Standardizimi

Standardizimi^[1] është procesi i zbatimit dhe zhvillimit të standardeve teknike duke u bazuar në konsensusin e palëve të ndryshme që përfshijnë firmat, përdoruesit, grupet e interesit, organizatat e standardeve dhe qeveritë.^[2] Standardizimi mund të ndihmojë në maksimizimin e përputhshmërisë, ndërveprueshmërisë, sigurisë, përsëritshmërisë, efikasitetit dhe cilësisë. Mund të lehtësojë gjithashtu një normalizim të proceseve që ishin dikur të personalizuara.

Në shkencat shoqërore, duke përfshirë ekonominë,^[3] ideja e standardizimit është afër zgjidhjes së një problemi të koordinimit, një situatë në të cilën të gjitha palët mund të realizojnë përfitime reciproke, por vetëm duke marrë vendime të qëndrueshme reciproke. Standardet kombëtare të ndryshme imponojnë kosto për konsumatorët dhe mund të jenë një formë e barrierës tregtare jotarifore.^[4]

Historia

Shembuj të hershëm

Peshat dhe masat standarde u zhvilluan nga Qytetërimi i Luginës së Indit.^[5] Sistemi i centralizuar i peshës dhe matjes i shërbeu interesave komerciale të tregtarëve Indus pasi masat e peshës më të vogël u përdorën për të matur mallrat e luksit, ndërsa pesha më të mëdha u përdorën për blerjen e artikujve më të rëndë, si drithërat ushqimorë etj. Peshat ekzistonin në shumëfisha të një peshe standarde dhe në kategori.^[6] Standardizimi teknik mundësoi që pajisjet matëse të përdoren në mënyrë efektive në matjet këndore dhe matjet për ndërtim. Njësitë uniforme të gjatësisë u përdorën në planifikimin e qyteteve si Lothal, Surkotada, Kalibangan, Dolavira, Harappa dhe Mohenjo-daro. Peshat dhe masat e qytetërimit Indus arritën gjithashtu në Persi dhe Azinë Qendrore, ku u modifikuan^[6] më tej. Shigeo Iwata përshkruan peshat e gërmuara të zbuluara nga qytetërimi Indus:

Gjithsej 558 pesha u gërmuan nga Mohenjodaro, Harappa dhe Chanhu-daro, pa përfshirë peshat me defekt. Ata nuk gjetën dallime të rëndësishme statistikisht midis peshave që u gërmuan nga pesë shtresa të ndryshme, secila me një thellësi rreth 1.5 m. Kjo ishte dëshmi se një kontroll i fortë ekzistonte për të paktën një periudhë 500-vjeçare. Pesha prej 13,7 g duket të jetë një nga njësitë e përdorura në luginën e Indus. Shënimi bazohej në sistemet binare dhe dhjetore. 83% e peshave që u gërmuan nga tre qytetet e mësipërme ishin kub, dhe 68% ishin prej qershi.

Përpjekjet e shekullit 18

Implementimi i standardeve në industri dhe tregti u bënë shumë të rëndësishme me nisjen e Revolucionit Industrial dhe nevojën për mjete makinerike me saktësi të lartë e me pjesë të ndryshueshme.

Henry Maudslay zhvilloi tornon e parë për prerjen e vidhës në industri në vitin 1800. Kjo lejoi standardizimin e madhësive të vidhave për herë të parë dhe shtroi udhën për aplikimin e ndryshueshmërisë (një ide që po qëndronte atë kohë) tek dadot dhe bullonat.^[7]

Para kësaj, fijet e vidës bëheshin zakonisht duke i copëtuar dhe lëmuar (dmth. zejtarët duke e bërë këtë me dorë përmes daltës dhe limës). Dadot ishin të rralla; vidat metalike, nëse bëheshin fare, prodhoheshin zakonisht për përdorim në dru.^[8]

Shiko edhe

Referime

^ "Fjalorthi". fjalorthi.com. Marrë më 2025-02-07.
^ Xie, Zongjie; Hall, Jeremy; McCarthy, Ian P.; Skitmore, Martin; Shen, Liyin (2016-02-01). "Standardization efforts: The relationship between knowledge dimensions, search processes and innovation outcomes". Technovation. Innovation and Standardization (në anglisht). 48–49: 69–78. doi:10.1016/j.technovation.2015.12.002. hdl:11385/188510.
^ Blind, K. (2004). The economics of standards (në anglisht). Cheltenham: Edward Elgar. ISBN 978-1-84376-793-0. Arkivuar nga origjinali më 2016-09-27. Marrë më 2016-06-16.
^ Duina, Francesco; Viju-Miljusevic, Crina (2023). Standardizing the World: EU Trade Policy and the Road to Convergence (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-768188-6.
^ Iwata, Shigeo (2008), "Weights and Measures in the Indus Valley", Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures (2nd edition) edited by Helaine Selin, pp. 2254–2255, Springer, ISBN 978-1-4020-4559-2.
^ ^a ^b Në mijëvjeçarin e tretë p.e.s. sistemi matës i Indëve u zhvillua më tutje në rajonet e lashta të Iranit dhe Afganistanit -- Iwata, 2254.
^ Wang Ping (prill 2011), A Brief History of Standards and Standardization Organizations: A Chinese Perspective (PDF) (në anglisht), EAST-WEST CENTER WORKING PAPERS, arkivuar nga origjinali (PDF) më 2019-06-12, marrë më 2014-01-13
^ Rolt, L. T. C. (1962). Great Engineers (në anglisht). Bell and Sons.

[1] "Fjalorthi". fjalorthi.com. Marrë më 2025-02-07.

[2] Xie, Zongjie; Hall, Jeremy; McCarthy, Ian P.; Skitmore, Martin; Shen, Liyin (2016-02-01). "Standardization efforts: The relationship between knowledge dimensions, search processes and innovation outcomes". Technovation. Innovation and Standardization (në anglisht). 48–49: 69–78. doi:10.1016/j.technovation.2015.12.002. hdl:11385/188510.

[Blind_2004-3] Blind, K. (2004). The economics of standards (në anglisht). Cheltenham: Edward Elgar. ISBN 978-1-84376-793-0. Arkivuar nga origjinali më 2016-09-27. Marrë më 2016-06-16.

[4] Duina, Francesco; Viju-Miljusevic, Crina (2023). Standardizing the World: EU Trade Policy and the Road to Convergence (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-768188-6.

[Iwata2254-5] Iwata, Shigeo (2008), "Weights and Measures in the Indus Valley", Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures (2nd edition) edited by Helaine Selin, pp. 2254–2255, Springer, ISBN 978-1-4020-4559-2.

[Iwata2254_quote-6] Në mijëvjeçarin e tretë p.e.s. sistemi matës i Indëve u zhvillua më tutje në rajonet e lashta të Iranit dhe Afganistanit -- Iwata, 2254.

[Ping-7] Wang Ping (prill 2011), A Brief History of Standards and Standardization Organizations: A Chinese Perspective (PDF) (në anglisht), EAST-WEST CENTER WORKING PAPERS, arkivuar nga origjinali (PDF) më 2019-06-12, marrë më 2014-01-13

[8] Rolt, L. T. C. (1962). Great Engineers (në anglisht). Bell and Sons.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]