Vallahadët

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Vallahadët (greqisht: Βαλαχάδες ose Βαλαάδες Valaades) ishin një popullsi greke maqedonase myslimane që jetonte përgjatë lumit Haliakmon në Maqedoninë jugperëndimore greke, në dhe rreth Naselica (Neapoli i sotëm) dhe Grebena. Ata numëronin rreth 17,000 në fillim të shekullit të 20-të.[1] Ata janë një komunitet i referuar shpesh i të konvertuarve në fenë islame të periudhës së vonë të Perandorisë Osmane, sepse, ashtu si myslimanët e Kretës, dhe ndryshe nga shumica e komuniteteve të tjera të myslimanëve grekë, vallahadët ruajtën shumë aspekte të kulturës së tyre greke dhe vazhduan të flisnin greqisht për qëllime private dhe publike. Shumica e të konvertuarve të tjerë grekë në Islam nga Maqedonia, Thraka dhe Epiri në përgjithësi përvetësuan gjuhën dhe kulturën turke osmane dhe në këtë mënyrë u asimiluan në shoqërinë kryesore osmane.[2]

Harta etnografike e Maqedonisë (1892). Ata që përcaktohen si myslimanë grekë tregohen me të verdhë

Emri[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Emri Vallahadët vjen nga shprehja islame turke osmane vallâhi 'pasha Zotin'.[3] Ata njiheshin edhe si Φούτσιδες, Foútsides; nga φούτσι μ', foútsi m, që është një korruptim i greqishtes αδελφούτσι μου, adelfoútsi mou 'vëllai im'.[3] Ata quheshin në mënyrë pejorative Μεσημέρηδες, Mesimérides, sepse imamllarët e tyre, të pashkolluar dhe pa ditur shumë turqisht, shpallnin namazin e drekës duke thirrur në greqisht Μεσημέρι, Mesiméri 'mesditë'.[4] Megjithëse disa udhëtarë perëndimorë spekuluan se Vallahadët është i lidhur me etnonimin Vllah,[5] kjo është e pamundur, pasi vallahadët flisnin gjithmonë greqisht pa ndikime të dukshme vllahe.[6] Në turqisht ata njihen si Patriyotlar, 'patriotët'; ndonjëherë përdoret Rumyöz 'grek'.[7][8]

Historia dhe kultura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Vallahadët ishin pasardhës të të krishterëve ortodoksë lindorë greqishtfolës nga Maqedonia jugperëndimore greke, të cilët ndoshta u konvertuan në Islam gradualisht dhe në disa faza midis shekujve të 16-të dhe 19-të.[9] Vetë vallahadët ia atribuan konvertimin e tyre aktiviteteve të dy rreshterëve jeniçerë grekë (turqishtja osmane: çavuş) në fund të shekullit të 17-të, të cilët fillimisht u rekrutuan nga e njëjta pjesë e Maqedonisë jugperëndimore dhe më pas u dërguan përsëri në zonë nga sulltani për t'u prozelituar midis krishterëve grekë që jetojnë atje.[10]

I pari që mendohet të përshkruajë Vallahades ishte François Pouqueville, i cili vizitoi zonën në fillim të shekullit të 19-të. Nuk i përmend si “Vallahade” dhe i ngatërron me turq nga Vardari. Megjithatë, ata "turq" identifikohen si Vallahadë nga emrat e fshatrave të tyre të përmendur nga Pouqueville. Një mesi i besueshëm i shekullit të 19-të, burimi është greku B. Nikolaides i cili vizitoi zonën dhe intervistoi Vallahadët vendas dhe regjistroi tradita gojore për prejardhjen e tyre, zakonet etj. Vepra e tij u botua në frëngjisht më 1859. Ato janë përshkruar gjithashtu nga autori dhe udhëtari grek B.D. Zotos Molossos më 1887.[11]

Kultura e Valahades nuk ndryshonte shumë nga ajo e maqedonasve vendas të krishterë ortodoksë grekë, me të cilët ata ndanin të njëjtin dialekt grek maqedonas, mbiemra, madje edhe njohuri për të afërmit e përbashkët.[9] De Jong ka treguar sesi vetë-referimi i shpeshtë i Vallahadëve për identitetin e tyre si turq përdorej thjesht si sinonim për myslimanët. Megjithatë, De Jong pyeti nëse ata ishin me prejardhje të pastër greke, duke sugjeruar se ata ndoshta ishin me prejardhje të përzier greke, vllahe, sllave dhe shqiptare, por kishin ardhur të flisnin greqisht si gjuhën e tyre të parë, sepse kjo ishte gjuha kryesore e përdorur nga shumica e njerëzve. Prejardhja e krishterë ortodokse në Maqedoninë jugperëndimore dhe ishte gjithashtu gjuha e promovuar më vonë për përdorim zyrtar nga Ali Pasha.[12]

Megjithatë, shumica e historianëve janë dakord me Hasluck, Vakalopoulos dhe historianë të tjerë modernë se Valahades ishin me të vërtetë me prejardhje kryesisht greke. Si dëshmi, këta studiues citojnë faktin se, përveç mungesës së elementeve të rëndësishme sllave, vllahe ose shqiptare në dialektin grek, vallahadët flisnin dhe mbiemrat që mbanin, traditat e krishtera që ata ruajtën pasqyronin greqishten dhe jo sllavishten, shqipen ose vllahishten, karakteristikat, ndërsa emrat për veçoritë gjeografike si malet dhe përrenjtë në lokalitetin e fshatrave të Valahades ishin gjithashtu në masë dërrmuese në gjuhën greke sesa në gjuhën sllave, vllahe apo shqipe.[13]

Studiuesit që pranojnë dëshmitë për prejardhjen etnike greke të vallahadëve theksojnë gjithashtu se të konvertuarit myslimanë të epokës osmane, qoftë edhe pjesërisht me prejardhje shqiptare, do të jenë zhytur shumë shpejt në komunitetin e gjerë mysliman shqiptar, më të rëndësishmit në Maqedoninë perëndimore dhe Epirin fqinj janë shqiptarët çamë, ndërsa pasardhësit e të konvertuarve myslimanë me të folur dhe prejardhje bullgare kishin grupe të tjera me të cilat identifikoheshin natyrshëm, si pomakët, torbeshët dhe poturët.[14]

Në çdo rast, Hasluk dhe udhëtarët e tjerë në Maqedoninë jugperëndimore greke përpara shkëmbimit të popullsisë midis Greqisë dhe Turqisë të vitit 1923 shpesh vunë re dallimet e shumta fetare dhe kulturore midis myslimanëve vendas me prejardhje greke nga njëra anë dhe atyre me prejardhje turke nga ana tjetër, duke karakterizuar përgjithësisht këndvështrimi, mënyra e jetesës, qëndrimi ndaj grave dhe madje edhe dizajni i shtëpisë së Vallahadëve grekë si më "evropiane", "të hapura" dhe "ftuese", ndërsa ato të turqve me prejardhje anadollake konsideroheshin si më "aziatike", " mbyllur", dhe "joftues", mbiemra që pasqyronin qartë shijet dhe paragjykimet evropiane të shekujve të 18-të dhe 19-të.[15]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Peter Alford Andrews, Rüdiger Benninghaus, eds. Ethnic Groups in the Republic of Turkey Wiesbaden: Reichert, 1989. (cited by Friedman, not seen)
  • Frederick de Jong, "The Greek Speaking Muslims of Macedonia: Reflections on Conversion and Ethnicity", pp. 141–148 in Hendrik Boeschoten, ed., De Turcicis Aliisque Rebus: Commentarii Henry Hofman dedicati Utrecht: Institut voor Oosterse Talen en Culturen, 1992. (cited by Friedman, not seen)
  • Victor A. Friedman, "The Vlah Minority in Macedonia: Language, Identity, Dialectology, and Standardization", pp. 26–50 in Juhani Nuoluoto, Martti Leiwo, Jussi Halla-aho, eds., University of Chicago Selected Papers in Slavic, Balkan, and Balkan Studies (Slavica Helsingiensa 21). Helsinki: University of Helsinki. 2001. full text
  • Margaret M. Hasluck, "The Basil-Cake of the Greek New Year", Folklore 38:2:143 (June 30, 1927) JSTOR
  • F. W. Hasluck, 'Christianity and Islam under the Sultans', Oxford, 1929.
  • Speros Vryonis, 'Religious Changes and Patterns in the Balkans, 14th-16th Centuries', in Aspects of the Balkans: Continuity and Change (The Hague: 1972).
  • Çınar, Elif (2017). "6.1. 1924 Mübâdilleri Ve Etnik Bir Grup Olan Patriyotlar" (PDF). Kentsel tasarım çalışmalarına ilişkin mega projeler ve sosyo-kültürel etkileri: Yeniköy örneği (Tezë) (në turqisht). Istanbul University. fq. 79–81. Docket 0341110033.

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Haslett, 1927
  2. ^ See Hasluck, 'Christianity and Islam under the Sultans', Oxford, 1929.
  3. ^ a b Mintsis, Georgios I. (1997). Εθνολογική σύνθεση της Μακεδονίας (Αρχαιότητα, Μεσαίωνας, Νέοι χρόνοι) (në greqisht). ΗΡΟΔΟΤΟΣ. fq. 176. ISBN 978-960-7290-52-6. Η ονομασία Βαλαάδες προερχόταν από τον τουρκικό όρκο Βαλαχί = μα τον Θεό, ήταν όμως γνωστοί και με την ονομασία Φούτσιδες από το παραφθαρμένο ελληνικό φούτσι μ' = αδελφούτσι μου, ενώ τα επώνυμά τους έδειχναν ελληνική καταγωγή, π.χ. Χασάν Μπιμπράδης, Μεχμέτ Δήμου.
  4. ^ Κ. Tsitselikis, Hemerologion 1909 of the journal "Hellas" (Κ. Τσιτσελίκης, Ημερολόγιον 1909 περιοδικού "Ελλάς"), 1908. In N. Sarantakos "Two texts on Vallahades", July 14, 2014. In Greek.
  5. ^ Gustav Weigand, Alan Wace, and Maurice Thompson
  6. ^ email from researcher Souli Tsetlaka to Stavros Macrakis, July 2, 2007
  7. ^ Çınar 2017, p. 80: "‘Patriyot’ Latin ve Yunan dillerinde “Vatansever” anlamına gelmektedir. Hint Avrupai dillerde baba anlamına gelen ‘peder,’ ‘father,’ ‘patris’ kelimeleri ile akraba… ve diğer Avrupa dillerine de Latince’ den geçmiştir. ... Patriyotlar mübadele çerçevesinde Yunanistan’daki Makedonya bölgesinden göçmüş Rum olup, Osmanlı devrinde İslam’a girip, Müslümanlığı seçen, köken olarak Türk olmayıp Rum kökenlilere verilen bir isimdir. Bazı bölgelerde ise “Rum delikanlısı” anlamına gelen “Rumyöz” de kullanılmaktadır."
  8. ^ "Folk songs – Turkey: Vallahades (Valahades) variety". www.oeaw.ac.at (në anglisht). Marrë më 2021-12-28.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  9. ^ a b See De Jong (1992) 'The Greek-speaking Muslims of Macedonia'.
  10. ^ The story is given in full in Vakalopoulos, 'A History of Macedonia'.
  11. ^ TSOURKAS Constantinos, "Songs of Vallahades" (Gr. Τραγούδια Βαλλαχάδων), Makedonika (Gr. Μακεδονικά), 2, 461-471. In Greek language. He refers to a) F. Pouqueville, Voyage de la Grece, 2nd ed. 1826, vol. 3, p. 74-, v. 2, p. 509, 515. b) Nicolaidy B., Les Turks et la Turquie contamporaine, ... Paris 1859. vol. 2, p. 216 -. c) B.D. Zotos Molossos, Epirotic Macedonian Studies (Gr. Β.Δ. Ζώτος Μολοσσός, Ηπειρωτικαί μακεδονικαί μελέται), vol. 4, part 3. Athens 1887, p. 253, 254, passim. In Greek.
  12. ^ De Jong, 'The Greek-speaking Muslims of Macedonia'.
  13. ^ See Hasluk, 'Christianity and Islam under the Sultans' and Vakalopoulos, 'A History of Macedonia'.
  14. ^ On these groups see Hugh Poulton, 'The Balkans: minorities and states in conflict', Minority Rights Publications, 1991.
  15. ^ See Hasluk and Vakalopoulos for further observations and references to earlier European traveler accounts.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Vallahadët&oldid=2546807"