Libri i Zanafillës

Libri i Zanafillës (Greqishtja e lashtë: Génesis; Hebraisht: Bərēʾšīṯ, fjalë-për-fjalë "Në fillim") është libri i parë i Biblës Hebraike dhe i Dhiatës së Vjetër të Krishterë.^[1] Emri i tij hebraik është i njëjtë me fjalën e parë, Bereshit ("Në fillim"). Zanafilla është një tregim i krijimit të botës, historisë së hershme të njerëzimit, paraardhësve të Izraelit dhe origjinës së popullit hebre.^[2]

Tradita e vlerëson Moisiun si autorin e Zanafillës, si dhe të librave të Eksodit, Levitikut, Numrave dhe pjesën më të madhe të Ligjit të Përtërirë; megjithatë, studiuesit modernë, veçanërisht nga shekulli i 19-të e në vazhdim, e vendosin autorësinë e librave në shekujt VI dhe V para Krishtit, qindra vjet pasi supozohet se ka jetuar Moisiu. Bazuar në interpretimin shkencor të dëshmive arkeologjike, gjenetike dhe gjuhësore, disa studiues të Biblës e konsiderojnë Zanafillën kryesisht mitologjike dhe të tjerë e konsiderojnë atë historike.

Ajo është e ndashme në dy pjesë, historia e lashtë (kapitujt 1–11) dhe historia stërgjyshore (kapitujt 12–50). Historia e lashtë përcakton konceptet e autorit për natyrën e hyjnisë dhe për marrëdhënien e njerëzimit me krijuesin e saj: Zoti krijon një botë që është e mirë dhe e përshtatshme për njerëzit, por kur njeriu e korrupton me mëkat, Zoti vendos të shkatërrojë krijimin e tij, duke kursyer vetëm Noeja e drejtë dhe familja e tij për të rivendosur marrëdhëniet midis njeriut dhe Zotit. Historia stërgjyshore (kapitujt 12–50) tregon për parahistorinë e Izraelit, popullit të zgjedhur të Perëndisë. Me urdhrin e Zotit, pasardhësi i Noeut, Abrahami, udhëton nga vendlindja e tij (i përshkruar si Uri i Kaldeasve dhe identifikimi i të cilit me Urin sumerian është tentativë në studimet moderne) në tokën e dhënë nga Perëndia të Kanaanit, ku ai banon si i huaj, ashtu si edhe djali i tij. Isaku dhe nipi i tij Jakobi. Emri i Jakobit u ndryshua në "Izrael" dhe nëpërmjet agjenturës së djalit të tij Jozefit, bijtë e Izraelit zbresin në Egjipt, 70 veta gjithsej me familjet e tyre dhe Zoti u premton atyre një të ardhme madhështore. Zanafilla përfundon me Izraelin në Egjipt, gati për ardhjen e Moisiut dhe Eksodin (largimin). Tregimi shënohet nga një sërë besëlidhjesh me Perëndinë, duke ngushtuar në mënyrë të njëpasnjëshme shtrirjen nga i gjithë njerëzimi (besëlidhja me Noeun) në një marrëdhënie të veçantë vetëm me një popull (Abrahamin dhe pasardhësit e tij nëpërmjet Isakut dhe Jakobit).^[3]

Në judaizëm, rëndësia teologjike e Zanafillës përqendrohet në besëlidhjet që lidhin Perëndinë me popullin e tij të zgjedhur dhe njerëzit me Tokën e Premtuar.