Veliera

Planet e velave

Anije plotësisht e pajisur me vela

Brikbarkë

Barkentinë

Skuner

Paraqitje shembujsh me tre direkë, duke përparuar nga vela katrore te secili në vela të përparme dhe të pasme te secili.

Veliera është një anije lundruese e deteve që përdor vela të montuara në direkë për të shfrytëzuar energjinë e erës për shtyrjen e saj. Ka një larmi të planeveve të velave, për shtytjen e anijeve, duke përdorur vela katrore ose vela të përparme dhe të pasme. Disa anije bartin vela katrore në secilin direk—briga dhe anija plotësisht e pajisur me vela, thuhet se janë "anije-pajisura me vela", kur ka tre ose më shumë direkë. Të tjera bartin vetëm vela të përparme dhe të pasme në secilin direk, për shembull disa skunera. Të tjera akoma përdorin një kombinim velash katrore dhe velash të përparme dhe të pasme, duke përfshirë brikbarkën, barkentinën dhe brigantinën.

Velierat e hershme përdoreshin për ujërat lumore dhe bregdetare në Egjiptin e lashtë dhe Mesdhe. Popujt austronezianë zhvilluan teknologji detare që përfshinin vela të përparme dhe të pasme në formë kthetrash gaforreje dhe me konfigurime katamarani dhe kanoe polineziane, që mundësuan zgjerimin austronezjan në ishujt e Indo-Paqësorit. Ky zgjerim nisi në Taivan rreth vitit 3000 p.e.s. dhe u përhap përgjatë Azisë Juglindore Ishullore, duke arritur Oqeaninë e afërt rreth vitit 1500 p.e.s., Havain rreth vitit 900 të e.s. dhe Zelandën e Re rreth vitit 1200. Rrjeti tregtar detar në Indo-Paqësor daton të paktën që nga viti 1500 p.e.s. Zhvillimet e mëvonshme në Azi prodhuan xhankun dhe dhoun—lundra që përfshijnë veçori të panjohura në Europë në atë kohë.

Velierat europiane të mbizotëruara nga vela katrore u bënë mbizotëruese gjatë epokës së zbulimeve (shekujt e XV deri në të XVII), kur kapërcyen oqeanet midis kontinenteve dhe lundruan përreth botës. Në Periudhën Veliere europiane një anije plotësisht e organizuar me vela, ishte një me një bompres dhe tre direkë, sicili prej të tyre i përbërë nga vela të poshtme, të sipërme dhe maje. Shumica e velierave ishin anije tregtare, por Epoka e Lundrimit me Vela pa gjithashtu zhvillimin e flotave të mëdha luftanijesh të mirarmatosura. Hapat e shumtë të zhvillimit tekonologjik të avulloreve gjatë shekullit të XIX mundësoi ngadalë në rritjen e konkurencës për velierat—fillimisht vetëm në itinerare të shkurtra, ku mund të merreshin çmime të larta. Nga vitet 1880, anijet me motora avullorë me zgjerim të trefishtë kishin efiçencë karburanti për të konkuruar me velierat në të gjithë itineraret madhore—dhe me planifikimin e lundrimit që nuk prekej nga drejtimi i erës. Megjithatë, velierat komerciale akoma mund të gjendeshin duke punuar në shekullin e XX, megjithëse në numra të paktë dhe vetëm në disa pjesë të sipërmarrjes.

Historia

Një brikbarkë—një velierë me tre direkë me vela katrore në dy direkët e parë (i përparmi dhe kryesori) dhe vela të përparme dhe pasme te direku i pasëm

Shiko gjithashtu: Historia e detarisë së lashtë dhe Marinat dhe anijet e lashta

Nga epoka e zbulimeve—duke nisur nga shekulli XV—anijet me shumë direkë, vela katrore ishin norma dhe drejtoheshin nga teknika navigimi që përfshinin busulla magnetike dhe duke vrojtuar diellin dhe yjet që u mundësonin udhëtime transoqeanike. Epoka e Lundrimit me Vela e arriti kulmin e saj në shekullin e XVIII dhe XIX me anije linje të mëdha, të armatosura rëndë dhe veliera tregtare.

Velierat dhe avulloret bashkekzistuan për një pjesë të madhe të shekullit të XIX. Avulloret e pjesës së hershme të shekullit kishin efiçencë shumë të dobët energjitike dhe ishin të përshtatshme vetëm për një numër të vogël rolesh, si tërheqja e velierave dhe transporti i pasagjerëve në distanca të shkurtra dhe shërbimet postare. Si velierat ashtu dhe avulloret panë përmirësime të mëdha teknologjike përgjatë shekullit. Së fundi dy hapa të mëdha përmirësuese në efiçencën energjitike të anijeve të përziera dhe pastaj të motorave avullorë me zgjerim të trefishtë i bëri ato nga vitet 1880, të afta të konkuronin në shumicën e sipërmarrjeve. Velierat komerciale vijuan akoma edhe në shekullin e XX, me të fundit që e pushoi veprimtarinë rreth vitit 1960.

Deti i Kinës Jugore dhe Austronezia

Udhëtimi fixhian me varka polineziane me një velë kthetra gaforreje, një shembull i një anije tipike austroneziane me struktura të jashtme dhe velë të përparme dhe të pasme

Një panel relievi të skalitur në gurë që paraqet një anije të Borobudurit (austroneziane) nga Xhava e shek. VIII, e paraqitur me struktura të jashtme dhe vela të përparme dhe të pasme tanxha

Xhunk kinez me një kejing me një vend-timoni të montuar në qendër, rreth v. 1848

Anijet e hershme që lundronin detet përdoreshin nga popujt austronezianë. Shpikja e katamaranit, varkave me struktura të jashtme dhe velave kthetra gaforreje mundësuan zgjerimin austronezian nga rreth vitit 3000 p.e.s. deri në vitin 1500 p.e.s.. Nga Taivani, ata kolonizuan me shpejtësi ishujt e Azisë Jugolindore, pastaj lundruan më tej drejtë Mikronezisë, Melanezinë Ishullore, Polinezinë dhe Madagaskarin. Organizimi i velave austroneziane ishte i veçant, se kishin hunjë që mbështesinin si skajet e sipërme ashtu dhe ata të poshtëm të velave (dhe ndonjëherë edhe midis), në dallim nga organizmi perëndimor i velave, që ka vetëm një hu në skajin e sipërm.

Anijet e mëdha tregtare austroneziane me deri në katër vela janë rregjistruar nga studiuesit e Dinastisë Han (206 p.e.s. – 220 i e.s.) si kunlun bo ose k'un-lun po (崑崙舶, d.m.th. "anije të popullit kunlun"). Ato porositeshin nga pelegrinët budistë kinezë për të shkuar në Indinë Jugore dhe Sri Lanka. Basorelievë të anijeve me struktura të jashtme xhavaneze me konfigurime të ndryshme të velave tanxha gjenden edhe në tempullin e Borobudurit, që daton nga shekulli VIII i e.s..

Nga shekulli X, Dinastia Song nisi të ndërtonte xhanket e para kineze për lundrimin e deteve, të cilat adoptuan mjaft veçori të k'un-lun po. Oraganizimi i velave të xhankeve në veçanti, u lidh me anijet tregtare kineze të bregdetit. Xhankët në Kinë ndërtoheshin nga druri i tikut me kunja dhe gozhdë; ato paraqisnin kompartamente të izoluara dhe mernin timonë dhe manovruesë të montuar në qendër. Ato anije u bënë baza për zhvillimin e luftanijeve kineze gjatë Dinastisë mongole Juan dhe u përdorën në mënyrë të pasukseshme në Pushtimin mongol të Japonisë dhe Xhavës.

Dinastia Ming (1368–1644) pa përdorimin e xhankëve si anije tregtare të largësive të mëdha. Admirali kinez Zheng He raportohet se lundroi në Indi, Arabi dhe Afrikën e Jugut në një mision diplomatik dhe tregtar. Dëshmitë e literaturës sugjerojnë se anija e tij më e madhe, "Anija e Thesarit", ishte 400 ft (120 m) e gjatë dhe 150 ft (46 m) e gjerë, ndërsa studimet moderne sugjerojnë se ajo nuk ka gjasa ti ketë kaluar 70 m (230 ft) gjatësi.

Mesdheu dhe Balltiku

anije romake me vela, rrema dhe një rrem-timon

Shiko gjithashtu: Marina e Egjiptit të Lashtë, Anijet e Romës së Lashtë, dhe Republikat Detare

Velierat në rajonin e Mesdheut datojnë të paktën që nga viti 3000 p.e.s., kur egjiptianët përdornin një direk bipok për të mbështetur një velë të vetme katrore në një anije që mbështetej kryesisht në lopata të shumëfishta. Më vonë direku u bë një hu i vetëm dhe lopatat u zëvendësuan me rrema. Këto anije përshkonin si Nilin ashtu dhe brigjet e Mesdheut. Qytetërimi minoan i Kretës mund të ketë qenë thalasokracia e parë botërore e bërë e shquar nga velierat e saj që datojnë para vitit 1800 p.e.s. (Minoiku i Mesëm IIB). Midis viteve 1000 p.e.s. dhe 400 i e.s., fenikasit, grekët e lashtë dhe romakët zhivlluan anije që shtyheshin nga vela katrore, ndonjëherë me rrema për të shtuar kapacitetin e tyre. Këto anijet përdornin një rrem-timon për të kontrolluar drejtimin e tyre.

Duke nisur nga shekulli VII në [[Danimarka|Danimarkë, Vikingët po ndërtonin drakarë të ndërtuar me klinkerë, të shtytur nga një velë e vetme katrore, kur ishte praktike edhe me rrema. Një mjet i lidhur me të ishte knarri, i cili përshkonte Baltikun dhe Detet e Veriut, duke përdorur së pari fuqinë e erës. skaji i drejtuar nga era i velës ishte ngurtësohej me një beitass, një hu që futej në këndin e poshtëm të velës, kur lundronte pranë erës.

Një bagala tradicionale maldiviane me një organizim velash katrore të përparme dhe të pasme

Oqeani Indian

Historia detare e Indisë fillon gjatë mijëvjeçarit të III-të p.e.s., kur banorët e luginës së Indit nisën kontaktet tregtare me Mesopotaminë. Mbretëritë Indiane si Kalinga që nga fillimi i shekullit të II të e.s. besohet se zotëronin veliera. Një nga shembujt më të hershëm të dëshmive të dokumentuara të ndërtimit të velierave në Indi vjen nga murali i anijes me tre direkë në Shpellat Axhanta që datojnë midis viteve 400-500 të e.s.

Oqeani Indian ishte fusha për tregtinë në rritje midis Indisë dhe Afrikës midis viteve 1200 dhe 1500. Anijet e përdorura do të klasifikoheshin si dhou me vela latine. Gjatë këtij intervali kohor, mjete të tilla lundruese e rritën kapacitetin nga 100 në 400 tonë. Dhout shpesh ndërtoheshin me dërrasa tiku nga India dhe Azia Juglindore, të qepura bashkë me fibra arrakokosi—nuk përdoreshin gozhdë. Kjo periudhë pa gjithashtu zbatimin e montimit të timonëve në qendër, të kontrolluar nga një rrem.

Eksplorimet globale

Riprodhim i anijes së Ferdinand Magelanit, Victoria, që përfundoi lundrimin e parë përqark të përbotshëm.

Shiko gjithashtu: Epoka e zbulimeve, Zhvillimi Naval Iberik 1400-1600, dhe Shkencat Nautike Iberike 1400-1600

Përparimet teknologjike që ishin të rëndësishme për epokën e zbulimeve në shekullin e XV ishin adoptimi i busullës magnetike dhe përparimet në dizajnin e anijeve.

Busulla ishte një shtesë e medotës së lashtë të navigimit bazuar në vrojtimin e diellit dhe yjeve. Ajo u shpik nga kinezët, të cilët e përdornin për navigimin në Kinë nga shekulli XI. Më pas u adoptua nga tregtarët arabë në Oqeanin Indian. Ajo u përhap në Evropë nga fundi i shekullit të XII ose fillimi i shekullit të XIII. Përdorimi i busullës për navigim në Oqeanin Indian përmendet për herë të parë në vitin 1232. Evropianët përdorën një busullë "të thatë", me një gjilpërë në një mentesh. Karta e busullës ishte një shpikje evropiane.

Në fillim të shekullit të XV, karraka isthte anija evropiane më e aftë në lundrimin oqeanik. Ishte ndërtuar me gdhendje dhe e madhe mjaftueshëm për të qenë e qëndrueshme në dete të trazuara. Ajo ishte e aftë të bartëte një ngarkesë të madhe dhe furnizimet e nevojshme për udhëtimi shumë të gjata. Karrakat e mëvonshme kishin vela katrore në direkun e përparmë dhe atë kryesor, ndërsa në direkun e pasëm kishin vela latine. Ato kishin një pupë të lartë dhe të rrumbullakët me kështjellë të madhe të pasme, të përparme dhe bompres në majë. Si paraardhësja e galeonit, karraka ishte një nga anijet më me ndikim në historinë e dizajnit naval; ndërsa anijet u bënë më të specializuara në shekujt pasues, dizajni bazë përgjatë kësaj periudhe mbeti i pandryshuar.

Anijet e kësaj periudhe ishin të afta të lundronin vetëm afërsisht 70° me erën dhe drejtë erës nga një anë në tjetrën me vështirësi, që e bënte sfiduese shmangjen e shkatërrimit të anijes kur ndodhej pranë brigjeve apo cektinave gjatë stuhive. Gjithësesi, anije të tilla mbërritën në Indi përqark Afrikës me Vasco da Gaman, Amerikat me Kristofor Kolombin, dhe përreth botës nga Ferdinand Magelani.

Beteja detare e vitit 1798 midis man-of-war francezë dhe britanikë

1700 deri në 1850

Velierat u bënë më të gjata dhe më të shpejta me kalimin e kohës, me veliera me direkë më të lartë me më shumë vela katrore. U shfqën edhe planet të tjera velash, po ashtu, që kishin vetëm vela të përparme dhe të pasme (skunerët), ose një përzierje të dy të dyjave (brigantinat, brikbarkat dhe barkentinat).

Luftanijet

Një kliper amerikan i fundit të shek. të XIX

Topat u futën në shekullin e XIV, por nuk u bënë të zakonshëm në det deri sa mundën të rimbusheshin shpejtë mjaftueshëm për tu ripërdorur në po atë betejë. Përmasat e anijes kërkonit të bartëte një numër të madh topash, duke e bërë të pamundur shtytjen me rrema, prandaj luftanijet u mbështetën më së pari te velat. Gjatë shekullit të XVI u shfaq luftanija velierë man-of-war.

Nga mesi i shekullit të XVII, luftanijet po bartnin numra gjithmonë e më të mëdhenj artilerie në tre kuverta. Taktikat navale evoluan për të sjellë fuqinë e zjarrit të secilës anije të mbante në një vijë beteje—lëvizjet e koordinuara të një flote luftanijesh për të angazhuar një vijë anijesh në flotën e armikut. Karrakat me një kuvertë të vetme artilerie evoluan në galeonë me deri në dy kuverta të plota artilerie, që evoluoi në man-of-war dhe më tej në anije linje—të dizenjuara për të angazhuar armikun në një vijë (linjë) beteje. Një anë e një anijeje pritej të shtinte nga anët e gjera kundër një anije armike në distancë të afërt. Në shekullin e XVIII, fregata dhe slupi luftës, të vogla dhe të shpejta— shumë të vogla për të qëndruar në vijën e betejës—evoluan në tregtinë konvojëve, kërkimin për anije armike dhe bllokada e brigjeve armiqësore.

Anija me pesë direkë Preussen, veliera më e madhe e ndërtuar ndonjëherë.

Kliperët

Termi "kliper" nisi të përdorej në çerekun e parë të shekullit të XIX. U vihej velierave të dizenjuara më së pari për shpejtësi. Vetëm një pjese të vogël të velierave mund tu vihet në mënyrë të drejtë termi.

Shembujt e hershëm ishin skunerat dhe brigantinat, të quajtura klipera baltimore, të përdorura për zbatimin e bllokadave ose si korsarë në Luftën e vitit 1812 dhe më pas për trafikimin e opiumit ose transportin e paligjshëm të skllevërve. Kliperat më të mëdhenj, zakonisht anije me vela plotësisht të shpalosura ose brikbarka dhe me një dizajn të ndryshëm të strukturës, ndërtoheshin për tregtinë e Kalifornisë (nga portet e brigjeve lindore të ShBA-së për në San Françisko) pasi u zbulua arë në vitin 1848 — bumi i lidhur me ndërtimtarinë navale zgjati deri në vitin 1854.

Skunerat u bënë të preferuar për disa transporte bregdetaqre pas v. 1850—ato lejonin që velat ti manovronte një ekuipazh i vogël.

Kliperat ndërtoheshin për tregtinë midis Mbretërisë së Bashkuar dhe Kinës pasi East India Company e humbi monopolin e saj në vitin 1834. Ngarkesa parësore ishte çaji dhe velierat, veçanërisht kliperat e çajit, mbizotëruan këtë itinerar të largësisë së madhe deri sa zhvillimi i avulloreve energjitikisht efiçente, koinçidoi me hapjen e Kanalit të Suezit në vitin 1869.

Klipera të tjerë punonin itineraret mërgimtare australiane ose, në sasi më të vogla, në ndonjë rol ku kalim i shpejtë siguronte nivele të larta fitimesh të anijeve të ngarkesave ose navllot e pasagjerëve. Ndërsa shumë klipera ishin anije me vela plotësisht të shpalosura, përcaktimi nuk kufizohet në ndonjë organizim velash.

Kliperat përgjithsisht ndërtoheshin për një tregti specifike: ato në tregtinë e Kalifornisë duhet të përballonin detet e Kepit Horn, ndërsa kliperat e çajit dizenjoheshin më të lehtë për erërat e kundërta të Detit të Kinës. Të gjitha kishin linja të përsosura, me një trup me linja që rrjedhin mirë dhe që bartin një sipërfaqe të madhe velash. Për të arritur më të mirën e kësaj, nevojitej në komandë një mjeshtër i aftë dhe i vendosur.

Veshja me bakër

Gjatë Epokës së Velave, trupat e anijeve ishin nën sulme të vazhdueshme nga teredinidaet (që preknin forcën strukturore të drurit) dhe cirripediet dhe bimë të ndryshme detare (që preknin shpejtësinë e anijes). Që para erës sonë, një larmi veshjesh zbatoheshin në trupat e anijeve për ta mbrojtur nga ky efekt, duke përfshirë rrëshirën, dyllin, ziftin, vajin, sulfurin dhe arsenikun. Në mesin e shekullin e XVIII veshja me bakër u zhvillua si një mbrojtje kundër dëmtimit të fundit. Pa përballjes me problemet e përkeqësimit galvanik të lidhjeve metalike të trupit të anijes, u zhvilluan anodat galvanike, që dizenjoheshin për tu gërryer, në vend të lidhjeve të trupit të anijes. Praktika u përdor gjerësisht te anijet, duke nisur nga fundi i shekullit të XVIII, dhe një anijet tregtare, duke nisur nga fillimi i shekullit të XIX deri në hyrjen e strukturave prej hekuri dhe çeliku të anijeve.

1850 deri në 1900

Velierat me trup hekuri, shpesh të përmendura si "uindxhamera" ose "anije të larta", përfaqësonin evolucionin përfundimtar të velierave në fund të Epokës së Velave. Ato ndërtoheshin për të bartur ngarkesa masive për largësi të mëdha në shekullin e XIX dhe fillim të shekullit të XX. Ato ishin velierat më të mëdha tregtare, me tre deri në pesë direkë dhe vela katrore, ashtu si dhe organizime të tjera velash. Ato bartnin ngarkesa druri, guano, gruri ose xeheroresh. Shembuj të mëvonshëm kishin struktura çeliku. Veliarat me struktura hekuri ndërtoheshin kryesisht nga vitet 1870 deri në vitet 1900, kur avulloret filluan ti nxirrnin jashtë tregut, për shkak të aftësisë së tyre për ta mbajtur agjendën pavarësisht erës. Strukturat prej çeliku zëvendësuan ato prej hekuri rreth të njëjtës kohë. Edhe në shekullin e XX, velierat mund ti zhvillonin udhëtimet e tyre transoqeanike, si p.sh.: nga Australia deri në Europë, pasi ato nuk kërkonin depo qymyri, as ujë të ëmbël për avull dhe ishin më të shpejta sesa avulloret e hershme, që zakonisht mund të bënin thjeshtë 8 kn (15 km/h).

anijet me katër direkë dhe strukturë hekuri, të futura në vitin 1875 me anijen me vela plotësisht të shpalosura County of Peebles, përfaqësonte një konfigurim veçanërisht efiçent që e zgjati konkurueshmërinë e velierave ndaj avulloreve në pjesën e fundit të shekullit të XIX. Shembulli më i madh i këtyre anijeve ishte Preussen, me pesë direkë, me vela plotësisht të shpalosur, që kishte një kapacitet ngarkimi prej 7,800 tonësh. Anijet tranzituan nga vetëm me vela në vetëm me avull nga mesi i shekullit të XIX deri në shekullin e XX. Preussen me pesë direkë përdorte motor avulli për vinçët, çikrikët dhe pompat, dhe mund të menaxhohej nga një ekuipazh prej 48 vetash, krahasuar me katër-direkëshen Kruzenshtern, e cila kishte një ekuipazh prej 257 vetash.

Skunerat me vela kreu bregdetarë me një ekuipazh të vogël deri në dy veta, që menaxhonin velat u bë një mënyrë efiçente për të bartur ngarkesa masive, meqë vetëm velat e përparme kërkonin ngritje, ndërsa kapja dhe makineritë me avull ishin shpesh të disponueshme për ngritjen e velave dhe spirancës.

1950 deri në 2000

Në shekullin e XX, DynaRig-u lejoi një kontroll qendror, të automatizuar të të gjitha velave në një mënyrë që shmangte ngjitjen e ekuipazhit lartë. Kjo u zhvillua në vitet 1960 në Gjermani si një shtytje alternative me gjurmë të ulët karbonike për anijet tregtare. Velat shpaloseshin dhe mbështilleshin automatikisht; direkët e saj rrotulloheshin për ti renditur velat sipas erës. Jahtet velierë Maltese Falcon dhe Black Pearl përdornin sistemin e velave.

Shekulli XXI dhe velat eksperimentale

Në shekullin e XXI, për shkak të shqetësimit rreth ndryshimeve klimatike dhe mundësisë së shkurtimit të shpenzimeve, kompanitë eksplorojnë përdorimin e energjisë së erës për të reduktuar nevojën e madhe për karburant në anijet mëdha të mallrave të konteneirizuara. Nga viti 2023, rreth 30 anije po përdornin vela ose komplete të montuara, me numrin që pritet të rritet. Vitin pasues, The Economist shkroi se teknologjia ishte në një pikë kthese pasi po zhvendosej nga provat dhe testet drejtë adoptimit nga industria.

Linjat e formës së trupit të anijes, gjatësore dhe kros-seksion nga një plan i vitit 1781

Veçoritë

Çdo velierë ka një plan apo organizim velash, që i është përshtatur qëllimit të anijes dhe aftësisë së ekuipazhit; secila ka një trup, velëzim dhe direkë për të mbajtur velat, që përdorin energjinë e erës për të shtytur anijen.

Trupi i anijes

Format e trupti për velierat evoluan nga të qenit relativisht të shkurtra dhe gjera në më të gjatë dhe më të holla në prua. Nga shekulli XIX, anijet ndërtoheshin duke iu referuar një gjysmë modeli, të bërë nga shtresa druri që ishin bashkuar. Secila shtresë mund të shkallëzohej në madhësinë faktike të anijes në mënyrë që të planifikohej struktura e saj e trupit, duke nisur me kallumën dhe duke çuar te brinjët e anijes. Brinjët bëheshin bashkë nga elementet e lakuara dhe të lidhura në vend deri në instalimin e dërrasave. Në mënyrë tipike, dërrasat lyheshin me zift të përzier me fije të bëra nga Manila ose kërp për ti bërë dërrasat të izoluara nga uji. Duke nisur nga mesi i shekullit të XIX, hekuri përdorej në fillim për strukturën e trupit, ndërsa më vonë për veshjen e tij për izolimin nga uji.

Direkët

Diagrama e velëzimit të një anije me vela katrore.

Artikulli kryesor: direku

Deri në mesin e shekullit të XIX të gjithë direkët e anijeve bëheshin prej druri të formuar nga një ose disa pjesë, që në mënyrë tipike përbëheshin nga druri i një peme konifere. Nga shekulli XVI, anijet shpesh ndërtoheshin në një madhësi që kërkonte direkë më të lartë dhe më të trashë se mund të bëheshin nga një trung i vetëm. Në këto anije të mëdha, për të arritur lartësinë e kërkuar, direkët ndërtoheshin nga deri në katër seksione (të quajtur gjithashtu direkë), të njohur në mënyrë që të rritej lartësia mbi kuverta, si direkët e poshtëm, të gabies, topgalantë dhe mbretërorë. Duke u dhënë seksioneve të poshtme trashësi të mjaftueshme të nevojitur për ti ndërtuar ata nga pjesë të ndara druri. Ky seksion njihej si një direk i përbërë, në dallim nga seksionet e formuara nga një trung i vetëm, që njiheshin si direkë trungu. Duke nisur nga gjysma e dytë e shekullit të XIX, direkët bëheshin prej hekuri ose çeliku.

Për anijet me vela katrore direkët kryesorë, duke parë emrat e tyre standard të renditur nga prua deri te pupa (nga para deri mbrapa) janë:

• Direku i përparmë – direku më afër pruas, ose direku para direkut kryesor me seksionet: direku i përparmë e poshtëm, direku i përparmë i gabies dhe direku i përparmë topgalant.
• Direku kryesor – direku më i gjatë, zakonisht i vendosur afër qendrës së anijes me seksionet: direku kreyesor i poshtëm, direku kryesor i gabies, direku kryesor topgalant dhe direku mbretëror (i përdorur ndonjëherë).
• Direku i pasëm – direku më i pasëm. Tipikisht më i shkurtër sesa seksionet e direkut të përparmë: direku i pasëm i poshtëm, direku i pasëm i gabies dhe direku i pasëm topgalant.

Llojet e ndryshme të velave.

Velat

Artikulli kryesor: Vela

Secili velëzim konfigurohet në një plan velash, në përputhje me madhësinë e mjetit velierë. Si anijet me vela katrore ashtu dhe me velëzim të përparmë dhe të pasëm janë ndërtuar me një gamë të gjerë konfigurimesh për direk të vetëm ose të shumtë.

Llojet e velave që mund të jenë pjesë e një plani velash mund të klasifikohen gjerësisht se si janë bashkangjitur me mjetin lundrues:

• Te një stral – Vela të bashkangjitura me stralët, përfshijnë flokët trekëndorë, që bashkangjiten me stralët dhe flokët, që montohen në stralët e tjerë (tipikisht me tela) që mbështesin direkët e tjerë nga proi deri te pupa.
• Te një direk – Velat e përparme dhe të pasme bashkangjiten drejtpërdrejtë te direku përfshijnë gafelët katërfaqësh dhe velat trekëndore bermudiane.
• Te një spar – Vela të bashkangjitura me një spar përfshijnë si vela katrore ashtu dhe vela të tilla katërfaqëshe të përparme dhe të pasme si vela në të treta, xhankët dhe vela e sparit, vela të cilat janë trekëndore si ato latine dhe kthetra gaforreje.

Organizimi

Cepa e dhe këndet e velës katrore (kreu). Litarët lidhës (poshtë).

Velierat kanë organizim vertikal për të mbështetur direkët dhe litarët dhe kavot lidhëse për të ngritur velat dhe për të kontrolluar aftësinë e tyre për të marë fuqi nga era. Litarët lidhës kanë tre role kryesore, për të mbështetur strukturën e velës, për ti dhënë formë asaj dhe për rregulluar këndin e saj ndaj erës. Anijet me vela katrore kërkojnë më shumë linja kotrolli sesa ato me vela të përparme dhe të pasme.

Organizimi vertikal

Velierat para mesit të shekullit të XIX përdornin direkë druri me fibra kërpi për organizimin vertikal të velave. Pasi velat u bënë më të larta nga fundi i shekullit të XIX, direkët u mbështetën më fortë në sparët e njëpasnjëshëm, të shkallëzuar njëri mbi tjetërin për të formuar të gjithën, nga fundi deri në krejë: direku i poshtëm, direku i gabies dhe direku topgalant. Ky ndërtim bazohej fortë te mbështetja nga një organizim kompleks i stralëve dhe vanteve. Secili stral ose në drejtim të përparmë e të mbrapëm ose në brinjë kishin një korrespondues në drejtimin e kundërt që mundësonte kundër tendosjen. Sistemi i përparmë dhe i pasmë i tensionit niste me stralët që kapeshin përballë çdo direku. Vantet tendoseshin nga çifte rrotullash, blloqe rrethore që kishin linja me diametër të madh duke u mbëshjtellë përreth tyre, ndërsa vrimat e shumta lejonin linja më të vogla—rripi—për të kaluar shumë herë midis të dyjave dhe duke lejuar kështu tendosjen e vanteve. Pas mesit të shekullit të XIX anijet me vela katrore pajiseshin me kavo prej hekuri për lidhjen e velave, që u zëvendësuan me kavo çeliku në fundin e shekullit të XIX.

Lidhja e velave

Litarët tërheqës, të përdorur për të ngritur dhe ulur sparët, janë më së pari linja mbështetëse. Gjithashtu, velat katrore kanë linja që ngrenë velën ose sparë te të cilët ajo varet që përfshijnë: breilë, bantlajnët, ngritësit dhe liçlajnët. Linjat e bashit dhe linjat këndore i japin formë një vele katrore. Për të rregulluar këndin ndaj erës përdoren braçat për të rregulluar këndin e përparmë dhe të pasmë të një spari të një vele katrore, ndërsa skotat lidhen me këndet (këndet e poshtëm) të një vele për të kontrolluar këndin e velës ndaj erës. Skotat vendosen mbrapa, ndërsa takot përdoren për të tërhequr këndin e një vele katrore përpara.

Ekuipazhi

Detarë në lartësi, duke palosur një velë

Artikulli kryesor: Operacionet Nautike

Ekuipazhi i një veliere ndahet midis oficerëve (kapiteni dhe vartësit e tij) dhe detarëve ose duarëve të zakonshme. Një detar i aftë pritej të "përdorte, velat e palosura dhe timonin" (përdorimi i linjave dhe pajisjeve të tjera, velat e palosura dhe të shpalosura, si dhe mbante timonin e anijes). Ekuipazhi organizohej për të qëndruar roje—mbikëqyrja e anijes për një periudhë—në mënyrë tipike katër orë secili. Richard Henry Dana Jr. dhe Herman Melville patën secili përvoja vetjake në bordin e velierave të shekullit të XIX.

Anijet tregtare

Dana përshkroi ekuipazhin e një brige tregtare, Pilgrim, që përfshinte gjashtë deri në tetë detarë, katër anëtarë specialistë të ekuipazhit (kujdestari, kuzhineri, marangozi dhe velabërësi) si dhe tre oficerë: kapiteni, oficeri i shkallës së parë dhe të dytës. Ai kundërvinte plotësimin amerikan me ekuipazh me atë të shteteve të tjera, në të cilat anijet me madhësi të ngjashme mund të kishin një ekuipazh deri në 30 veta. Anijet më të mëdha tregtare kishin ekuipazhe më të mëdha.

Luftanijet

Herman Melville përshkruan plotësimin me ekuipazh të një luftanije fregate, USS United States, pasi rreth 500 veta—duke përfshirë oficerët, personelin e listuar dhe 50 detarë. Ekuipazhi ishte i ndarë në turne të bordit të djathtë dhe turne të bordit të majtë. Ajo ndahej në tre grupe, ekuipazhe përgjegjëse për vendosjet e velave në tre direkë; një grup i njerëzit e skotave-spirancës, vendqëndrimi i të cilëve ishte përpara duke kryer detyrën e ngritjes së sparëve të përparmë, spirancave dhe velave të përparme; roja e pasme, që qëndronin mbrapa dhe ngrinin velën kryeosre, spankerin dhe menaxhonin skotat e ndryshme, duke kontrolluar pozicionin e velave; qëndrorët, që rrinin në mesin e anijes dhe kishin detyra fizike duke u kujdesur për bagëtitë, etj.; dhe mbajtësit, që zinin kuvertat e poshtme të anijes dhe ishin përgjegjës për punët e brendshme të saj. Ai gjithashtu përmend pozicione si bocmanët, topçinjtë, marangozët, bakërxhinjtë, lyerësit, kallajxhinjtë, kujdestarët, kuzhinierët dhe djelmoshë të ndryshëm siç funksiononte në një man-of-war. Anijet e linjës së shekujve të XVIII-XIX kishin një ekuipazh deri në 850 veta.

Menaxhimi i anijes

Velierë në detSailing, duke u rrotulluar dhe anuar nga forca e erës mbi velat e saj.

Menaxhimi i një veliere kërkon menaxhimin e velave të saj për shtytje—por jo mbishtytje—anija dhe navigimi për të orientuar anijen, si në deta ashtu dhe jashtë limaneve.

Në lundrim

Elementet kyç të një anije duke lundruar janë vendosja e sasisë së duhur të velave për të prodhuar fuqinë maksimale pa e rrezikuar anijen, duke rregulluar velat ndaj drejtimit të erës gjatë kurisit të lundrimit dhe ndryshimin e kapjeve për ta prurë erën nga njëra anë e anijes në tjetrën.

Vendosja e velave

Një ekuipazh veliere menaxhon lidhjet e velave të secilës velë katrore. Secila velë ka dy skota që kontrollojnë këndet e saj të poshtme, dy braça që kontrollojnë këndin e sparëve, dy linja këndore, katër linja bantë dhe dy tako palosjeje. Të gjitha këto linja duhet të menaxhohen pasi vela shpaloset dhe sparët ngrihen. Ato përdorin një litar ngritjeje për ta ngritur secilin spar dhe velën e tij; pastaj ata tërheqin ose lirojnë braçat për të vendosut këndin e sparit përgjatë anijes; ata tërheqin për të ngritur këndet e poshtme të velës, jashtë sparëve poshtë. Në punë e sipër, ekuipazhi menaxhon takot e mbështjelljes, ngre liçat, pikat e palosjeve, për të menaxhuar madhësinë dhe këndin e velës; linjat e bashit tërheqin skajin e velës (liçi) të tendosur kur tërhiqen nga afër. Kur ulet vela, ekuipazhi përdor linjat këndore, tërheq linjat këndore dhe linjat bantë për të ngritur mesin e velës; kur ulet, ngritëset mbështesin secilin spar.

Gjatë erërave të forta, ekuipazhi drejtohet për të pakësuar numrin e velave ose, në mënyrë alternative, sasinë që secila velë i drejton erës me proçesin e palosjes. Për të tërhequr velën, detarët në verga tërheqin takot e palosjes, të lidhura me kringlat e palosjes, për të tërhequr velën dhe për ta siguruar atë me linjat, të quajtura pikat e palosjes. Dana foli për vështirësinë e menaxhimit të velave gjatë erërave të forta dhe shiut ose me mbulimin me akull të anijes dhe litarëve të saj.

Manovrimi drejtë erës

Diagrama e dallimit të kursit të bërë mirë në drejtim të erës, duke manovruar një skuner përballë një anije me vela katrore.

Velierat nuk mund të lundrojnë drejtpërdrejtë erës. Në vend të kësaj, velat katrore duhet të lundrojnë në një kurs midis 60° dhe 70° nga drejtimi i erës dhe anijet me vela të përparme dhe të pasme tipikisht mund lundrojnë jo më afër se 45° ndaj drejtimit të erës. Për të arritur destinacionin, velierat mund të ndryshojnë kursin dhe të lejojnë erën të vijë nga ana e kundërt në një proçedurë manovrimi drejtë erës, kur era vjen përgjatë proit gjatë manovrës.

Kur manovrohet drejtë erës, një anije me vela katrore duhet të paraqitet në kënd të drejtë ndaj erës dhe kështu të pengojë lëvizjen përpara pasi ata rrotullohen përreth nëpërmjet vergave përgjatë erës duke u kontrolluar nga rregullimi i këndeve nga lidhjet, duke përdorur braçat—duke rregulluar këndin e përparmë dhe të pasmë të secilës vergë përreth direkut—dhe skotat e lidhura me këndet (këndet e poshtëm) të secilës velë për të kontrolluar këndin e velës përkundrejtë erës. Proçedura përfshin kthimin e anijes në erë me velën më të pasme të përparme dhe të pasme (spankeri), të tërhequr në drejtimin e erës për të ndihmuar që anija të kthehet përmes syrit të erës. Kur anija është kthyer, të gjitha velat rregullohen të rreshtohen në mënyrë të përshtatshme me manovrën e re. Për shkak se direkët me vela katrore janë të braçuar më fortësisht nga mbrapa sesa nga përpara, manovrimi përballë erës është një proçedurë e rrezikshme gjatë erërave të forta; anija mund të humbasë vrullin e përparëm (duke u kapur në stralë) dhe organizimi i velave mund të dështoi nga era që vjen nga përballë. Anija gjithashtu mund të humbasë vrullin në shpejtësi ere më të vogla se 10 kn (19 km/h). Nën këto kushte, zgjedhja mund të jetë kthimi i anijes majtas djathtas largë nga erë dhe rreth 240° në drejtimin tjetër (60° nga drejtimi i erës).

Një vendosje velash të përparme dhe të pasme i lejon erës të fryjë pas velave, pas drejtimit të anijes përmes syrit të erës. Shumica e menteshave lidhjen përreth një strali ose direku, ndërsa kjo ndodh. Për një flok trekëndor, skota e vjetër në drejtim me erën lirohet pasi anija drejtohet përmes erës dhe skota e vjetër kundër erës shtrëngohet pasi skota e re në drejtimin e erës të lejoi velën të tërheq erë. Velat kryesore shpesh vetë-tendosen dhe shkasin mbi një çikrik skote në anën e kundërt. Në disa organizime velash, si ato latine dhe lagerat, vela mund të ulet pjesërisht për ta çuar atë në anën e kundërt.

Sekstanti detar përdoret për të matur ngritjen e trupave qiellore mbi horizont

Navigimi

Teknikat e hershme naviguese përdornin vrojtimet e diellit, yjeve, valëve dhe jetës së shpendëve. Në shekullin e XV, kinezët po përdornin busullën magnetike për të identifikuar drejtimin e udhëtimit. Nga shekulli XVI në Europë, instrumentet naviguese përfshinin kuadrantin, astrolabin, shkopin e Jakobit, dividersat dhe busullën. Nga koha e epokës së zbulimeve këto vegla përdoreshin në kombinim me logun për të matur shpejtësinë, një plumbçe për të matur thellësinë dhe vrojtimet për të identifikuar rreziqet e mundshme. Më vonë, një sekstant i përpiktë detar u bë mjeti standard për përcaktimin e gjerësisë dhe përdorej me një kronometër të përpiktë për të përllogaritur gjatësinë.

Planifikimi i kalimit nis me dizenjimin e një itinerari përgjatë një harte, që përfshin një seri itineraresh midis stacionesh—vendndodhje të verifikueshme që konfirmojnë gjurmën faktike të anijes në oqean. Kur është vendosur një itinerar, personi në timon përpiqet të ndjekë drejtimin e tij sipas busullës. Navigatori shënon kohën dhe shpejtësinë në çdo stacion për të vlerësuar arritjen në stacionin tjetër, një proçes i quajtur llogaritje e përafërt. Për navigimin bregdetar, vrojtimi i nga pika të njohura tokësore ose ndihma navigimi mund të përdoret ptë të vendosur stacionet, një proçes i quajtur pilotim bregdetar. Në det, velierat përdornin navigimin qiellor sipas një agjende ditore, si vijon:

1. Skema e vazhdueshme e llogaritjes së përafërt
2. Vrojtimi yjor në agim për një stacion qiellor
3. Vrojtimi i Diellit të mëngjesit për të përcaktuar shmangjen e busullës nga vrojtimi i azimutit të Diellit
4. Vrojtimi i Diellit në mesditë për linjën e gjerësisë së mesditës për përcaktimin zgjatjes së ditës dhe mbarimin e ditës dhe shmangjen
5. Linja e Diellit mbasdite për të përcaktuar shmangjen e busullës nga vrojtimi i azimutit të Diellit
6. Vrojtimi yjor në të errur për një stacion qiellor

Stacionet përcaktoheshin me një sekstant detar, që mat largësinë e trupit qiellor mbi horizont.

Hyrja dhe dalja nga limanet

Duke parë manovrueshmërinë e kufizuar të velierave, mund të jetë e vështirë të hyhet dhe të dilet nga limani me praninë e një batice, pa koordinuar mbërritjet me një baticë dhe nisjet me një zbaticë. Në liman, një velierë qëndron e ankoruar, përveç nëse ka nevojë për tu ngarkuar ose shkarkuar në një dok ose skelë, rast në të cilin ajo mund të lidhet anash ose të tërhiqet nga një rimorkiator. Lidhja përfshin përdorimin e një litari të gjatë midis anijes dhe një pike të fiksuar në breg. Kjo tërhiqej nga një kapestan në breg, ose në anije. Ky mund të jetë një proçes shumë-fazësh nëse itinerari nuk është i thjeshtë. Nëse nuk ka pikë të fiksuar të disponueshme, mund të merret një çengel në një varkë të anijes për një pikë të përshtatshme dhe pastaj anija tërhiqet te çengeli. Anijet me vela katrore mund të përdorin backing and filling të velave për të manovruar në një baticë-zbaticë, ose të kontrollojë nëse mund të mbahet nga tërheqja e spirancës – ulet spiranca deri sa prek fundin në mënyrë që spiranca tërheqëse të manovrojë në vërshimin e baticës.

Shembujt

Këta janë shembuj të velierave; disa terma kanë kuptime të shumëfishta:

Përcaktuar nga konfigurimi i përgjithshëm

• Karavela: anije e vogël e manovrueshme, me vela latine
• Nau: një lloj veliere me përmasa të mëdha e përdorur nga portugezët dhe gjenovezët. Kishte tre direkë me vela katrore.
• Karraka: anije me tre ose katër direkë, vela katrore përpara dhe vela latine pas
• Kliperi: një anije tregtare e dizenjuar specifikisht për shpejtësi
• Koga: një anije e ndërtuar me dërrasa, një direk dhe vela katrore
• Dhou: një anije tregtare ose peshkimi me vela latine
• Xhongu: Anije e madhe tregtare e përdorur nga popujt e lashtë indonezianë dhe malajzianë
• Flujti: një anije holandeze tregtare që lundronte oqeanet, me velaturë të ngjashme me galeonin
• Galeoni: një anije e madhe, e armatosur ngarkese, kryesisht me vela katrore e shekullit të XVII dhe të XVIII
• Xhanku: një anije kineze me vela të treta, që përfshinte shumë lloje, modele dhe variante.
• Koçi: anije e vogël ruse e ndërtuar me gdhendje, dizenjuar për tu përdorur në ujërat arktike
• Drakari: anije të përdorura nga vikingët, me një direk të vetëm dhe vela katrore, i shtytur edhe me rrema.
• Pinisi: velierë tradicionale indonesiane
• Pinku: në Atlantik, një anje e vogël oqeanike me një pupë të ngushtë.
• Snou: një brig që bart një velë kryesore katrore dhe shpesh një spanker në një direkun e velës trekëndore të stuhisë
• Superjahti velier: një jaht i madh me vela
• Vaʻa kaulua: kanoe polineziane me dy borde
• Uindxhameri: (informale) velierë e madhe tregtare me trup hekuri ose çeliku

Përcaktuar nga plani i velave

Gjithë direkët kanë vela të përparme e të pasme

• Skuneri: vela të përparme dhe të pasme, me dy ose më shumë direkë, direku i pasëm më i lartë ose i barabartë me lartësinë e direkut të përparmë

Gjithë direkët kanë vela katrore

• Briga: dy direkë, vela katrore (mund të ketë një spanker në të pasmin)
• Anije me vela plotësisht të shpalosura: tre ose më shumë direkë, të gjithë me vela katrore

Përzierje e direkëve me vela katrore dhe atyre me vela të përparme dhe të pasme

• Brikbarka: të paktën tre direkë, direku i pasëm me vela të përparme dhe të pasme
• Barkentina: të paktën tre direkë me të gjitha direkët, përveçtë përparmit, me vela të përparme dhe të pasme
• Bilanderi: një anije ose brigë me direkun e pasëm me vela të treta
• Brigantina: dy direkë, me të përparmin me vela katrore
• Briga hermafrodite: një brigantinë

anijet ushtarake

• Korveta: anije e armatosur lehtë, e shpejtë
• Kateri: anije e vogël navale, me vela të përparme dhe të pasme, direk i vetëm me dy vela të përparme
• Fregata: një luftanije me vela me një kuvertë të vetme artilerie
• Anija e linjës: luftanija më e madhe veliere në marinat evropiane
• Shabeku: një luftanije mesdhetare e përshtatur nga një galerë, me tre direkë me vela latine

Shiko edhe

• Epoka e Lundrimit me Vela
• Ndërtimtaria navale
• Epoka e zbulimeve
• Zhvillimi Naval Iberik 1400-1600
• Eksplorimet Detare Portugeze
• Shkenca Nautike Portugeze
• Lufta detare
• Peripli
• Portolanët
• Republikat Detare
• Fuqia Detare
• Thalasokracia
• Historia e detarisë së lashtë
• Marinat dhe anijet e lashta
• Historia Detare
• Lundrimi përqark botës
• Lundrimi fenikas përqark Afrikës
• Nau
• Karraka
• Karavela
• Galeoni
• Operacionet Nautike
• Studimet Detare

Bibliografia

• Anderson, Romola; Anderson, R. C. (1 shtator 2003). A Short History of the Sailing Ship (në anglisht). Courier Corporation. ISBN 978-048642988-5. Marrë më 20 qershor 2019.
• Atholl Anderson (2018). Cochrane, Ethan E.; Hunt, Terry L. (red.). The Oxford Handbook of Prehistoric Oceania (në anglisht). Nju Jork: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-992507-0.
• Armstrong, John (1 dhjetor 2017). The Vital Spark: The British Coastal Trade, 1700-1930 (në anglisht). Oxford University Press. ISBN 978-178694896-0. Marrë më 23 qershor 2019.
• Bellina, Bérénice (2014). "Southeast Asia and the Early Maritime Silk Road". përmbledhur nga Guy, John (red.). Lost Kingdoms of Early Southeast Asia: Hindu-Buddhist Sculpture 5th to 8th century (në anglisht). Yale University Press. ISBN 978-158839524-5.
• Bergreen, Laurence (2003). Over the edge of the world: Magellan's terrifying circumnavigation of the globe (në anglisht). Nju Jork: Morrow. ISBN 006621173-5. OCLC 52047431.
• Biddlecombe, George (1990). The Art of Rigging: Containing an Explanation of Terms and Phrases and the Progressive Method of Rigging Expressly Adapted for Sailing Ships. Dover Maritime Series (në anglisht). Courier Corporation. ISBN 978-048626343-4.
• Leo Block (2003). To Harness the Wind: A Short History of the Development of Sails (në anglisht). Naval Institute Press. ISBN 978-155750209-4. Marrë më 20 qershor 2019.
• Bonn-Muller, Eti (janar–shkurt 2010). "First Minoan Shipwreck". Archaeology Magazine (në anglisht). Archaeological Institute of America. 63 (1). Arkivuar nga origjinali më 31 gusht 2021. Marrë më 31 gusht 2021.
• Bulliet, Richard W.; Crossley, Pamela Kyle; Headrick, Daniel R.; Hirsch, Steven; Johnson, Lyman (2008). The Earth and Its Peoples: A Global History, Brief Edition (në anglisht). Vëll. 1: To 1550: A Global History. Cengage Learning. ISBN 978-061899238-6. Marrë më 20 qershor 2019.
• I. C. Campbell (1995). "The Lateen Sail in World History" (PDF). Journal of World History (në anglisht). 6 (1): 1–23. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 4 gusht 2016. Marrë më 16 qershor 2017.
• Edward Keble Chatterton (1915). Sailing Ships and Their Story: the Story of Their Development from the Earliest Times to the Present Day (në anglisht). Lippincott.
• Hugh Chisholm, red. (1911). "Sextant". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Vëll. 24 (bot. i 11-të). fq. 749–51.
• Church, Sally K. (2005). "Zheng He: an investigation into the plausibility of 450-ft treasure ships". Monumenta Serica (në anglisht). 53: 1–43. doi:10.1179/mon.2005.53.1.001. JSTOR 40727457. S2CID 161434221.
• Clark, Arthur Hamilton (1912). The Clipper Ship Era: An Epitome of Famous American and British Clipper Ships, Their Owners, Builders, Commanders, and Crews, 1843–1869 (në anglisht). G. P. Putnam's Sons.
• G. Clerc-Rampal (1913). Mer: la Mer Dans la Nature, la Mer et l'Homme (në frëngjisht). Paris: Librairie Larousse.
• Cumming, Bill (2009). Gone – a chronicle of the seafarers & fabulous clipper ships of R & J Craig of Glasgow: Craig's "Counties" (në anglisht). Glasgou: Brown, Son & Ferguson. ISBN 978-184927013-7. OCLC 491200437.
• Diffie, Bailey W.; Winius, George D. (1977). Foundations of the Portuguese Empire, 1415–1850. Europe and the World in the Age of Expansion (në anglisht). Vëll. 1. ISBN 978-0-8166-0850-8. Marrë më 20 qershor 2019.
• Doran, Edwin Jr. (1974). "Outrigger Ages". The Journal of the Polynesian Society (në anglisht). 83 (2): 130–140. Arkivuar nga origjinali më 8 qershor 2019. Marrë më 26 shtator 2019.
• Fincham, John (1843). A Treatise on Masting Ships and Mast Making: Explaining Their Principles and Practical Operations, the Mode of Forming and Combining Made-masts, Etc (në anglisht). Londër: Whittaker. Marrë më 22 qershor 2019.
• Findlay, Gordon D. (2005). My Hand on the Tiller (në anglisht). AuthorHouse. ISBN 978-145679350-0. Marrë më 24 qershor 2019.
• Folkard, Henry Coleman (2012). Sailing Boats from Around the World: The Classic 1906 Treatise. Dover Maritime (në anglisht). Courier Corporation. ISBN 978-048631134-0. Marrë më 22 qershor 2019.
• John Block Friedman; Figg, Kristen Mossler (5 korrik 2017). Routledge Revivals: Trade, Travel and Exploration in the Middle Ages (2000): An Encyclopedia (në anglisht). Taylor & Francis. ISBN 978-135166132-4. Marrë më 10 korrik 2019.
• Gardiner, Robert J.; Greenhill, Basil (1993). Sail's Last Century: the Merchant Sailing Ship 1830-1930 (në anglisht). Londër: Conway Maritime Press. ISBN 0-85177-565-9.
• Goodwin, Peter (25 janar 2018). HMS Victory Pocket Manual 1805: Admiral Nelson's Flagship At Trafalgar (në anglisht). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-147283407-2. Marrë më 3 korrik 2019.
• Gould, Richard A. (29 prill 2011). Archaeology and the Social History of Ships (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-113949816-6. Marrë më 20 qershor 2019.
• Gerald S. Graham (1956). "The Ascendancy of the Sailing Ship 1850–85". Economic History Review (në anglisht). 9 (1): 74–88.
• Griffiths, Denis (1993). "5: Triple Expansion and the First Shipping Revolution". përmbledhur nga Gardiner, Robert; Greenhill, Dr. Basil (red.). The Advent of Steam - The Merchant Steamship before 1900 (në anglisht). Conway Maritime Press Ltd. fq. 106–126. ISBN 0-85177-563-2.
• A. C. Haddon (1920). The Outriggers of Indonesian Canoes (në anglisht). Londër: Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland.
• Hall, Kenneth R. (28 dhjetor 2010). A History of Early Southeast Asia: Maritime Trade and Societal Development, 100–1500 (në anglisht). Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-074256762-7. Marrë më 20 qershor 2019.
• Harland, John (1984). Seamanship in the Age of Sail: an account of the shiphandling of the sailing man-of-war 1600-1860, based on contemporary sources (në anglisht). Londër: Conway Maritime Press. ISBN 978-1-8448-6309-9.
• John Harland (1992). Seamanship in the Age of Sail (në anglisht). Anapolis, Meriland: Naval Institute Press. fq. 15, 19–22, 36–37. ISBN 0-87021-955-3.
• Howard, Jim; Doane, Charles J. (2000). Handbook of Offshore Cruising: The Dream and Reality of Modern Ocean Cruising (në anglisht). Sheridan House, Inc. ISBN 978-157409093-2. Marrë më 22 qershor 2019.
• Mr. Hay (15 maj 1863). "On copper and other sheathing". The Engineer (në anglisht). Londër: Morgan-Grampian: 276. Marrë më 29 qershor 2019.
• Jobson, Gary (2008). Sailing Fundamentals (në anglisht). Simon and Schuster. ISBN 978-1-4391-3678-2. Marrë më 24 qershor 2019.
• Johnston, Andrew K.; Connor, Roger D.; Stephens, Carlene E.; Ceruzzi, Paul E. (2 qershor 2015). Time and Navigation: The Untold Story of Getting from Here to There (në anglisht). Smithsonian Institution. ISBN 978-158834492-2. Marrë më 24 qershor 2019.
• Heejung Kang (2015). "Kunlun and Kunlun Slaves as Buddhists in the Eyes of the Tang Chinese" (PDF). Kemanusiaan (në anglisht). 22 (1): 27–52. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 18 janar 2023. Marrë më 29 shtator 2019.
• Keegan, John (1989). The Price of Admiralty (në anglisht). Nju Jork: Viking. ISBN 0-670-81416-4.
• William H. G. Kingston (29 dhjetor 2014). How Britannia came to Rule the Waves (në anglisht). Books on Demand – BoD. ISBN 978-384571193-5. Marrë më 20 qershor 2019.
• Roger J. B. Knight (1973). "The introduction of copper sheathing into the Royal Navy, 1779–1786" (PDF). Mariner's Mirror (në anglisht). 59: 299–309. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 dhjetor 2017. Marrë më 28 dhjetor 2017.
• A. Konstam (2002). The History of Shipwrecks (në anglisht). Nju Jork: Lyons Press. ISBN 1-58574-620-7.
• Brian Lavery (1983). The ship of the line (në anglisht). London: Conway Maritime Press. ISBN 085177252-8. OCLC 10361880.
• Brian Lavery (2012). Nelson's Navy: The Ships, Men and Organisation 1793–1815 (në anglisht). Conway. ISBN 978-184486175-0.
• MacGregor, David R. (1983). The Tea Clippers, Their History and Development 1833-1875 (në anglisht). Conway Maritime Press Ltd. ISBN 0-85177-256-0.
• MacGregor, David R. (1993). British and American Clippers: A Comparison of their Design, Construction and Performance (në anglisht). Londër: Conway Maritime Press Ltd. ISBN 0-85177-588-8.
• Magnús Magnússon (6 tetor 2016). The Vikings (në anglisht). Stroud [Angli]. ISBN 978-075098077-7. OCLC 972948057.{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
• Mayne, Richard (2000). The Language of Sailing (në anglisht). Nju Jork: Routledge. ISBN 978-113596565-5. Marrë më 24 qershor 2019.
• Mccarthy, Michael (2005). Ships' Fastenings: From Sewn Boat to Steamship (në anglisht). Texas A&M University Press. ISBN 978-160344621-1. Marrë më 29 qershor 2019.
• Alexander McKee (1990). A World Too Vast: The Four Voyages of Christopher Columbus (në anglisht). Souvenir. ISBN 978-028562964-6.
• Herman Melville (1850). White-jacket; Or, The World in the Man-of-war (në anglisht). Harper. Marrë më 23 qershor 2019.
• Merson, John (1990). The Genius That Was China: East and West in the Making of the Modern World (në anglisht). Woodstock, NY: The Overlook Press. ISBN 978-0-87951-397-9.
• Boyd, John M'Neill (1857). A manual for naval cadets (në anglisht) (bot. i 3-të). Londër: Longman, Brown, Green, Longmans & Roberts. OL 23468580M.
• Wolfram zu Mondfeld (2005). Historic Ship Models (në anglisht). Sterling Publishing Company, Inc. ISBN 978-140272186-1. Marrë më 22 qershor 2019.
• Moore, Sir Alan Hilary; Nance, Rorbert Morton (1925). Last days of mast & sail: An Essay in Nautical Comparative Anatomy (në anglisht). Clarendon Press, Oxford. OL 26571876M.
• Murphy, Patrick J.; Coye, Ray W. (2013). Mutiny and Its Bounty: Leadership Lessons from the Age of Discovery (në anglisht). Yale University Press. ISBN 978-0-300-17028-3. Arkivuar nga origjinali më 26 maj 2019. Marrë më 23 qershor 2019.
• Norman, Vesey (2010). The Medieval Soldier (në anglisht). Pen and Sword. ISBN 978-178303136-8. Marrë më 10 korrik 2019.
• Nugroho, Irawan Djoko (2011). Majapahit Peradaban Maritim (në anglisht). Xhakarta: Suluh Nuswantara Bakti. ISBN 978-602-9346-00-8.
• Paine, Lincoln (2013). The Sea and Civilization: A Maritime History of the World (në anglisht). Nju Jork: Random House, LLC.
• Sweekar Bhushan Pamulaparthy. "Ancient Indian Ship". World History Encyclopedia (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 5 dhjetor 2022. Marrë më 6 dhjetor 2022.
• Dana T. Parker (1994). Transportation Trails (në anglisht). Polo, IL. ISBN 0-933449-19-4.
• Pham, Charlotte Minh-Hà L. (2012). "Unit 14: Asian Shipbuilding". Training Manual for the UNESCO Foundation Course on the Protection and Management of Underwater Cultural Heritage in Asia and the Pacific (në anglisht). Bangkok: UNESCO Bangkok, Asia and Pacific Regional Bureau for Education. ISBN 978-92-9223-414-0. Arkivuar nga origjinali më 11 korrik 2023. Marrë më 8 maj 2022.
• Queeney, Tim (25 prill 2014). "Square sail handling". Ocean Navigator (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 23 qershor 2019. Marrë më 23 qershor 2019.
• Quiller-Couch, Arthur Thomas (1895). The Story of the Sea (në anglisht). Vëll. 1. Cassell and Company. Marrë më 25 korrik 2017.
• Randier, Jean (1968). Men and Ships Around Cape Horn, 1616–1939 (në anglisht). Barker. ISBN 978-021376476-0. Marrë më 20 qershor 2019.
• Royce, Patrick M. (1997). Royce's Sailing Illustrated (në anglisht). ProStar Publications. ISBN 978-091128407-2. Marrë më 24 qershor 2019.
• Schäuffelen, Otmar (2005). Chapman Great Sailing Ships of the World (në anglisht). Hearst Books. ISBN 978-158816384-4. Marrë më 20 qershor 2019.
• Skeat, Walter W. (2013). An Etymological Dictionary of the English Language. Dover language guides (në anglisht). Courier Corporation. ISBN 978-0-486-31765-6. Marrë më 24 qershor 2019.
• Sutherland, Jonathan; Canwell, Diane (7 korrik 2007). Container Ships and Oil Tankers (në anglisht). Gareth Stevens. ISBN 978-083688377-0. Marrë më 20 qershor 2019.
• J. Telegdi; L. Trif; L. Romanski (2016). Montemor, Maria Fatima (red.). Smart composite coatings and membranes : transport, structural, environmental and energy applications (në anglisht). Kembrixh, UK: Elsevier. ISBN 978-178242295-2. OCLC 928714218.
• Turpin, Edward A.; MacEwen, William A.; Hayler, William B. (1965). Merchant Marine officers' handbook (në anglisht). Kembrixh, Md.: Cornell Maritime Press. ISBN 087033056-X. OCLC 228950964.
• Wade, Geoff (2005). "The Zheng He Voyages: A Reassessment". Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society (në anglisht). 78 (1 (288)): 37–58. JSTOR 41493537.
• Mahdi, Waruno (1999). "The Dispersal of Austronesian boat forms in the Indian Ocean". përmbledhur nga Blench, Roger; Spriggs, Matthew (red.). Archaeology and Language III: Artefacts languages, and texts. One World Archaeology (në anglisht). Vëll. 34. Routledge. fq. 144–179. ISBN 978-041510054-0.
• Watts, Philip (1911). "Ship". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Vëll. 24. fq. 880–970.
• Whidden, John D. (1912). Ocean Life in the Old Sailing Ship Days: From Forecastle to Quarter-deck (në anglisht). Little, Brown, & Co.
• Winfield, Rif; Roberts, Stephen S. (2017). French Warships in the Age of Sail 1626–1786 (në anglisht). Pen & Sword Books Ltd. ISBN 978-147389353-5. Marrë më 20 qershor 2019.
• G. R. G. Worcester (1947). The Junks and Sampans of the Yangtze, A Study in Chinese Nautical Research (në anglisht). Vëll. 1: Introduction, and Craft of the Estuary and Shanghai Area. Shangai: Order of the Inspector General of Customs.