Stemi i fjalës
Në gjuhësi, një stem është një pjesë e një fjale të përdorur me kuptime paksa të ndryshme dhe që varet nga morfologjia e gjuhës në fjalë. Në gjuhësinë Athabaskan, për shembull, një stem foljeje është një rrënjë që nuk mund të shfaqet më vete, dhe që mbart tonin e fjalës. Foljet Athabaskan zakonisht kanë dy steme në këtë analizë, secila paraprihet nga parashtesat.
Zbulimi dhe analizimi i njohjes midis stemeve dhe rrënjëve brenda dhe nëpër gjuhë ka lejuar filologjinë dhe gjuhësinë krahasuese të përcaktojë historinë e gjuhëve dhe familjeve gjuhësore.
Përdorimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në përdorim, një stem është një formë së cilës mund t'i bashkëngjitni ndajshtesa.[1] Kështu, në këtë përdorim, fjala besnikë në shqip përmban stemin besë, së cilës i është bashkëngjitur prapashtesa fjalëformuese -nik për të formuar një stem të ri besnik, së cilës i është bashkëngjitur edhe prapashtesa trajtëformuese -ë. Në një variant të këtij përdorimi, rrënja e fjalës (në shembullin besë) nuk llogaritet si stem.
Në një përdorim paksa të ndryshëm, i cili është miratuar në pjesën e mbetur të këtij artikulli, një fjalë ka një stem të vetëm, përkatësisht pjesën e fjalës që është e zakonshme për të gjitha variantet e saj të trajtave.[2] Kështu, në këtë përdorim, të gjitha ndajshtesat fjalëformuese janë pjesë e stemit. Për shembull, stemi i besnikë është besnik, së cilës i bashkëngjitet prapashtesa trajtëformuese -ë.
Stemet mund të jenë rrënjë, p.sh. drejt, ose ato mund të jenë morfologjikisht komplekse, si te fjalët e përbëra (p.sh. emrat e përbërë hekurudhë ose kryeqytet) ose fjalët me morfema fjalëformuese (p.sh. foljet e prejardhura drejt-oj ose kris-më).
Format e citimit dhe morfemat e lidhura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në gjuhësinë kompjuterike, termi "stem" përdoret për pjesën e fjalës që nuk ndryshon kurrë, madje as morfologjikisht, kur preket, dhe një lemë është forma bazë e fjalës. Për shembull, duke pasur parasysh fjalën "prodhimi", lema e saj (në gjuhësi) është "prodhim", por stemi është "prodh" për shkak të formës së trajtëformuar "prodhoj".
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Geoffrey Sampson; Paul Martin Postal (2005). The 'language instinct' debate (në anglisht). Continuum International Publishing Group. fq. 124. ISBN 978-0-8264-7385-1. Marrë më 2009-07-21.
- ^ Paul Kroeger (2005). Analyzing grammar (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 248. ISBN 978-0-521-81622-9. Marrë më 2009-07-21.