Feminizmi

Përpunoni lidhje
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Simboli i Feminizmit.

Feminizmi është një gamë e lëvizjeve dhe ideologjive që ndajnë një qëllim të përbashkët: të përcaktojë, krijojë, dhe të arrij barazi politike, ekonomike, kulturore, personale, dhe të drejtat shoqërore për gratë [1][2]. Kjo përfshin kërkesat për të krijuar mundësive të barabarta për gratë në arsim dhe punësim. Një feminist/feministe mbron ose mbështet të drejtat dhe barazinë e grave[3].

Lëvizjet feministe kanë bërë fushatë dhe vazhdojnë të bëjnë fushatë për të drejtat e grave, duke përfshirë edhe të drejtën për të votuar, për të mbajtur poste publike, për të punuar, për paga të drejta apo pagesë të barabartë, për të poseduar pronë, për arsim, të kenë të drejta të barabarta në martesë, dhe të kenë pushimin e lindjes. Feministët kanë punuar gjithashtu për të nxitur autonominë dhe integritetin trupor, për të mbrojtur gratë dhe vajzat nga përdhunimi, ngacmimi seksual dhe dhuna në familje [4].

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Tubim në Ditën Ndërkombëtare të Gruas në Dhaka, Bangladesh, më 8 mars 2005, e organizuar nga Sindikata Kombëtare për Punë e Grave.

Charles Fourier, një socialist utopik dhe filozof francez, i njihet merita se ka shpikur fjalën "féminisme" në vitin 1837 [5]. Fjalët "féminisme" ("feminizëm") dhe "féminist" ("feminist") për herë të parë u paraqitën në Francë dhe Hollandë në vitin 1872[6], Në Britani të Madhe në vitet 1890ta, dhe në Shtetet e Bashkuara në vitin 1910[7][8], dhe Fjalori Anglisht i Oksfordit e liston vitin 1852 si viti kur për herë të parë u paraqit fjala "feminist"[9] ndërsa vitin 1895 për fjalën "feminizëm" [10]. Varësisht nga momenti historik, kultura dhe vendi, feministet në mbarë botën kanë pasur shkaqe dhe qëllime të ndryshme. Shumica e historianëve feministë nga perëndimi pohojnë se të gjitha lëvizjet që punojnë për të marrë të drejtat e grave duhet të konsiderohen si lëvizje feministe, edhe kur ata nuk kanë zbatuar (ose nuk zbatojnë) rregullat e tyre [11][12][13][14][15][16]. Historianë të tjerë pohojnë se termi duhet të jetë i kufizuar në lëvizjen feministe moderne dhe lëvizjeve paraardhëse të saj. Këto historianët përdorin etiketën "protofeministë" për të përshkruar lëvizjet e mëhershme [17].

Shekulli i nëntëmbëdhjetë dhe fillimi i shekullit njëzet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pasi shiti shtëpinë e saj, Emmeline Pankhurst, e fotografuar në New York City më 1913, udhëtoi vazhdimisht, duke i dhënë fjalime anembanë Britanisë dhe Shteteve të Bashkuara.
Në Hollandë, Wilhelmina Drucker (1847-1925) luftoj me sukses për të drejtat e votës dhe barazisë për gratë nëpërmjet organizatave politike dhe feministe që ajo formoj.
Louise Weiss së bashku me suffragettet[a] e tjera pariziene në vitin 1935. Titull i gazetës shkruan "Gratë franceze duhet të votojë".

Vala e parë e feminizmit ishte një periudhë e aktiviteteve gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe fillim i shekullit njëzetë. Në Mbretëri të Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara, ajo u fokusua në promovimin e barazisë në martesë, rritjen e fëmijëve, kontrata, dhe të drejtat e pronësisë për gratë. Nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, aktivizmi u përqendrua kryesisht në fitimin e pushtetit politik, veçanërisht të drejtën e votimit të grave, edhe pse disa feministe ishin aktive në gjithashtu edhe fushatë për të drejtat seksuale, riprodhuese dhe ekonomike të grave [18].

Mesi i shekullit njëzetë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Nga mesi i shekullit të 20, në disa vende evropiane, grave ende i mungonin disa të drejta të rëndësishme. Feministet në këto vende vazhduan të luftojnë për të drejtat e votimit. Në Zvicër, gratë fituan të drejtën e votës në zgjedhjet federale në vitin 1971 [19]; por në kantonin e Appenzell Innerrhoden gratë fituar të drejtën për të votuar në zgjedhjet lokale vetëm në vitin 1991, kur kantoni u detyrua të veprojë kështu nga Gjykata Supreme Federale e Zvicrës. Në Lihtenshtajn, grave iu dha e drejta për të votuar me "referendumin e të drejtës së votimit për gratë në vitin 1984". Tre referendume të mëparshme të mbajtura në 1968, 1971 dhe 1973 kishin dështuar për të siguruar të drejtën e grave për të votuar.

Fundi i shekullit njëzet dhe fillimi i shekullit njëzet e një[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Teoria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Teoria feministe është zgjerimi i feminizmit në fusha teorike apo filozofike. Ajo përfshinë punën në një shumëllojshmëri të disiplinave, duke përfshirë antropologji, sociologji, ekonomi, studime të grave, kritika letrare [20][21], historia e artit [22], psikoanalizë [23] dhe filozofi.

Lëvizjet dhe ideologjitë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shumë lëvizje dhe ideologji feministe janë zhvilluar gjatë këtyreve viteve.

Lëvizje politike[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Disa degë të feminizmit nga afër gjurmojnë orientimet politike të shoqërive më të mëdha, të tilla si liberalizmi dhe konservatorizmi, ose të përqëndrohet në mjedis. Feminizmi liberal kërkon barazinë individualiste të meshkujve dhe femrave përmes reformave politike dhe ligjore pa ndryshuar strukturën e shoqërisë.

Ideologji materialiste[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas Rosemary Hennessy dhe Chrys Ingraham, format materialiste të feminizmit lindën nga mendimi marksist perëndimor dhe kanë frymëzuar një sërë lëvizjesh, në mesin e të cilave të gjitha formulojnë kritika kundër kapitalizmit dhe janë të përqendruara në marrëdhëniet mes ideologjisë dhe cështjat e grave.[24] Feminizmi marksist argumenton se kapitalizmi është shkaku kryesor i shtypjes së grave dhe se diskriminimi ndaj grave në jetën shtëpiake dhe punësim është një efekt i ideologjive kapitaliste.[25] Feminizmi socialist e dallon veten nga feminizmi marksist duke argumentuar se çlirimi i grave mund të arrihet vetëm duke punuar për t'i dhënë fund burimeve ekonomike dhe kulturore të shtypjes së grave.[26] Anarka-feministët besojnë se lufta e klasave dhe anarkia[27] vetëm mund të realizohen bashkë me luftën kundër patriarkisë, derisa të triat kanë për pikë të përbashkët hierarkinë e padashur.

Lëvizje kulturore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Feministet Fuqia e Lules (Flower Power Feminists) ishin pjesë e transformimit të Feministeve të Valës së Dytë në 1960. Paqja dhe dashuria simbolizuan kundërshtimin ndaj bastisjes së dhunshme të policisë, trupave ushtarake në universitete dhe miliona të rinjve që u dërguan jashtë shtetit. Në lidhje me feminizmin ky ishte revolucion seksual për gratë në shekullin e 20-të. Për herë të parë jetën e një gruaje, seksi kishte lidhje me dëshirën dhe jo me martesën. Për tu martuar mund të prisnin disa vjet për t'u siguruar se martesa ishte për dashurinë. Këto ishin të gjitha nocione revolucionare. Brezi "une" ishte epoka e pushtetit të luleve. Riot grrrl (ose grrrl Riot) është një lëvizje nëntokësore punk feministe që filloi në vitet 1990 dhe është e lidhur shpesh me të Valën e Tretë Feministe.

Shënim[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ Suffragette ishin anëtarët e organizatave të grave - lëvizje për të drejtën e votës në fund të shekullit 19të dhe fillimi i shekullit të 20të.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Hawkesworth, M.E. (2006). Globalization and Feminist Activism. Rowman & Littlefield. fq. 25–27. ISBN 9780742537835. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Beasley, Chris. (1999). What is Feminism?. New York: Sage. fq. 3–11. ISBN 9780761963356. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ hooks, bell. (2000). Feminism is for Everybody: Passionate Politics. Pluto Press. ISBN 9780745317335. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Echols, Alice (1989). Daring to Be Bad: Radical Feminism in America, 1967–1975. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-1787-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ Goldstein 1982, p.92.Goldstein, L (1982). "Early Feminist Themes in French Utopian Socialism: The St.-Simonians and Fourier", Journal of the History of Ideas, vol.43, No. 1.
  6. ^ Dutch feminist pioneer Mina Kruseman in a letter to Alexandre Dumas – in: Maria Grever, Strijd tegen de stilte. Johanna Naber (1859–1941) en de vrouwenstem in geschiedenis (Hilversum 1994) ISBN 90-6550-395-1, page 31
  7. ^ Offen, Karen. "Les origines des mots 'feminisme' et 'feministe'". Revue d'histoire moderne et contemporaine. July–September 1987 34: 492-496
  8. ^ Cott, Nancy F. The Grounding of Modern Feminism. New Haven: Yale University Press, 1987 at 13-5.
  9. ^ "feminist". ːenːOxford English Dictionary (bot. 3rd). Shtypi i Universitetit të Oksfordit. 2012. An advocate or supporter of the rights and equality of women. 1852: De Bow's Review ('Our attention has happened to fall upon Mrs. E. O. Smith, who is, we are informed, among the most moderate of the feminist reformers!') {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "feminism". Oxford English Dictionary (bot. 3rd). Shtypi i Universitetit të Oksfordit. 2012. Advocacy of equality of the sexes and the establishment of the political, social, and economic rights of the female sex; the movement associated with this. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Spender, Dale (1983). There's Always Been a Women's Movement this Century. London: Pandora Press. fq. 1–200. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Lerner, Gerda (1993). The Creation of Feminist Consciousness From the Middle Ages to Eighteen-seventy. Oxford University Press. fq. 1–20. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Walters, Margaret (2005). Feminism: A very short introduction. Oxford University. fq. 1–176. ISBN 0-19-280510-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Kinnaird, Joan; Astell, Mary (1983). "Inspired by ideas (1668–1731)". përmbledhur nga Spender, Dale (red.). There's always been a women's movement. London: Pandora Press. fq. 29–. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Witt, Charlotte (2006). "Feminist History of Philosophy". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Marrë më 23 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ Allen, Ann Taylor (1999). "Feminism, Social Science, and the Meanings of Modernity: The Debate on the Origin of the Family in Europe and the United States, 1860–1914". The American Historical Review. 104 (4): 1085–113. doi:10.1086/ahr/104.4.1085. JSTOR 2649562. PMID 19291893. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ Botting, Eileen Hunt; Houser, Sarah L. (2006). "'Drawing the Line of Equality': Hannah Mather Crocker on Women's Rights". The American Political Science Review. 100 (2): 265–78. doi:10.1017/S0003055406062150. JSTOR 27644349. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ Freedman, Estelle B. (2003). No Turning Back : The History of Feminism and the Future of Women. Ballantine Books. fq. 464. ISBN 0-345-45053-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ "The Long Way to Women's Right to Vote in Switzerland: a Chronology". History-switzerland.geschichte-schweiz.ch. Marrë më 2011-01-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ Zajko, Vanda; Leonard, Miriam (2006). Laughing with Medusa: classical myth and feminist thought. Oxford: Oxford University Press. fq. 445. ISBN 0-19-927438-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Howe, Mica; Aguiar, Sarah Appleton (2001). He said, she says: an RSVP to the male text. Madison, NJ: Fairleigh Dickinson University Press. fq. 292. ISBN 0-8386-3915-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Pollock, Griselda (2007). Encounters in the Virtual Feminist Museum: Time, Space and the Archive. Routledge. fq. 1–262. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ Ettinger, Bracha; Judith Butler; Brian Massumi; Griselda Pollock (2006). The matrixial borderspace. Minneapolis: University of Minnesota Press. fq. 245. ISBN 0-8166-3587-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Hennessy, Rosemary; Ingraham, Chrys (1997). Materialist feminism: a reader in class, difference, and women's lives. London: Routledge. pp. 1–13. ISBN 978-0-415-91634-9.
  25. ^ Bottomore, T.B. (1991). A Dictionary of Marxist thought. Wiley-Blackwell. p. 215. ISBN 978-0-631-18082-1.
  26. ^ Barbara Ehrenreich. "What is Socialist Feminism?". feministezine.com. Retrieved 3 December 2011.
  27. ^ Dunbar-Ortiz, Roxanne (2002). Quiet Rumours. AK Press. pp. 11–13. ISBN 978-1-902593-40-1.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Feminizmi&oldid=2597295"