në një litografi popullore. Votsis është paraqitur në këndin e poshtëm të majtë.
Përballje në Dardanele[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Diagrami në revistën L'Ilustration i anijeve kryesore në flotën greke dhe osmane
Beteja Detare e Ellit, pikturënga Vasileios Hatzis, 1913.

Flota kryesore osmane mbeti brenda Dardaneleve për pjesën e hershme të luftës dhe shkatërruesit grekë patrullonin vazhdimisht daljen e ngushticës për të raportuar për një dalje të mundshme. Kountouriotis sugjeroi minimin e ngushticave, por kjo nuk ndodhi nga frika e opinionit ndërkombëtar. [71] Më 7 dhjetor, kreu i flotës osmane, Tahir Beu, u zëvendësua nga Ramiz Naman Beu, kreu i fraksionit luftarak midis korpusit të oficerëve. Një strategji e re u miratua për të përfituar nga çdo mungesë e Georgios Averof për të sulmuar anijet e tjera greke. Stafi osman formuloi një plan për të joshur një numër shkatërruesish grekë në patrullë drejt një kurthi. Përpjekja e parë, më 12 dhjetor, dështoi për shkak të problemeve të bojlerit, por një përpjekje e dytë, dy ditë më vonë, rezultoi në një përplasje jovendimtare midis shkatërruesve grekë dhe kryqëzorit Mecidiye. [72]

Beteja e parë madhore detare e luftës, Beteja e Ellit, u zhvillua dy ditë më vonë, më 16 dhjetor 1912. Flota osmane, me katër luftanije, nëntë shkatërrues dhe gjashtë silurues, lundroi në hyrje të ngushticave. Anijet më të lehta osmane mbetën prapa, por skuadrilja e luftanijeve vazhdoi në veri, nën mbulesën e fortesave në Kumkale, dhe sulmoi flotën greke që vinte nga Imbros në orën 9:40. Duke i lënë luftanijet më të vjetra për të ndjekur rrugën e tyre origjinale, Kountouriotis e udhëhoqi Averofin në veprim të pavarur: duke përdorur shpejtësinë e saj superiore, ajo preu harkun e flotës osmane. Nën sulm nga të dy anët, osmanët u detyruan shpejt të tërhiqen në Dardanele. [71] [73] E gjithë përballja zgjati më pak se një orë në të cilën osmanët pësuan dëme të rënda në anijen Barbaros Hayreddin dhe 18 të vdekur dhe 41 të plagosur (shumica gjatë tërheqjes së tyre të çrregullt) dhe grekët patën një të vdekur dhe shtatë të plagosur. [71] [74]

Pas Ellit, më 20 dhjetor, nënkomandanti energjik Rauf Beu u vu në komandë të flotës osmane. Dy ditë më vonë, ai i udhëhoqi forcat e tij me shpresën se do të zinte sërish në kurth shkatërruesit grekë midis dy divizioneve të flotës osmane, njëri që shkonte për në Imbros dhe tjetri duke pritur në hyrje të ngushticave. Plani dështoi, pasi anijet greke ndërprenë shpejt kontaktin. Në të njëjtën kohë, Mecidiye u sulmua nga nëndetësja greke Delfin, e cila lëshoi një silur kundër saj, por doli huq; ishte sulmi i parë i tillë në histori. [73] Ushtria osmane vazhdoi të ushtronte presion mbi marinën ngurruese për një plan për ripushtimin e Tenedos, të cilin shkatërruesit grekë e përdornin si bazë, me një operacion amfib të planifikuar për më 4 janar. Atë ditë, kushtet e motit ishin ideale dhe flota ishte gati, por regjimenti Yenihan i caktuar për operacionin nuk arriti të mbërrinte në kohë. Stafi detar sidoqoftë urdhëroi flotën të mësynte dhe u zhvillua një përballje me flotën greke, pa ndonjë rezultat domethënës për asnjërën palë. [75] Mësymje të ngjashme ndoqën më 10 dhe 11 janar, por rezultatet e operacioneve si "macja me miun" ishin gjithmonë të njëjta: "shkatërruesit grekë arrinin të qëndronin gjithmonë jashtë rrezes së anijeve luftarake osmane dhe çdo herë kryqëzorët gjuanin disa fishekë para se të ndërprisnin ndjekjen”. [76]

Kryqëzori osman Hamidiye. Arritjet e saj gjatë lundrimit tetë-mujor nëpër Mesdhe ishin një nxitës i madh moral për osmanët.

Në përgatitje për përpjekjen e radhës për të thyer bllokadën greke, Komanda Detare Osmane vendosi të krijonte një diversion duke dërguar kryqëzorin e lehtë Hamidiye, të drejtuar nga Rauf Beu, për të bastisur anijet tregtare greke në Egje. Shpresohej që Georgios Averof, e vetmja njësi e madhe greke mjaft e shpejtë për të kapur Hamidiye, do të tërhiqej në ndjekje dhe do të linte pjesën e mbetur të flotës greke të dobësuar. [71] [77] Në këtë rast, Hamidiye rrëshqiti përmes patrullave greke natën e 14–15 janarit dhe bombardoi portin e ishullit grek të Siros, duke fundosur kryqëzorin ndihmës grek Makedonia, i cili ishte ankoruar atje (më vonë u ngrit dhe u riparua). Hamidiye më pas u largua nga Egjeu për në Mesdheun Lindor, duke bërë ndalesa në Bejrut dhe Port Said përpara se të hynte në Detin e Kuq. Megjithëse ofroi një nxitje të madhe morale për osmanët, operacioni dështoi të arrijë objektivin e tij parësor pasi Kountouriotis refuzoi të linte postin e tij dhe të ndiqte Hamidiye. [71] [77] [78]

Katër ditë më vonë, më 18 janar 1913, kur flota osmane lëvizi përsëri nga ngushtica drejt Lemnosit, ajo u mund për herë të dytë në Betejën e Lemnosit. Kësaj radhe, luftanijet osmane e përqendruan zjarrin drejt Averof, i cili përsëri përdori shpejtësinë e tij superiore dhe u përpoq të "vijëzonte T" të flotës osmane. Barbaros Hayreddin u dëmtua përsëri rëndë dhe flota osmane u detyrua të kthehej në strehën e Dardaneleve dhe kalave të tyre me 41 të vrarë dhe 101 të plagosur. [71] [79] Ishte përpjekja e fundit e marinës osmane për t'u larguar nga Dardanelet, gjë që i la grekët dominues në Egje. Më 5 shkurt 1913, një Farman MF.7 grek, i pilotuar nga toger Michael Moutousis dhe me nëntoger Aristeidis Moraitinis si vëzhgues, kreu një mision zbulimi ajror të flotës osmane në vendin e ankorimit të saj në Nagara dhe lëshoi katër bomba në anijet e ankoruara. Megjithëse nuk arriti asnjë goditje, operacioni konsiderohet si operacioni i parë detar-ajror në historinë ushtarake. [80] [81]

Gjenerali Ivanov, komandanti i Ushtrisë së Dytë Bullgare, e pranoi rolin e flotës greke në fitoren e përgjithshme të Lidhjes Ballkanike duke thënë se “veprimtaria e të gjithë flotës greke dhe mbi të gjitha e Averofit ishte faktori kryesor në suksesin e përgjithshëm të aleatëve”. [78]

Teatri serb dhe malazez[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Malazezët sulmojnë kalanë e Deçiçit
Flamuri osman i dorëzohet Mbretit Nikolla I të Malit të Zi

Forcat serbe vepruan kundër pjesës më të madhe të ushtrisë osmane perëndimore, e cila ishte në Novi Pazar, Kosovë dhe Maqedoninë veriore dhe lindore. Nga pikëpamja strategjike, forcat serbe u ndanë në katër ushtri dhe grupe të pavarura: brigada e Javorit dhe ushtria e Ibrit, e cila vepronte kundër forcave osmane në Novi Pazar; Ushtria e Tretë, e cila vepronte kundër forcave osmane në Kosovë; Ushtria e Parë, e cila vepronte kundër forcave osmane në Maqedoninë veriore; dhe Ushtria e Dytë, e cila vepronte nga Bullgaria kundër forcave osmane në Maqedoninë lindore. Beteja vendimtare pritej të zhvillohej në Maqedoninë veriore, në fushat e Ovçe Polës, ku pritej të përqendroheshin forcat kryesore të ushtrisë osmane të Vardarit.

Plani i komandës supreme serbe parashikonte tre ushtri serbe që të rrethonin dhe shkatërronin ushtrinë e Vardarit në atë zonë, me ushtrinë e parë që do përparonte nga veriu (përgjatë vijës Vranjë-Kumanovë-Ovçe Pole), ushtria e dytë që do përparonte nga lindja përgjatë vijës Kriva Pallankë-Kratovë-Ovçe Pole) dhe Ushtria e Tretë që do përparonte nga veriperëndimi (përgjatë vijës Prishtinë-Shkup-Ovçe Pole). Roli kryesor iu dha Ushtrisë së Parë. Ushtria e Dytë supozohej t'i priste ushtrisë së Vardarit tërheqjen dhe, nëse ishte e nevojshme, të sulmonte krahun e pasmë dhe të djathtë të saj. Ushtria e Tretë duhej të merrte Kosovën dhe, nëse ishte e nevojshme, të ndihmonte Ushtrinë e Parë duke sulmuar krahun e majtë dhe pjesën e pasme të Ushtrisë së Vardarit. Ushtria e Ibrit dhe brigada e Javorit kishin role të vogla në plan dhe pritej të siguronin sanxhakun e Novi Pazarit dhe të zëvendësonin Ushtrinë e Tretë në Kosovë pasi ajo të kishte avancuar në jug.

Artileria malazeze duke kaluar lumin Lim gjatë sulmit në Berane
Princi i kurorës Danilo viziton një bateri malazeze

Ushtria serbe, nën drejtimin e gjeneralit (më vonë Marshalli) Putnik, arriti tre fitore vendimtare në Maqedoninë e Vardarit, objektivi kryesor serb në luftë, duke shkatërruar forcat osmane në rajon dhe duke pushtuar Maqedoninë veriore. Serbët ndihmuan gjithashtu malazezët për të marrë Sanxhakun dhe dërguan dy divizione për të ndihmuar bullgarët në rrethimin e Edrenesë. Beteja e fundit për Maqedoninë ishte Beteja e Manastirit, në të cilën mbetjet e Ushtrisë Osmane të Vardarit u detyruan të tërhiqen në Shqipërinë e Mesme. Pas betejës, kryeministri serb Pashiç i kërkoi gjeneralit Putnik të merrte pjesë në garën për Selanikun. Putniku nuk pranoi dhe e ktheu ushtrinë e tij drejt perëndimit, drejt Shqipërisë, pasi pa se një luftë midis Greqisë dhe Bullgarisë për Selanikun mund të ndihmonte shumë planet e Serbisë për Maqedoninë e Vardarit.

Pas presionit të ushtruar nga Fuqitë e Mëdha, serbët filluan të tërhiqen nga Shqipëria e veriut dhe Sanxhaku, por lanë pas parkun e tyre të artilerisë së rëndë për të ndihmuar malazezët në rrethimin që vijonte të Shkodrës. Më 23 prill 1913, garnizoni i Shkodrës u detyrua të dorëzohej për shkak të urisë.

Krimet serbe ndaj shqiptarëve[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Titulli i New York Times 31 dhjetor 1912

Masakra ndaj shqiptarëve u kryen në disa raste nga ushtritë dhe paraushtarakët serbë e malazezë gjatë Luftërave Ballkanike. [82] [83] Sipas të dhënave bashkëkohore, nga 10.000 deri në 25.000 shqiptarë u vranë ose vdiqën nga uria dhe të ftohtit gjatë asaj periudhe; [84] [85] shumë nga viktimat ishin fëmijë, gra dhe të moshuar. [86] Sipas një organizate imamësh shqiptar, në Kosovë kishte rreth 21 mijë varre të thjeshta ku shqiptarët ishin masakruar nga ushtritë serbe. [87] Në gusht dhe shtator 1913, forcat serbe shkatërruan 140 fshatra dhe detyruan 40.000 shqiptarë të largohen. [88]

Përveç masakrave, disa civilëve iu prenë buzët, veshët dhe hundët; [89] Philip J. Cohen, duke ekzaminuar raportin e Carnegie Endowment for International Peace, tha se ushtarët serbë prenë veshët, hundën dhe gjuhën e civilëve shqiptarë dhe ua nxirrnin sytë. [90] Cohen gjithashtu citoi Durham të thoshte se ushtarët serbë ndihmuan në varrosjen e njerëzve të gjallë në Kosovë. [91] Sipas Cohen, ushtria serbe krijoi aq shumë frikë sa disa gra shqiptare vranë fëmijët e tyre në vend që t'i linin të binin në duart e ushtarëve serbë. [92]

Komisioneri amerikan i ndihmës, Willar Howard, tha në një intervistë të vitit 1914 në Daily Mirror se gjenerali Carlos Popovitch bërtiste: "Mos ik, ne jemi vëllezër dhe miq. Ne nuk duam t'ju lëndojmë." [93] Fshatarët që i besonin Popovitçit u qëlluan ose u dogjën për vdekje, dhe gratë e moshuara që nuk mund të largoheshin nga shtëpitë e tyre gjithashtu u dogjën. Howard tha se mizoritë u kryen pas përfundimit të luftës. Sipas raportit të Leo Freundlich të vitit 1912, Popovitch ishte përgjegjës për shumë nga masakrat ndaj shqiptarëve dhe u bë kapiten i trupave serbe në Durrës. [94] Gjeneralët serbë Datidas Arkan dhe Bozo Jankoviç u autorizuan të vrisnin këdo që bllokonte kontrollin serb të Kosovës. [95] Jugosllavia nga një perspektivë historike, një studim i vitit 2017 i botuar në Beograd nga Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, tha se fshatrat u dogjën deri në hi dhe myslimanët shqiptarë u detyruan të largoheshin kur forcat serbo-malazeze pushtuan Kosovën në vitin 1912. Disa kronika përmendin prerjen e kokës si dhe gjymtimin. [96]

Arsyet e humbjes osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Arsyeja kryesore e disfatës osmane në vjeshtën e vitit 1912 ishte vendimi i qeverisë osmane për t'iu përgjigjur ultimatumit të Lidhjes Ballkanike më 15 tetor 1912 duke shpallur luftë në një kohë kur mobilizimi i saj, urdhëruar më 1 tetor, ishte vetëm pjesërisht e plotë. [97] Gjatë shpalljes së luftës, 580.000 ushtarë osmanë në Ballkan u përballën me 912.000 ushtarë të Lidhjes Ballkanike. [98] Gjendja e keqe e rrugëve, së bashku me rrjetin e paktë hekurudhor, kishte bërë që mobilizimi osman të ishte tej mase prapa planit dhe shumë nga komandantët ishin të rinj në njësitë e tyre, pasi ishin emëruar vetëm më 1 tetor 1912. [98] Për më tepër, shumë divizione turke ishin ende të angazhuara në një luftë që po e humbnin me Italinë shumë larg në provincat libiane. Vështirësia e luftimit të një lufte në fronte të shumta shkaktoi një dëm të madh në financat, moralin, humbjet dhe materialin osman. Historiani turk Handan Nezir Akmeșe shkroi se përgjigja më e mirë kur ata u përballën me ultimatumin e Lidhjes Ballkanike më 15 tetor nga ana e osmanëve do të kishte qenë të përpiqeshin të fitonin kohë me anë të diplomacisë derisa ata të përfundonin mobilizimin e tyre, në vend se të shpallnin luftë menjëherë. [98]

Ministri i Luftës Nazım Pasha, Ministri i Marinës Mahmud Muhtar Pasha dhe atasheu ushtarak austriak Josef Pomiankowski i kishin paraqitur Kabinetit pamje tepër optimiste të gatishmërisë osmane për luftë në tetor 1912 dhe këshilluan që forcat osmane të sulmonin menjëherë sapo të shpërthenin luftimet. [98] Përkundrazi, shumë komandantë të lartë të ushtrisë mbështetën idenë e mbrojtjes kur të fillonte lufta, duke argumentuar se mobilizimi jo i plotë, së bashku me problemet serioze logjistike, e bënë të pamundur marrjen e ofensivës. [98] Arsyet e tjera të humbjes ishin:

  • Nën regjimin tiranik dhe paranojak të Sulltan Abdul Hamidit II, ushtrisë osmane i ishte ndaluar të merrej me stërvitje ose manovra luftarake nga frika se mund të ishte mbulesë për një grusht shteti. [99] Katër vitet që nga Revolucioni Xhonturk i vitit 1908 nuk kishin qenë kohë e mjaftueshme që ushtria të mësonte se si të kryente manovra në shkallë të gjerë. [99] Lojërat e luftës në 1909 dhe 1910 kishin treguar se shumë oficerë osmanë nuk mund të lëviznin me efikasitet masa të mëdhaja të trupave si divizione dhe korpuse, një mangësi që gjenerali Baron Colmar von der Goltz deklaroi pas vëzhgimit të lojërave luftarake të 1909 do të kërkonte të paktën pesë vjet trajnim për t'u adresuar. [100]
  • Ushtria osmane u nda në dy klasa; Trupat Nizamiye, të cilët rekrutoheshin për pesë vjet, dhe Redif, të cilët ishin rezervistë që shërbenin për shtatë vjet. [101] Stërvitja e trupave të Redifit ishte lënë pas dore për dekada dhe 50,000 trupat e Redifit në Ballkan në vitin 1912 kishin marrë trajnime jashtëzakonisht të thjeshta në rastin më të mirë. [102] Një oficer gjerman, majori Otto von Lossow, i cili shërbente me osmanët, u ankua se disa nga trupat Redif nuk dinin të mbanin apo të gjuanin një pushkë. [103]
  • Shërbimet mbështetëse në ushtrinë osmane si shërbimet logjistike dhe mjekësore ishin jashtëzakonisht të dobëta. [103] Kishte mungesë të madhe mjekësh, pa ambulanca dhe pak barela, dhe ato pak qendra mjekësore ishin krejtësisht të papërshtatshme për të trajtuar numrin e madh të të plagosurve. [103] Për pasojë, shumica e të plagosurve vdiqën, gjë që dëmtoi moralin. Në veçanti, korpusi i transportit ishte aq joefikas saqë nuk ishte në gjendje të furnizonte trupat në terren me ushqim, gjë që i detyroi trupat të merrnin ushqim nga fshatrat përreth. [103] Sidoqoftë, ushtarët osmanë mbijetonin me një dietë ditore prej 90 g djathë dhe 150 g mish, por duhej të marshonin gjatë gjithë ditës, duke e lënë pjesën më të madhe të ushtrisë të sëmurë dhe të rraskapitur. [103]
  • Reshjet e dendura në vjeshtën e vitit 1912 i kishin kthyer rrugët me baltë të Ballkanit në moçal, gjë që e vështirësoi jashtëzakonisht shumë furnizimin e ushtrisë në terren me municion, gjë që çoi në mungesa të vazhdueshme në front. [104]
  • Pas revolucionit të vitit 1908, korpusi i oficerëve osmanë ishte politizuar, me shumë oficerë që iu përkushtuan politikës në kurriz të studimit të luftës. [105] Për më tepër, politizimi i ushtrisë e kishte bërë atë të ndahej në fraksione, veçanërisht midis atyre që ishin anëtarë të Komitetit të Bashkimit dhe Përparimit dhe kundërshtarëve të tij. [105] Për më tepër, vendimi për të rekrutuar jomuslimanët për herë të parë nënkuptonte që xhihadi, forca tradicionale motivuese për Ushtrinë Osmane, nuk u përdor në vitin 1912, diçka që oficerët e misionit ushtarak gjerman që këshillonte osmanët besonin se ishte e keqe për moralin e muslimanëve. [106]

Pasojat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Karikatura daneze tregon shtetet ballkanike që sulmojnë Perandorinë Osmane në Luftën e Parë Ballkanike, tetor 1912

Traktati i Londrës i dha fund Luftës së Parë Ballkanike më 30 maj 1913. I gjithë territori osman në perëndim të linjës Enez - Kıyıköy iu dorëzua Lidhjes Ballkanike, sipas status quo-së në kohën e armëpushimit. Traktati gjithashtu shpalli Shqipërinë shtet të pavarur. Pothuajse i gjithë territori që ishte caktuar për të formuar shtetin e ri shqiptar ishte momentalisht i pushtuar nga Serbia ose Greqia, të cilat me ngurrim i tërhoqën trupat e tyre. Duke pasur mosmarrëveshje të pazgjidhura me Serbinë për ndarjen e Maqedonisë së Veriut dhe me Greqinë për Maqedoninë Jugore, Bullgaria u përgatit, nëse do të ishte nevoja, t'i zgjidhte problemet me forcë dhe filloi të transferonte forcat e saj nga Trakia Lindore në rajonet problematike. Duke mos dashur t'i nënshtroheshin asnjë presioni, Greqia dhe Serbia lanë mënjanjë mosmarrëveshjet dhe nënshkruan një aleancë ushtarake të drejtuar kundër Bullgarisë më 1 maj 1913, madje edhe para se të përfundonte Traktati i Londrës. Kjo u pasua shpejt nga një traktat i "miqësisë dhe mbrojtjes së ndërsjellë" më 1 qershor 1913. Kështu u krijua skena për Luftën e Dytë Ballkanike.

Fuqitë e Mëdha[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Edhe pse zhvillimet që çuan në luftë u vunë re nga Fuqitë e Mëdha, ato patën një konsensus zyrtar mbi integritetin territorial të Perandorisë Osmane, gjë që çoi në një paralajmërim të ashpër për shtetet ballkanike. Megjithatë, jozyrtarisht, secila Fuqi e Madhe mori një qasje të ndryshme diplomatike pasi kishte interesa konfliktuale në zonë. Meqenëse çdo efekt i mundshëm parandalues i paralajmërimit të përbashkët zyrtar u pengua nga sinjalet e paqarta jozyrtare, ata nuk arritën të parandalonin ose t'i jepnin fund luftës:

  • Rusia ishte një shtytës kryesor në themelimin e Lidhjes Ballkanike dhe e pa atë si një mjet thelbësor në rast të një lufte të ardhshme kundër rivalit të saj, Austro-Hungarisë. [107] Megjithatë, Rusia nuk ishte në dijeni të planeve bullgare për Trakinë dhe Konstandinopojën, territore në të cilat kishte ambicie prej kohësh.
  • Franca, duke mos u ndjerë e gatshme për një luftë kundër Gjermanisë në vitin 1912, mori një qëndrim të fortë kundër luftës dhe informoi me vendosmëri aleatin e saj Rusinë se nuk do të merrte pjesë në një konflikt të mundshëm midis Rusisë dhe Austro-Hungarisë nëse do të rezultonte nga veprimet e Lidhjes Ballkanike. Franca, megjithatë, nuk arriti të siguronte pjesëmarrjen britanike në një ndërhyrje të përbashkët për të ndaluar konfliktin.
  • Perandoria Britanike, edhe pse zyrtarisht një mbështetëse e vendosur e integritetit të Perandorisë Osmane, ndërmori hapa të fshehtë diplomatikë duke inkurajuar hyrjen greke në Lidhje për të kundërshtuar ndikimin rus. Në të njëjtën kohë, ajo inkurajoi aspiratat bullgare mbi Trakinë pasi britanikët preferuan që Trakia të ishte bullgare në vend se ruse, pavarësisht nga garancitë britanike për Rusinë për zgjerimin e saj atje.
  • Austro-Hungaria, duke u përpjekur për një dalje nga Adriatiku dhe duke kërkuar mënyra për zgjerim në jug në kurriz të Perandorisë Osmane, ishte totalisht kundër zgjerimit të çdo kombi tjetër në zonë. Në të njëjtën kohë, Austro-Hungaria kishte problemet e veta të brendshme me popullsitë e konsiderueshme sllave që bënin fushatë kundër kontrollit të përbashkët gjermano-hungarez të shtetit shumëkombësh. Serbia, aspiratat e së cilës për Bosnjën nuk ishin sekrete, konsiderohej armik dhe mjeti kryesor i makinacioneve ruse, që qëndronin pas agjitacionit të nënshtetasve sllavë. Megjithatë, Austro-Hungaria dështoi të siguronte mbështetjen gjermane për një reagim të fortë. Fillimisht, perandori gjerman Wilhelm II i tha arkidukës austro-hungarez Franz Ferdinand se Gjermania ishte e gatshme të mbështeste Austro-Hungarinë në të gjitha rrethanat, madje edhe me rrezikun e një lufte botërore, por austro-hungarezët hezituan. Në fund, në Këshillin Perandorak Gjerman të Luftës të 8 dhjetorit 1912, konsensusi ishte se Gjermania nuk do të ishte gati për luftë të paktën deri në mesin e vitit 1914 dhe shënimet për këtë i kaluan Austro-Hungarisë. Kështu, kur serbët pranuan ultimatumin austro-hungarez të 18 tetorit dhe u tërhoqën nga Shqipëria, nuk mund të ndërmerreshin veprime.
  • Perandoria Gjermane, e cila tashmë ishte shumë e përfshirë në politikën e brendshme osmane, e kundërshtoi zyrtarisht luftën. Megjithatë, përpjekja e Gjermanisë për të afruar Bullgarinë te Fuqitë Qendrore, meqenëse Gjermania e pa të pashmangshme shpërbërjen osmane, e bëri Gjermaninë të mendonte për të zëvendësuar osmanët në Ballkan me një Bullgari të Madhe mike me kufijtë e Traktatit të San Stefanit. Kjo bazohej në origjinën gjermane të mbretit bullgar Ferdinand dhe në ndjenjat e tij anti-ruse. Në fund, kur tensionet u rritën përsëri në korrik 1914 midis Serbisë dhe Austro-Hungarisë, kur Dora e Zezë, një organizatë e mbështetur nga Serbia, vrau Franz Ferdinandin, askush nuk kishte rezerva të forta për konfliktin e mundshëm dhe shpërtheu Lufta e Parë Botërore.

Lista e betejave[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Betejat bullgaro-osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Beteja Viti </img> Komandant </img> Komandant Rezultati
Beteja e Karxhalit 1912 Vasil Delov Mehmed Pasha Fitore Bullgare
Beteja e Kirk Kilisse 1912 Radko Dimitriev Mahmut Pasha Fitore Bullgare
Beteja e Lule Burgasit 1912 Radko Dimitriev Abdullah Pasha Fitore Bullgare
Rrethimi i Edrenesë / Adrianopojës 1913 Georgi Vazov Gazi Pasha Fitore Bullgare
Beteja e parë e Çatalcës 1912 Radko Dimitriev Nazim Pasha E pavendosur [108]
Beteja Detare e Kaliakra 1912 Dimitar Dobrev Hüseyin Beu Fitore Bullgare
Beteja e Merhamlit 1912 Nikolla Genev Mehmed Pasha Fitore Bullgare
Beteja e Bulair 1913 Georgi Todorov Mustafa Kemal Fitore Bullgare
Beteja e dytë e Çatalcës 1913 Vasil Kutinçev Ahmet Pasha E pavendosur
Beteja e Şarköy 1913 Stiliyan Kovaçev Enver Pasha Fitore Bullgare

Betejat greko-osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Beteja Viti </img> Komandanti </img> Komandant Rezultati
Beteja e Sarantaporos 1912 Konstandini I Hasan Pasha Fitore greke
Beteja e Yenidjes 1912 Konstandini I Hasan Pasha Fitore greke
Beteja e Sorovich 1912 Matthaiopoulos Hasan Pasha Fitore Osmane
Beteja e Pente Pigadia 1912 Sapountzakis Esat Pasha Fitore greke
Beteja e Driskos 1912 Alexandros Romas Esad Pasha Fitore Osmane
Revolta e Himarës 1912 Sapountzakis Esat Pasha Fitore greke
Beteja e Ellit 1912 Kountouriotis Remzi Beu Fitore greke
Kapja e Korytsa 1912 Damianos David Pasha Fitore greke
Beteja e Lemnosit 1913 Kountouriotis Remzi Beu Fitore greke
Beteja e Bizanit 1913 Konstandini I Esat Pasha Fitore greke

Betejat serbo-osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Beteja Viti </img> Komandant </img> Komandant Rezultati
Beteja e Kumanovës 1912 Radomir Putnik Zeki Pasha Fitore Serbe
Beteja e Prilepit 1912 Petar Bojoviç Zeki Pasha Fitore Serbe
Beteja e Manastirit 1912 Petar Bojoviç Zeki Pasha Fitore Serbe
Rrethimi i Shkodrës 1913 Nikolla I Hasan Pasha Status quo ante bellum [109]
Rrethimi i Adrianopojës 1913 Stepa Stepanoviç Gazi Pasha Fitore Serbe

Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Balkan Savaşları ve Balkan Savaşları'nda Bulgaristan, Süleyman Uslu
  2. ^ Noel Malcolm, A short History of Kosovo, pp 246–247
  3. ^ Olsi Jazexhi, Ottomans into Illyrians : passages to nationhood in 20th century Albania, pp. 86–89
  4. ^ Noel Malcolm, A Short History of Kosovo pp. 250–251.
  5. ^ Hall, The Balkan Wars 1912–1913, pp 10–13
  6. ^ The Ear Correspondence of Leon Trotsky: Hall, The Balkan Wars, 1912–13, 1980, p. 221
  7. ^ Hall, The Balkan Wars, 1912–1913 p. 11
  8. ^ Joseph Vincent Fulle, Bismarck's Diplomacy at Its Zenith, 2005, p.22
  9. ^ "The Project Gutenberg eBook of THE INSIDE STORY OF THE PEACE CONFERENCE, by Dr. E.J. Dillon". Mirrorservice.org. Marrë më 1 mars 2022. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Hugh Seton-Watson & Christopher Seton-Watson, The Making of a New Europe, 1981, p. 116
  11. ^ "Correspondants de guerre", Le Petit Journal Illustré (Paris), 3 novembre 1912.
  12. ^ Balkan Harbi (1912–1913) (1993). Harbin Sebepleri, Askeri Hazirliklar ve Osmani Devletinin Harbi Girisi. Genelkurmay Basimevi. fq. 100. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
  13. ^ The War between Bulgaria and Turkey, 1912–1913, Volume II, Ministry of War 1928, pp. 659–663
  14. ^ a b c d Erickson (2003), p. 170
  15. ^ a b Hall (2000), p. 16
  16. ^ a b c Hall (2000), p. 18
  17. ^ a b Hall (2000), p. 17
  18. ^ Dennis, Brad (2019-07-03). "Armenians and the Cleansing of Muslims 1878–1915: Influences from the Balkans". Journal of Muslim Minority Affairs (në anglisht). 39 (3): 411–431. doi:10.1080/13602004.2019.1654186. ISSN 1360-2004.
  19. ^ a b Erickson (2003), p. 70
  20. ^ a b Fotakis (2005), p. 42
  21. ^ Fotakis (2005), p. 44
  22. ^ a b Fotakis (2005), pp. 25–35
  23. ^ Fotakis (2005), p. 45
  24. ^ Fotakis (2005), pp. 45–46
  25. ^ Fotakis (2005), p. 46
  26. ^ Hall (2000), p. 19
  27. ^ Uyar & Erickson (2009), pp. 225–226
  28. ^ Uyar & Erickson (2009), pp. 226–227
  29. ^ Uyar & Erickson (2009), pp. 227–228
  30. ^ a b Hall (2000), p. 22
  31. ^ Uyar & Erickson (2009), p. 227
  32. ^ Erickson (2003), p. 62
  33. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 9–14
  34. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 14–15
  35. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 16–17
  36. ^ a b Erickson (2003), p. 131
  37. ^ a b Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 20
  38. ^ Erickson (2003), p. 85
  39. ^ Erickson (2003), p. 86
  40. ^ Hall (2000), pp. 22–24
  41. ^ Hall (2000), pp. 2224
  42. ^ The war between Bulgaria and Turkey 1912–1913, Volume II Ministry of War 1928, p.660
  43. ^ a b c Erickson (2003), p. 82
  44. ^ Seton-Watson (1917), p. 238
  45. ^ a b Erickson (2003), p. 333
  46. ^ Seton-Watson (1917), p. 202
  47. ^ a b Erickson (2003), p.102
  48. ^ Hall (2000), p. 32
  49. ^ Dimitrova, Snezhana (1 shtator 2013). "Of Other Balkan Wars: Affective Worlds of Modern and Traditional (The Bulgarian Example)". Perceptions: Journal of Foreign Affairs. 18 (2): 29–55. Marrë më 1 mars 2022. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ Erickson (2003), p. 262
  51. ^ The war between Bulgaria and Turkey 1912–1913, Volume V, Ministry of War 1930, p.1057
  52. ^ a b Erickson (2003), p. 281
  53. ^ Turkish General Staff, Edirne Kalesi Etrafindaki Muharebeler, p286
  54. ^ The war between Bulgaria and Turkey 1912–1913, Volume V, Ministry of War 1930, p. 1053
  55. ^ a b Seton-Watson, pp. 210–238
  56. ^ Erickson (2003), p. 215
  57. ^ Erickson (2003), p. 334
  58. ^ Erickson, Edward (2003). Defeat in detail : the Ottoman army in the Balkans, 1912–1913. Westport, Conn.: Praeger. fq. 226. ISBN 0275978885. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ Kondis, Basil (1978). Greece and Albania, 1908–1914. Institute for Balkan Studies. fq. 93. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  60. ^ Epirus, 4000 years of Greek history and civilization.
  61. ^ Albania's captives.
  62. ^ Fotakis (2005), pp. 47–48
  63. ^ a b c Hall (2000), p. 64
  64. ^ Fotakis (2005), pp. 46–48
  65. ^ Erickson (2003), pp. 157–158
  66. ^ Erickson (2003), pp. 158–159
  67. ^ Fotakis (2005), pp. 48–49
  68. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 19
  69. ^ Hall (2000), pp. 65, 74
  70. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 19–20, 156
  71. ^ a b c d e f Fotakis (2005), p. 50
  72. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 21–22
  73. ^ a b Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 22
  74. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 22, 196
  75. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 22–23
  76. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 23
  77. ^ a b Langensiepen & Güleryüz (1995), p. 26
  78. ^ a b Hall (2000), p. 65
  79. ^ Langensiepen & Güleryüz (1995), pp. 23–24, 196
  80. ^ "History: Balkan Wars". Hellenic Air Force. Arkivuar nga origjinali më 18 korrik 2009. Marrë më 3 maj 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  81. ^ Boyne, Walter J. (2002). Air Warfare: an International Encyclopedia: A-L. ABC-CLIO. fq. 66, 268. ISBN 978-1-57607-345-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  82. ^ United States Department of State (1943). Papers Relating to the Foreign Relations of the United States (në anglisht). U.S. Government Printing Office. fq. 115. Marrë më 2 janar 2020.
  83. ^ International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars; Carnegie Endowment for International Peace. Division of Intercourse and Education (1 janar 1914). "Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan War". Washington, D.C. : The Endowment. Marrë më 6 shtator 2016 – nëpërmjet Internet Archive. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  84. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Golgotha
  85. ^ Hudson, Kimberly A. (5 mars 2009). Justice, Intervention, and Force in International Relations: Reassessing Just War Theory in the 21st Century. Taylor & Francis. fq. 128. ISBN 9780203879351. Marrë më 6 shtator 2016 – nëpërmjet Google Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  86. ^ Bessel, Richard (2006). No Man's Land of Violence: Extreme Wars in the 20th Century (në anglisht). Wallstein Verlag. fq. 226. ISBN 978-3-89244-825-9. Marrë më 24 dhjetor 2019.
  87. ^ Horvat, Dr. Jusuf Osmani, Mislav (2010). Jusuf Osmani - Kolonizimi Serbi Kosoves (The Serbian colonisation of Kosovo) (në anglisht). Pristina: REND Prishtinë. fq. 66. Marrë më 29 mars 2020.
  88. ^ N.Y.), Near East College Association (New York (1921). The Near East (në anglisht). s.n. fq. 45. Marrë më 5 prill 2020.
  89. ^ Tatum, Dale C. (2010). Genocide at the Dawn of the Twenty-First Century: Rwanda, Bosnia, Kosovo, and Darfur (në anglisht). Palgrave Macmillan. fq. 113. ISBN 978-0-230-62189-3. Marrë më 3 janar 2020.
  90. ^ Philip J. Cohen, Islamic Studies Vol. 36, No. 2/3, Special Issue: Islam in the Balkans (1997), p. 4.
  91. ^ Cohen, Philip J. (1996). Serbia's Secret War: Propaganda and the Deceit of History (në anglisht). Texas A&M University Press. fq. 8. ISBN 978-0-89096-760-7. Marrë më 27 prill 2020.
  92. ^ Cohen, Philip J. (1997). "The Ideology and Historical Continuity of Serbia's Anti-Islamic Policy". Islamic Studies (në anglisht). Islamabad: Islamic Research Institute, International Islamic University. 36 (2/3): 361–382. JSTOR 23076201. Among the worst and most consistent offenders were the Serbs, who generated such fear that some women killed their own children, rather than let them fall into Serbian hands
  93. ^ "Albanian Peasants Burned by Servians: New Rulers Task". British Newspaper Archive. 2 shkurt 1914. fq. 9. Marrë më 12 prill 2020. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  94. ^ That was Yugoslavia (në anglisht). Ost-Dienst. 1991. fq. 53. Marrë më 22 prill 2020.
  95. ^ Thomassen, Carsten (21 prill 1999). "En krig om historien II". Dagbladet.no (në gjermanisht). Marrë më 22 prill 2020.
  96. ^ Biserko, Sonja; Perović, Latinka; Roksandić, Drago; Velikonja, Mitja; Hoepken, Wolfgang; Bieber, Florian; Sofrenović, Sheila; Hrašovec, Ivan (2017). Yugoslavia from a Historical Perspective (PDF). Belgrade: Helsinki Committee for Human Rights in Serbia. fq. 272–73. ISBN 978-86-7208-208-1. Marrë më 8 prill 2020. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  97. ^ Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris pages 124–127
  98. ^ a b c d e Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris page 127
  99. ^ a b Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris page 128
  100. ^ Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris pages 120–121
  101. ^ Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris page 5
  102. ^ Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris pages 128–129
  103. ^ a b c d e Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris page 129
  104. ^ Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris page 130
  105. ^ a b Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris pages 130–131
  106. ^ Akmeșe, Handan Nezir The Birth of Modern Turkey The Ottoman Military and the March to World I, London: I.B Tauris page 132
  107. ^ Stowell, Ellery Cory (2009). The Diplomacy Of The War of 1914: The Beginnings Of The War (1915). Kessinger Publishing, LLC. fq. 94. ISBN 978-1-104-48758-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  108. ^ Vŭchkov, pp. 99-103
  109. ^ Somel, Selçuk Akşin.

Bibliografia

  • Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Westport, CT: Greenwood. ISBN 0-275-97888-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Fotakis, Zisis (2005). Greek Naval Strategy and Policy, 1910–1919. London: Routledge. ISBN 978-0-415-35014-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Hall, Richard C. (2000). The Balkan Wars, 1912–1913: Prelude to the First World War. London: Routledge. ISBN 0-415-22946-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Hooton, Edward R. (2014). Prelude to the First World War: The Balkan Wars 1912–1913. Fonthill Media. ISBN 978-1-78155-180-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy, 1828–1923. London: Conway Maritime Press/Bloomsbury. ISBN 0-85177-610-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Michail, Eugene. "The Balkan Wars in Western Historiography, 1912–2012." in Katrin Boeckh and Sabine Rutar, eds. The Balkan Wars from Contemporary Perception to Historic Memory (Palgrave Macmillan, Cham, 2016) pp. 319–340. online 
  • Murray, Nicholas (2013). The Rocky Road to the Great War: the Evolution of Trench Warfare to 1914. Dulles, Virginia, Potomac Books  
  • Pettifer, James. War in the Balkans: Conflict and Diplomacy Before World War I (IB Tauris, 2015).
  • Schurman, Jacob Gould (2004). The Balkan Wars, 1912 to 1913. Whitefish, MT: Kessinger. ISBN 1-4191-5345-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Seton-Watson, R. W. (2009). The Rise of Nationality in the Balkans. Charleston, SC: BiblioBazaar. ISBN 978-1-113-88264-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Trix, Frances. "Peace-mongering in 1913: the Carnegie International Commission of Inquiry and its Report on the Balkan Wars." First World War Studies 5.2 (2014): 147–162.
  • Uyar, Mesut; Erickson, Edward (2009). A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk. Santa Barbara, CA: Praeger Security International. ISBN 978-0-275-98876-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Stojančević, Vladimir (1991). Prvi balkanski rat: okrugli sto povodom 75. godišnjice 1912–1987, 28. i 29. oktobar 1987. Srpska akademija nauka i umetnosti. ISBN 9788670251427. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Ratković, Borislav (1975). Prvi balkanski rat 1912–1913: Operacije srpskih snaga [First Balkan War 1912–1913: Operations of Serbian Forces]. Istorijski institut JNA. Belgrade: Vojnoistorijski Institut. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Lufta_e_Parë_Ballkanike&oldid=2631827"