Vivaro-alpin
Vivaro-Alpine ( Ocitanisht: vivaroalpenc, vivaroaupenc) është një lloj i ocitanishtes që flitet në Francën juglindore (përkatësisht, rreth zonës së Dauphiné ) dhe në Italinë veriperëndimore ( Luginat Ocitane të Piemontit dhe Ligurias ). [1] [2] Ekziston gjithashtu një enklavë e vogël Vivaro-Alpine në Guardia Piemontese, Kalabria, ku gjuha njihet si gardiòl . I përket bllokut të dialekteve të ocitanëve veriorë, së bashku me Auvernjaten dhe Limuzinen. Emri "vivaro-alpin" u jetësua nga Pierre Bec në vitet 1970. [3] [4] Dialektet Vivaro-Alpine quhen tradicionalisht "gavot" nga Alpet Detare në Alpet e Larta .
Emërtimi dhe klasifikimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Vivaro-Alpin ishte konsideruar si një nën-dialekt i provensalishtes dhe quhej provençal alpin (alpine provensale) ose provanensale veriore. [5]
Karakterizimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Vivaro-Alpini klasifikohet si gjuhë indo-evropiane, italike, romane ose romane perëndimore. [6]
Karakteristika e tij kryesore është rënia e ndërzëroreve të thjeshta dhëmbore latine:
- chantaa ose chantaia për chantada ("cantata", kënduar),
- monea për moneda ("moneta", monedhë),]
- bastia ose bastiá për bastida ("imbastitura, tack),
- maür për madur ("maturo", i pjekur).
Mbaresa e foljes në vetën e parë është - o (si në italisht, katalanisht, kastilianisht dhe portugalisht, por edhe në piemonisht, që është gjuhë fqinje): parlo për parli ose parle ("io parlo"), parlavo për parlavi ose parlave ( "io parlavo"), parlèro për parlèri ose parlère ("io ho parlato, io parlavo").
Një tipar i zakonshëm është rotacizmi i gërmës L (zhvendosja nga l në r):
- barma në vend të balma ose bauma ("grotta", shpellë),
- escòra në vend të escòla ("scuola", shkollë),
- saraa ose sarai në vend të salada ("insalata", sallatë).
Në dialektet e Alpeve, Vivaro-Alpini ruajti shqiptimin e R të foljeve të paskajshme (përveç ocitanishtes moderne). [7]
Rreth 70% e gjuhëve vlerësohet të kenë "konturet e intonacionit pyetës që përfundojnë me lartësinë në rritje". Megjithatë, Vivaro Alpine ndjek modelin e kundërt me pyetjet po/jo – një ton fillestar i lartë i ndjekur nga një rënie. Pyetjet që përfundojnë me një zë në rritje janë aq të zakonshme sa që shpesh konsiderohen "të natyrshme". Një arsye që pyetjet fillojnë me një ton të lartë në disa gjuhë është se dëgjuesi sinjalizohet menjëherë për faktin se po i bëhet një pyetje.
Statusi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Vivaro-Alpini është një gjuhë e rrezikuar. Ka rreth 200,000 folës amtarë të gjuhës në mbarë botën. TPërcjellja e gjuhës është shumë e ulët. Folësit e Vivaro-Alpinit zakonisht flasin ose frëngjisht ose italisht.
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ (in frëngjisht) Jean-Marie Klinkenberg, Des langues romanes.
- ^ La langue se divise en trois grandes aires dialectales : le nord-occitan (limousin, auvergnat, vivaro-alpin), l'occitan moyen, qui est le plus proche de la langue médiévale (languedocien et provençal au sens restreint), et le gascon (à l'ouest de la Garonne). in (in frëngjisht) Encyclopédie Larousse
- ^ Bec, Pierre (1995). La langue occitane. Paris.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - ^ Belasco, Simon (1990). France's Rich Relation: The Oc Connection. The French Review. fq. 996–1013.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ (in frëngjisht) Jean-Claude Bouvier, "L'occitan en Provence : limites, dialectes et variété" in Revue de linguistique romane 43, pp 46-62
- ^ "The Endangered Languages Project".
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Dizionario Italiano-Occitano".
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)