Skåne

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Skåne
Provincë
Flamuri i Skåne
Flamuri
Stema Skåne
Stema
Location of Skåne
VendiSuedia Suedia
KrahinaGötaöand
QarqetQarku Skåne
Qyteti më i madhMalmö
Sipërfaqja
 • Gjithsej10.939 km2 (4.224 sq mi)
Popullsia
 (2021)[1]
 • Gjithsej1.399.454
 • Dendësia130/km2 (330/sq mi)
Grupi etnik
 • GjuhaSuedisht
 • DialektiSkånska
Kultura
 • LuljaOxeye daisy
 • KafshaDreri i rëndomtë
 • ZoguRed kite
 • PeshkuNgjala
Zona kohoreUTC+1 (CET)
 • Verës (DST)UTC+2 (CEST)

Skåne është provincë (landskap) në jug të Suedisë. E vendosur në majën jugore të rajonit gjeografik të Götaland, provinca është afërsisht kufizuese me Qarkun Skåne, krijuar në vitin 1997. Ashtu si provincat e tjera të mëparshme të Suedisë, Skåne ende shfaqet në të folurit bisedor dhe në referencat kulturore, dhe për këtë arsye nuk mund të konsiderohet si koncept arkaik. Në Skåne ka 33 komuna dhe qyteti më i madh është Malmö, i cili është gjithashtu qyteti i tretë më i madh në Suedi. Skåne kufizohet me Halland dhe Småland në veri, me Blekinge në verilindje, me Detin Baltik dhe ishullin Bornholm në lindje dhe jug dhe me Øresund në perëndim. Që nga viti 2000, një urë rrugore dhe hekurudhore, Ura Öresund,[2] lidh Øresund dhe Skåne me Danimarkën.

Skåne ishte pjesë e mbretërisë së Danimarkës deri në vitin 1658.[3] Danimarka rifitoi kontrollin e provincës (1676-1679) gjatë Luftës Skaniane dhe përsëri shkurtimisht në 1711 gjatë Luftës së Madhe Veriore. Scania ka qenë një pjesë e padiskutueshme e Suedisë që nga viti 1720.[4][5]

Administrata[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Midis viteve 1719 dhe 1996, provinca u nda në dy qarqe administrative (län), Qarku Kristianstad dhe Qarku Malmöhus, secili nën një guvernator (landshövding) të emëruar nga qeveria e Suedisë.

Kur aktet e para të qeverisjes vendore hynë në fuqi në vitin 1863, çdo qark mori gjithashtu një këshill qarku të zgjedhur (landsting). Qarqet u ndanë më tej në komuna.

Reforma e qeverisjes vendore e vitit 1952 zvogëloi numrin e komunave dhe një reformë e dytë e nënndarjes, e kryer midis viteve 1968 dhe 1974, krijoi 33 komuna[6] të sotme (kommuner) në Skåne. Komunat kanë qeveri komunale, të ngjashme me komisionet e qytetit, dhe më tej ndahen në famulli (församlingar). Famullitë janë kryesisht entitete të Kishës së Suedisë, por ato shërbejnë gjithashtu si një masë ndarëse për regjistrimin e popullsisë suedeze dhe përdorime të tjera statistikore.

Në vitin 1999, zonat e këshillit të qarkut u bashkuan, duke formuar Këshillin Rajonal të Skåne, përgjegjës kryesisht për kujdesin shëndetësor publik, transportin publik dhe planifikimin dhe kulturën rajonale.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Skåne u përmend për herë të parë në tekstet e shkruara në shekullin e 9-të. Ai erdhi nën mbretin danez Harald Bluetooth në mesin e shekullit të 10-të. Ishte atëherë një rajon që përfshinte Blekinge dhe Halland, i vendosur në Gadishullin Skandinav dhe formonte pjesën lindore të mbretërisë së Danimarkës. Ky pozicion gjeografik e bëri atë pikë qendrore të luftërave të shpeshta dano-suedeze për qindra vjet.

Me Traktatin e Roskilde në vitin 1658, të gjitha tokat daneze në lindje të Øresund iu dorëzuan Kurorës Suedeze. E vendosur fillimisht nën një guvernator të përgjithshëm, provinca u integrua përfundimisht në mbretërinë e Suedisë. Përpjekja e fundit daneze për të rifituar provincat e saj të humbura dështoi pas Betejës së Helsingborgut të vitit 1710.

Në vitin 1719, provinca u nda në dy qarqe dhe administrohej në të njëjtën mënyrë si pjesa tjetër e Suedisë. Scania që nga ai vit është integruar plotësisht në kombin suedez. Në verën e ardhshme, korrik 1720, u nënshkrua traktati i fundit i paqes midis Suedisë dhe Danimarkës.[7][8]

Më 28 nëntor 2017 u vendos që flamuri skanian do të bëhej flamuri zyrtar i Skåne.[9][10]

Politika[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjatë krizës financiare të Suedisë në fillim dhe në mes të viteve 1990, Skåne, Västra Götaland dhe Norrbotten ishin ndër më të goditurat në vend, me norma të larta papunësie si rezultat.[11] Në përgjigje të krizës, guvernatorëve të qarqeve iu dha një detyrë nga qeveria në shtator 1996 për të bashkërenduar masa të ndryshme në qarqe për të rritur rritjen ekonomike dhe punësimin duke sjellë aktorë rajonalë.[11] Propozimi i parë për autonominë rajonale dhe një parlament rajonal ishte paraqitur nga rrethet lokale të Partisë Social Demokratike në Skåne dhe Västra Götaland tashmë në vitin 1993. Kur Suedia u bashkua me Bashkimin Evropian dy vjet më vonë, koncepti "Rajonet e Evropës" erdhi në fokus dhe në politikën kombëtare u adoptua një qasje më miqësore ndaj rajonalizmit.[12] Këta faktorë kontribuan në transformimin e mëvonshëm të Qarkut Skåne në një nga "rajonet e provës" të parë në Suedi në 1999, i krijuar si "eksperimenti rajonal" i parë i vendit.[12]

Identiteti relativisht i fortë rajonal në Scania shpesh përmendet për të shpjeguar mbështetjen e përgjithshme në provincë për përpjekjet e shqendërzimit të paraqitura nga qeveria suedeze.[13] Në bazë të hetimeve të intervistave në shkallë të gjerë në lidhje me Rajonin Skåne në Skåne, studiuesit kanë zbuluar se prirja mbizotëruese midis banorëve të Scania është që "[të shikojnë] rajonin e tyre me sy më pozitivë dhe një besim të fortë se ai do të dorëzonte mallrat në kushtet e rritjes së demokracisë dhe rezultateve konstruktive nga planifikimi ekonomik”.[14]

Qytete[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas vitit 2016, qytetet që kanë pasur më shumë se 10,000 banorë janë:

  1. Malmö, 325,000
  2. Helsingborg, 104,122
  3. Lund, 87,800
  4. Krisianstad, 38,711
  5. Landskrona, 33,499
  6. Trelleborg, 32,290
  7. Ängelholm, 28,240
  8. Hässleholm, 22,500
  9. Ystad, 20,350
  10. Eslöv, 19,748
  11. Staffanstorp, 16,808
  12. Höganäs, 15,107
  13. Kävlinge & Furulund, 14,200

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ "Folkmängd i landskapen den 31 december 2021" (në suedisht). Zyra Qendrore e Statistikave. Marrë më 2022-12-26.
  2. ^ "Prices | Øresundsbron" (në anglisht). Uk.oresundsbron.com. Arkivuar nga origjinali më 13 mars 2013. Marrë më 3 mars 2010.
  3. ^ Graham, Brian and Peter Howard, eds. (2008). The Ashgate Research Companion to Heritage and Identity. Ashgate Publishing. ISBN 978-0-7546-4922-9, p. 79
  4. ^ Riksarkivet. "Riksarkivet - Sök i arkiven". riksarkivet.se (në suedisht). Arkivuar nga origjinali më 15 shkurt 2019. Marrë më 16 shkurt 2019.
  5. ^ "See 3.July 1720 at Swedish National Archive" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 15 shkurt 2019. Marrë më 16 shkurt 2019.
  6. ^ Region Skåne. Municipalities in Skåne. Official site. Retrieved 24 August 2007.
  7. ^ 3 juli 1720 - Riksarkivet - Sök i arkiven Arkivuar 28 janar 2015 tek Wayback Machine. Sok.riksarkivet.se. Retrieved on 24 June 2015.
  8. ^ Fredstraktat, tillige med dend: over bemelte Freds-tractat forfattede ... - Google Břger Arkivuar 23 janar 2016 tek Wayback Machine. Books.google.dk. Retrieved on 24 June 2015.
  9. ^ "Trots motstånd – skånska flaggan blir officiell". sydsvenskan.se (në suedisht). Arkivuar nga origjinali më 29 nëntor 2017. Marrë më 9 dhjetor 2017.
  10. ^ "Trots motstånd – nu blir skånska flaggan officiell". aftonbladet.se (në suedisht). Arkivuar nga origjinali më 10 dhjetor 2017. Marrë më 9 dhjetor 2017.
  11. ^ a b McCallion, Malin Stegmann (2004). The Europeanisation of Swedish Regional Government Arkivuar 3 tetor 2008 tek Wayback Machine. Policy Networks in Sub National Governance: Understanding Power Relations. Paper 8, Workshop 25, European Consortium of Political Research. 2004 Joint Sessions of Workshops, Uppsala, Sweden.
  12. ^ a b Peterson, Martin (2003). "The Regions and Regionalism: Regionalism in Sweden" Arkivuar 13 nëntor 2007 tek Wayback Machine. CoR Report Sweden. The Interdisciplinary Centre for Comparative Research in the Social Sciences, EUROPUB Case Study (WP2).
  13. ^ Kramsch, Olivier and Olivier Thomas (2004). Cross-border Governance in the European Union Arkivuar 23 janar 2016 tek Wayback Machine. Routledge, 2004, ISBN 978-0-415-31541-8.
  14. ^ Peterson, Martin (2003). "The Regions and Regionalism and Regionalism: Regionalism in Sweden" Arkivuar 13 nëntor 2007 tek Wayback Machine. CoR Report Sweden, The Interdisciplinary Centre for Comparative Research in the Social Sciences, EUROPUB Case Study (WP2). Final Report.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Skåne&oldid=2506672"