St. Louis (Missouri)
St. Louis
Saint Louis | |
|---|---|
Qytet | |
 | |
 Flamuri | |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | 325,069 |
| Faqja zyrtare | www.stlouis-mo.gov |
Saint Louis, shkurt St. Louis (shqiptohet: Seint-Luis) është një qytet dhe port lumor në shtetin amerikan të Mizurit. Qyteti shtrihet përgjatë bregut perëndimor të lumit Misisipi, i cili formon kufirin e Mizuri me Illinois. St. Louis është qyteti i 58-më i populluar në SHBA dhe qyteti i dytë më i madh në shtet për nga popullsia së qytetit të duhur. St. Louis u themelua në vitin 1764 nga Pierre Laclede dhe Auguste Chouteau dhe u emërtua sipas Louisit IX të Francës. I pretenduar fillimisht nga francezët, të cilët u vendosën kryesisht në lindje të lumit Misisipi, rajoni në të cilin ndodhet qytetit iu la Spanjës pas humbjes së Francës në "Luftën e Shtatëvjeçare". Territori i tij në lindje të Misisipit iu la Mbretërisë së Britanisë së Madhe, fitueses. Misuri i sotëm ishte pjesë e Luizianës Spanjolle nga 1762 deri më 1803.
Pasi Shtetet e Bashkuara e fituan këtë territor në Blerjen e Luizianës, St. Louis u zhvilluar si një port i madh në lumin Misisipi. Në fund të shekullit të 19-të, St. Louis u rendit si qyteti i katërt më i madh në Shtetet e Bashkuara. Ai u shkëput nga Qarku St. Louis në vitin 1877, duke u bërë një qytet i pavarur dhe kufizoi kufijtë e tij politikë. Në vitin 1904, ai organizoi blerjen Ekspozitën Blerja e Luizianës dhe Olimpiadën Verore. Popullsia e qytetit arriti kulmin në vitin 1950. Me ristrukturimin e industrisë së rëndë dhe humbjen e vendeve të punës, plus suburbanizimin e pasluftës, ai filloi një rënie të gjatë që vazhdon në shekullin e 21. Emigracioni është rritur, dhe qyteti është qendra e popullsisë më të madhe boshnjake në botë jashtë atdheut të tyre.
Ekonomia e St Luisit mbështetet në shërbimet, prodhimin, tregtinë, transportin e mallrave, dhe turizmin. Qyteti është vendi i disa korporatave të mëdha, duke përfshirë Express Scripts , Peabody Energji, Ameren, Ralcorp dhe Sigma-Aldrich, si dhe i një komuniteti të madh mjekësor dhe kërkimor. St Louis ka tre ekipe profesionale sportive: St Louis Cardinals të Ligës së Madhe të Bejsbollit, St Louis Bluz të Ligës Kombëtare të Hokeit, dhe St Louis Rëms të Ligës Kombëtare të Futbollit Amerikan. Qyteti identifikohet zakonisht me Harkun Gateway 192m të lartë në qendër të qytetit.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Zona e St Louisit të sotëm ka qenë një qendër e kulturës misisipiane të amerikanëve vendas, që e kanë ndërtuar tempulle të shumta dhe Pirgje banimi në të dy anët e lumit Misisipi. Qendra e tyre e madhe rajonale ishte në Cahokia Mounds, aktive që nga 900 pas Krishtit deri në 1500 pas Krishtit. Për shkak të punimeve tokësore të shumta të mëdha brenda kufijve të St Louisit, qyteti u quajt si "Qyteti i Pirgjeve". Këto pirgje u rrënuan kryesisht gjatë zhvillimit të qytetit. Fiset historike të Amerikanëve Vendas në zonë përfshinin Siouan-folësit Osage, territorin e të cilëve zgjeroheshin në perëndim, dhe Illiniuekët.
Zbulimi i zonës nga europianët është regjistruar në vitin 1673, kur eksploruesit francezë Louis Jolliet dhe Jacques Marquette udhëtuan nëpër luginën e lumit Misisipi. Pesë vjet më vonë, La Salle e deklaroi rajonin për Francën, si pjesë e La Louisiane.
Vendbanimet më të hershme evropiane në këtë zonë janë ndërtuar në Illinois (i njohur edhe si Luiziana Sipërme) në anën lindore të lumit Misisipi gjatë viteve 1690 dhe fillim të viteve 1700 në Cahokia, Kaskaskia, dhe Fort de Chartres. Migrantët nga fshatrat franceze në anën e kundërt të lumit Misisipi (p.sh. Kaskaskia) themeluan Ste. Genevieve në 1730.
Në fillim të vitit 1764, pasi Franca humbi Luftën "Shatë vjeçare", Pierre Laclede dhe nipi i tij Auguste Chouteau themeluan atë që do të bëhej qyteti i St Louisit. [14] (Tokat franceze në lindje të Misisipit i kishin kaluar Britanisë së Madhe dhe tokat në perëndim të Misisipit Spanjës. Franca dhe Spanja ishin aleatë në shekullin e 18-të dhe ishin kombe katolike. Familjet e hershme franceze ndërtuan ekonominë e qytetit në tregtinë e leshit me Osagët, si dhe me fiset më të largëta përgjatë lumit Misuri. Vëllezërit Chouteau fituan një monopol nga Spanja në tregtinë leshit me Santa Fe. Kolonistët francezë përdorën skllevër afrikanë si shërbëtorë të brendshëm dhe punëtorë në qytet.
Nga 1762 deri 1803 kontrolli evropian i zonës në perëndim të Misisipit në pjesën veriore të basenit të lumit Mizuri, i quajtur Louisiana, ishte supozuar nga spanjollët si pjesë e nënmbretërisë së Spanjës së Re. Në 1780, gjatë Luftën Revolucionare Amerikane, St Louis u sulmua nga forcat britanike, aleatë kryesisht të amerikanëve vendas, në Betejën e St Louisit.
Shekulli i 19-të
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]St Louis u transferua në Republikën e Parë Franceze në 1800 (edhe pse të gjitha tokat koloniale vazhduan të administroheshin nga zyrtarët spanjollë), pastaj iu shit SHBA-së nga francezët në vitin 1803 si pjesë e Blerjes së Luizianës. Qyteti u bë kryeqyteti territorial dhe porta drejt territoreve perëndimore. Menjëherë pasi u bë transferimi zyrtar i autoritetit, Ekspedita Lewis dhe Klark u autorizua nga presidenti Thomas Jefferson. Ekspedita u largua nga St Louis në maj 1804 përgjatë lumit Mizuri për të eksploruar territorin e gjerë. Kishte shpresa për të gjetur një rrugë ujore për në Oqeanin Paqësor, por ekspedita shkoi me rrugë tokësore në Perëndimin e Sipërm. Ata arritën në Oqeani Paqësor nëpërmjet lumit Columbia në verë të vitit 1805. Ata u kthyen, duke arritur në St Louis më 23 shtator 1806. Lewis dhe Clark jetuan në St Louis pas ekspeditës. Shumë eksplorues të tjerë, kolonë, dhe vozitë me trap, më vonë do të merrnin një rrugë të ngjashme në Perëndim.
Qyteti zgjodhi ligjvënësit e parë bashkiakë (të quajtur Trasti) në 1808. Anija e parë me avull mbërriti në St. Louis në vitin 1818, duke përmirësuar lidhjet me New Orleansin dhe tregjet lindore. Missouri u pranua si shtet në 1821, në të cilin skllavëria ishte e ligjshme. Sapo shteti fitoi vendbanimet, i pari kryeqytet i përkohshëm i shtetit të Mizurit ishte Seint Luis, pastaj kryeqyteti i Mizurit u shpërngul në Seint Charles, pastaj u zhvendos në më në qendër në Jefferson City, në vitin 1826. St. Louis është themeluar si një qytet në 1822, dhe ka vazhduar të zhvillohet kryesisht për shkak të portit dhe të lidhjeve tregtëtare të tij. Skllevërit punonin në shumë vende pune në breg të lumit si dhe në anije. Duke pasur parasysh vendndodhjen e qytetit pranë shtetit Illinois ku ndalohej skllavëria, disa skllevër u arratisën për liri. Të tjerë, veçanërisht gratë me fëmijë, paditet në gjykatë për të fituar lirinë, dhe disa avokatë të shquar vendas ndihmuan skllevërit në këto paditje. Rreth gjysma e skllevërve arritën lirinë në qindra paditje para Luftës Civile Amerikane.
Emigrantët nga Irlanda dhe Gjermania arritën në St. Louis në numër të madh duke filluar në vitet 1840, dhe popullsia e St Louisit u rrit nga më pak se 20.000 në vitin 1840, në 77.860 në vitin 1850 dhe për më shumë se 160.000 në 1860. Nga mesi i viteve 1800, St. Louis kishte një popullsi më të madhe se New Orleans.
Qyteti u nda në simpati politike dhe u bë i polarizuar gjatë Luftës Civile Amerikane. Në 1861, 28 civilë u vranë në një përleshje me trupat e Unionit. Lufta e dëmtoi St. Louisin ekonomikisht, për shkak të bllokadës që Unioni i bëri trafikut lumor në jug të lumit Misisipi.
Pas luftës, St Louis përfitoi nëpërmjet tregëtisë me Perëndimin, të ndihmuar nga përfundimi i urës Eads në vitin 1861, ura e parë deri tani downriver mbi Misisipi. Zhvillimet industriale në të dy brigjet e lumit lidheshin me ura, ura e parë mbi Misisipi. Zhvillimet industriale në të dy brigjet e lumit lidheshin me këtë urë.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas Zyrës së Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara, St Louis ka një sipërfaqe të përgjithëshme prej 170 km2, nga të cilat 160 km2 është tokë dhe 4.1 11 km2 (6.2%) është ujë. Toka e aeroportit të tij është në pronësi të qytetit dhe është një eksklavë e tij. Qyteti është ndërtuar kryesisht mbi kodra që ngrihen 30-60 metra mbi brigjet perëndimore të lumit Misisipi, në Shtetet e Bashkuara Mesperëndimore pikërisht në jug të bashkimit të lumenjve Missourit dhe Misisipi. Pjesa më e madhe e zonës është pjellore me kodrina të ulëta dhe lugina të gjera të cekta.
Pranë kufirit jugor të qytetit të St Louis (që e ndan atë nga Qarku St. Louis) është Lumi des Peres, praktikisht i vetmi lumë brenda kufijve të qytetit që nuk është plotësisht nën tokë. Shumica e lumit des Peres është mbyllur në një kanal nën tokë në vitet 1920 dhe fillim t viteve 1930. Pjesa e poshtme e lumit ishte vendi i disa prej përmbytjeve më të mëdha të Përmbytjes së Madhe të vitit 1993.
Kufiri lindor i qytetit është lumi Misisipi, i cili ndan Misurin nga Illinois. Lumi Missouri formon vijën veriore të St. Louis County, me përjashtim të disa zonave ku lumi ka ndryshuar kursin e tij. Lumi Meramec formon shumicën e kufirit jugor të Seint Luisit.
Lagjet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Qyteti është i ndarë në 79 lagje të caktuara nga qeveria. Lagjet nuk kanë asnjë të drejtë ligjore, edhe pse disa shoqata lagjesh administrojnë fonde apo të mbajnë fuqinë e vetos mbi zhvillimin historik të qarkut.
Klima
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]St. Luisi shtrihet në zonën kalimtare midis zonës klimaterike të lagësht kontinentale dhe zonës klimaterike të lagësht subtropikale. Qyteti ka verë të nxegtë dhe të lagësht dhe dimër të ftohtë. Ai është subjekt i ajrit të ftohtë të Arktikut dhe ajrit tropikal të nxehtë dhe me lagështi të Gjirit të Meksikës. Temperatura mesatare vjetore e regjistruar në afërsi të Aeroportit Ndërkombëtar të Lambert-St. Louis, është 13,9 °C. Qyteti ka katër stinë të dallueshme:
- Pranverë (mars deri në maj) është zakonisht stina më e lagësht, me 297mm reshje. Gjatë pranverë ka mot të ashpër me ciklone dhe stuhi. St Louis ka stuhi 48 ditë në vit mesatarisht. Veçanërisht në pranverë, stuhitë shpesh mund të jenë të rënda, me erëra të forta, breshër dhe ciklone. Duke u shtrirë në zonën e cikloneve St. Luis është një nga zonat metropolitane, me ciklone të shpeshta. Zona ka një histori të gjerë të cikloneve të dëmshme, por që rrallë prekin brenda qytetin.
- Vera është e nxehtë dhe e lagësht. Temperaturat prej 32 °C ose më të larta ndodhin 43 ditë në vit. Temperatura mesatare ditore në korrik është 26,7 °C. Temperatura rekord më e lartë është 46 °C, e arritur më 14 korrik 1954. korriku i vitit 2012 ishte muaji më i nxehtë në 138 vjet të regjistrimit të temperaturave në St Louis, me një temperaturë mesatare ditore 31,2 °C.
- Vjeshta është e butë dhe me diell, me lagështi të ulët. Mund të ketë periudha të reshjeve të rënda, me borën e parë që zakonisht bie rreth 4 dhjetor. Rënia më e madhe e gjetheve ndodh në mes deri në fund të tetorit.
- Dimri mund të jetë i ftohtë, me temperatura nën zero për 25 ditë në vit, mesatarisht. Çdo dimër rregullisht ka të paktën një stuhi të madhe dëbore që akumulon 10 cm ose më shumë. Stina i mund të ketë sasi të krahasueshme të shiut; megjithatë, ajo është zakonisht stinë e thatë. Gjatë dimrit, mund të ketë shi të ngrirë, akull dhe borë, të pasuara zakonisht nga disa ditë të motit të kthjellët, por shumë të ftohtë. Temperatura mesatare ditore në janar është -0.1 °C. Temperatura rekord më e ulët është -30 °C e regjistruar më 5 janar 1884. Sasia mesatare e reshjeve të dimrit është 191mm. Dëbora mesatar sezonale është 45 cm.