Szeged
Szeged | |
|---|---|
Qytet | |
 Kolazh me pamje nga Szeged | |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | 161 122[1] |
| {{{postal_code_type}}} | 6700–6791 |
Szeged (shqiptohet ˈsɛɡɛd) është qyteti i tretë më i madh i Hungarisë, qyteti më i madh dhe qendra rajonale e Rrafshinës së Madhe Jugore dhe vendi i qarkut Csongrád. Universiteti i Szeged është një nga universitetet më të dalluar në Hungari.
Szeged ndodhet afër kufirit jugor të Hungarisë, pikërisht në jug të grykëderdhjes së lumit Maros, në të dy brigjet e lumit Tisa, gati në qendër të Fushës së Panonisë. Kufiri hungarez me Serbinë është pak jashtë qytetit.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Szeged dhe zona e saj kanë qenë të banuara që nga kohërat e lashta. Ptolemeu përmend emrin më të vjetër të njohur të qytetit: Partiscum. Është e mundur që Attila, mbreti i Hunëve të kishte vendin e tij diku në këtë zonë. Emri Szeged u përmend për herë të parë në vitin 1183, në një dokument të mbretit Béla III.
Në shekullin e dytë e.r ekzistonte një postë tregtare romake e vendosur në një ishull në Tisa, dhe themelet e kështjellës Szeged sugjerojnë se struktura mund të ketë qenë ndërtuar mbi një fortesë edhe më të hershme. Sot vetëm një cep i kalasë mbetet ende në këmbë.[2]
Gjatë pushtimit Mongol qyteti u shkatërrua dhe banorët e tij u larguan në kënetat e afërta, por ata shpejt u kthyen dhe rindërtuan qytetin e tyre. Në shekullin e 14-ë, gjatë mbretërimit të Louis të Madh, Szeged u bë qyteti më i rëndësishëm i Hungarisë së Jugut, dhe - ndërsa ushtritë turke u afruan me Hungarinë - u rrit rëndësia strategjike e Szeged. Mbreti Sigismund i Luksemburgut kishte një mur të ndërtuar rreth qytetit. Szeged u ngrit për statusin e Emrit të lirë mbretëror në vitin 1498.
Szeged u plaçkit për herë të parë nga ushtria turke më 28 shtator 1526, por u pushtua vetëm më 1543, dhe u bë një qendër administrative e osmanëve (shih Hungaria Osmane). Qyteti ishte një qendër sanxhaku së pari në Budin Eyalet (1543-1596), pas në Eğri Eyalet. Qyteti u çlirua nga sundimi turk më 23 tetor 1686 dhe rifitoi statusin e qytetit të lirë mbretëror në vitin 1715. Në vitin 1719, Szeged mori stemën e tij (e përdorur edhe sot) nga Charles III. Gjatë disa viteve të ardhshme, Szeged u rrit dhe përparoi. Murgjit Piarist arritën në Szeged më 1719 dhe hapën një shkollë të re gramatikore më 1721. Në vitin 1720, popullsia etnike hungareze e qytetit numëronte rreth 13000 në 16000, ndërsa numri i banorëve serb ishte 1300.[3]
Qytetarët e Szeged luajtën një rol të rëndësishëm në Revolucionin Hungarez të vitit 1848. Lajos Kossuth mbajti fjalimin e tij të famshëm këtu. Szeged ishte vendi i fundit i qeverisë revolucionare në korrik 1849. Sunduesit e Habsburgëve ndëshkuan udhëheqësit e qytetit, por më vonë Szeged filloi të përparojë përsëri, hekurudha e arriti atë në 1854, dhe qyteti mori statusin e tij të qytetit të lirë mbretëror përsëri më 1860.
Sot qyteti i brendshëm i Szeged ka ndërtesa të bukura dhe rrugë të gjera. Kjo është kryesisht për shkak të përmbytjes së madhe të vitit 1879, e cila fjalë për fjalë fshiu tërë qytetin (vetëm 265 nga 5723 shtëpitë mbetën dhe 165 njerëz vdiqën). Perandori Franc Josef vizitoi qytetin dhe premtoi se "Szeged do të jetë më i bukur nga sa ishte". Ai e mbajti premtimin e tij. Gjatë viteve të ardhshme një qytet i ri, modern doli nga gërmadhat, me pallate dhe rrugë të gjera.
Gjatë shekullit 20
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pas Luftës së Parë Botërore Hungaria humbi territoret e saj jugore në Serbi, si rezultat Szeged u bë një qytet afër kufirit, dhe rëndësia e tij u zvogëlua, por ndërsa mori rolet që më parë i përkisnin qyteteve tani të humbura, ajo ngadalë u rimëkëmbet. Pas Humbjes së Transilvanisë në Rumani, Universiteti i Kolozsvár (tani Kluzh-Napoka, u zhvendos në Szeged në 1921 (shih Universiteti i Szeged). Në vitin 1923 Szeged mori rolin e ulëses episkopale nga Temesvár (tani Temishvari, Rumani). e okupuar shkurtimisht nga ushtria rumune gjatë Luftës Hungareze-Rumune në vitin 1919. Gjatë viteve 1920 popullsia hebreje e Szeged u rrit dhe arriti në zenit e saj.
Szeged vuajti shumë gjatë Luftës së Dytë Botërore. 6.000 banorë të qytetit u vranë, qytetarët hebrenj u kufizuan në geto dhe më pas u dërguan në kampe vdekjeje. Szeged u kap nga trupat sovjetike të Frontit të Dytë të Ukrainës më 11 tetor 1944 në rrjedhën e Betejës së Debrecen. Gjatë epokës komuniste, Szeged u bë një qendër e industrisë së lehtë dhe industrisë ushqimore. Në vitin 1965 u gjet naftë afër qytetit; zona tani plotëson 67% të kërkesës së vendit për naftë.
Në vitin 1962, Szeged u bë vendi i Csongrád. U ndërtuan rrethe të reja dhe shumë fshatra u aneksuan në qytet ,ë 1973 (siç ishte një tendencë gjatë epokës komuniste).
Szeged e sotme është një qytet i rëndësishëm universitar dhe një tërheqje popullore turistike.
Arsimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Szeged ka 62 kopshte fëmijësh, 32 shkolla fillore dhe 18 shkolla të mesme. Dy shkollat e mesme më të spikatura (Ságvári Endre Gyakorló Gimnázium dhe Radnóti Miklós Kísérleti Gimnázium) janë në pesëmbëdhjetë vendet e para në vend.
Szeged është qendra e arsimit të lartë e Rrafshinës së Madhe Jugore dhe ka ndërtuar një reputacion mjaft të mirë për veten e tij. Mijëra studentë studiojnë këtu, shumë prej të cilëve janë të huaj. Universiteti i Szeged është sipas numrit të studentëve universiteti i dytë më i madh dhe i 4-ti më i vjetër i Hungarisë që u themelua në vitin 1581. Renditet si universiteti më i mirë i vendit në Renditjen Akademike të Universiteteve Botërore - 2005, dhe në 100 më të mirët në Evropë, ai ofron disa programe në fusha të ndryshme të studimit.
Ekonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Szeged është një nga qendrat e industrisë ushqimore në Hungari, i njohur veçanërisht për specin e tij dhe kompanitë si Pick Szeged, Sole-Mizo, Bonafarm etj. Kompanitë e tjera të rëndësishme që kanë selinë e tyre në Szeged janë AMSY International[4], RRE - Szeged[5], Optiwella[6], Generál Printing House[7], RotaPack[8], Sanex Pro[9], Agroplanta[10], Karotin[11], Florin[12], Quadrotex[13] dhe SZEPLAST[14].
Të tjerë, si ContiTech,[15] Duna-Dráva Cement, Szatmári Malom[16] and Europe Match,[17] nuk janë me qendër në qytet, por kanë objekte prodhimi atje.
Ekspozita dhe Qendra e Konferencave Hangár[18] ofron hapësirë për ekspozita dhe konferenca ndërkombëtare.
Sport
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sporti më i njohur në qytet është hendbolli. Qyteti ka një klub të mirënjohur fituesin e Kupës EHF 2013-14, SC Pick Szeged duke luajtur në Nemzeti Bajnokság I.
Sporti i dytë më i njohur është futbolli në qytet. Szeged kishte disa klube që luanin në ligën e nivelit të lartë hungarez, Nemzeti Bajnokság I. Këto janë Szegedi AK, Szegedi Honvéd SE. E vetmja klub që vepron aktualisht, Szeged 2011 luan në Nemzeti Bajnokság II.
Binjakëzimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Magyarország közigazgatási helynévkönyve, 2018. január 1" (PDF). Zyra Qendrore e Statistikave Hungareze. Marrë më 27 shtator 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)(hungarisht) - ^ Szeged by Dr. Trogmayer Ottó
- ^ Ádám Fejér, Magyarok és szlávok. (Konferencia, Szeged, 1991. május 30-31). Szerk. Fejér Ádám, H. Tóth Imre stb. (Kiad. a JATE Szláv Filológiai Tansz.), József Attila Tudományegyetem, 1993, p. 262, ISBN 9789634819929
- ^ AMSY International - Contact information
- ^ "- RRE - Szeged Nyomdaipari kft. - Elérhetőségek". Arkivuar nga origjinali më 15 shkurt 2019. Marrë më 1 shtator 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ - Optiwella - Contact
- ^ Generál Printing House - Contact Us
- ^ "- RotaPack - Contact". Arkivuar nga origjinali më 8 korrik 2019. Marrë më 1 shtator 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ - Sanex Pro - Contact
- ^ Agroplanta
- ^ "Karotin - Kapcsolat". Arkivuar nga origjinali më 27 shtator 2019. Marrë më 1 shtator 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ - Florin - Kapcsolat
- ^ Quadrotex - Kapcsolat
- ^ "SZEPLAST - Contact". Arkivuar nga origjinali më 17 prill 2020. Marrë më 1 shtator 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ - ContiTech - Kapcsolat & Szolgáltatások
- ^ "Szatmári Malom". Arkivuar nga origjinali më 22 nëntor 2016. Marrë më 1 shtator 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "delmagyar.hu - Klára Fekete - Megmenekült az egyetlen hazai gyufagyár - 16 nëntor 2006". Arkivuar nga origjinali më 31 maj 2019. Marrë më 1 shtator 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Hangár Expo és Konferenciaközpont - Bemutatkozás". Arkivuar nga origjinali më 11 prill 2021. Marrë më 1 shtator 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Villes jumelées avec la Ville de Nice" (në frëngjisht). Ville de Nice. Arkivuar nga origjinali më 29 tetor 2012. Marrë më 1 shtator 2019.
- ^ "Städtepartnerschaften und Internationales". Büro für Städtepartnerschaften und internationale Beziehungen. Arkivuar nga origjinali më 23 korrik 2013. Marrë më 2013-07-26.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Međunarodna suradnja Grada Pule". Grad Pula. Arkivuar nga origjinali më 2012-05-05. Marrë më 2013-07-28.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Miasta partnerskie - Urząd Miasta Łodzi [via WaybackMachine.com]". City of Łódź. Arkivuar nga origjinali më 24 qershor 2013. Marrë më 2013-07-21.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)