Xhizja

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Xhizje (arabisht جزية ǧizya xhizja = ″taksë për frymë, tribut″) quhet taksa e caktuar për të mbrojturit jo-myslimanë (dhimmi-t) nën sundimin islam.

Xhizja në kuran dhe në ekzegjezën e kuranit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Vjelja e kësaj takse nga popullsia e nënshtruar jo-myslimane, kur për ta bëhej fjalë për pjesëtarë të feve të librave (ahl al-kitab), d.m.th. çifutë dhe të krishterë, bazohet në kuran:

„Luftoni kundra atyre që nuk besojnë tek zoti dhe në ditën e gjyqit të mbramë, që nuk ndalojnë (ose: nuk e shpallin të ndaluar) çka ka ndaluar zoti dhe profeti i tij dhe që nuk i takojnë fesë së vërtetë si ata të cilëve u është dërguar shkrimi, (luftojini ata) deri sa të paguajnë me dorën e vet tribut (haraç) pa bërë fjalë!“ sure 9, vargu 29. (Përkthyer sipas Rudi Paret)

Në këtë varg të kuranit, i cili, sipas shkrimeve përputhëse me njëra-tjetrën të ekzegjezës së kuranit (tafsir-i) (ndër to at-Tabari, Ibn Kathir-i, el-Zamahshari etj.) është krijuar në sfondin historik të fushatave të Muhamedit kundra Perandorisë Bizantine dhe aleatëve të saj arabë në veri të Gadishullit Arabik të vitit 629[1], janë bazuar interpretimet juridike të literaturës ligjore të fundit të shekullit të 7-të dhe fillimit të shekullit të 8-të.[2] Niveli i kësaj takse varej nga sasia e pronës së taksapaguesit duke qenë kështu jo taksë kolektive.[3]

Xhizja në të drejtën islame[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Jurisprudenca islame e trajton temën e xhizjes në kapitujt e xhihadit dhe në shkrimet mbi të drejtën e luftës, ku të drejtat dhe detyrat e jo-myslimanëve përcaktohen hollësisht duke u nisur vetëm nga këndvështrimi islam. Nëpërmjet pagimit të kësaj takse ata shndërroheshin në „të mbrojtur“, që gëzonin nën pushtetin mysliman mbrojtjen e jetës dhe të pronës (sasia e të cilës vendosej nga e drejta islame) si dhe të drejtën e ushtrimit të lirë të riteve fetare, e cila gjithashtu u nënshtrohej kufizimeve të ligjeve islame në fuqi.[4]

Ligjet më të vjetra mbi tatimin e jo-myslimanëve, të cilat e kanë origjinën në kohën e omajjadëve dhe janë të lidhura me emra autorësh si al-Auzāʿī, Ebu Hanife, Malik ibn Anas-i dhe esh-Shafii, janë trashëguar në veprën e at-Tabari-t „Teoritë kontroverse (të diskutueshme) të teologëve juridikë“.[5]

Të detyruar për pagimin e kësaj takse ishin meshkujt e rritur, të shëndoshë psiqikisht dhe fizikisht. Gratë, fëmijët dhe lypësit si dhe murgjit e manastireve të varfër ishin të liruar nga xhizje. Taksa duhej paguar në të holla ose me ato prodhime në natyrë që janë të lejuara nga ligjet islame. Vargu i mësipërm i kuranit është për shumë përfaqësues të drejtimeve juridike islame (madhab-it) një nga provat e shumta për sundimin dhe epërsinë e fesë islame mbi të nënshtruarit jo-myslimanë në perandorinë islame. Niveli i kësaj takse ndryshonte sipas rajonit dhe epokës së perandorisë islame. Lirimi i taksapaguesve nga xhizje ka qenë e mundur vetëm nëpërmjet konvertimit (ndërrimit të fesë) në fenë islame. Por kjo nuk ishte barrë për jo-myslimanet sepse ata ishin të liruar nga zeqati ndryshe nga myslimanët, po ashtu edhe nga sadakaja.

Format e tatimeve për jo-myslimanët[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Se ç'rëndësi të madhe ka pasur kjo formë tatimi për sistemin shtetëror islam dhe për fikh-in e tregojnë analizat e hollësishme të juristit Ibn Kayyim al-Xhauzija (1292-1350) në librin e tij të rëndësishëm me titullin أحكام أهل الذمة = ahkam ahl al-dhimma = Aḥkām ahl al-ḏimma = detyrime ligjore për të mbrojturit, ku ai e përshkruan në mënyrë përmbledhëse çështjen e xhizje-s në mbi 160 faqe.

Format e tatimit kanë qenë të ndryshme: a) taksa në rajonet e nënshtruara me anë të kontratës së paqes (sulh) si psh. kontrata e Muhamedit me të krishterët e Naxhranit përgjatë udhës në shkretëtirë ndërmjet Mekkës dhe Jemenit, b) taksa në rajonet e nënshtruara me forcë (ʿanva), popullsia e të cilave nuk u ishte dorëzuar vetë myslimanëve. Sasinë dhe nivelin e taksave të formës së përmendur së fundi e kanë pasur në dorën vetëm autoritetet myslimane.[6]

Legjitimiteti i tatimit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Legjitimiteti i vjeljes së këtyre taksave është diskutuar hollësisht dhe në mënyrë kontroverse (polemike) nga teologët juridikë islamë. Mendimet e tyre përputhen në atë se legjitimiteti i taksës për frymë bazohet si në kuran (në suren 9, vargu 29 të përmendur më lart) ashtu edhe në sunna-n e Muhamedit dhe udhëzimet e tij. Teologët juridikë (si psh. ash-Shafii) kanë qenë të mendimit se forma e kësaj takse është një simbol i përulësisë së atyre që nuk e pranojnë doktrinën e fesë islame: „...deri sa të paguajnë me dorën e vet tribut pa bërë fjalë!“ [7]

Juristët e mëvonshëm e shihnin vjeljen e xhizje-s si nxitje për hyrjen në „rrugën e drejtë“ të atyre, të cilët ishin të detyruar të zgjidhnin, ose të pranonin fenë islame, ose të ngulin këmbë në "pafesinë" e tyre (kufr). Në fund të fundit kjo taksë konsiderohej (pavarësisht nga kushtet në të cilat ajo vendosej) si burim i sigurt të ardhurash për shtetin islam: „Ajo është një lloj poshtërimi për ta (jo-myslimanët) dhe ndihmë (financiare) për ne“. Në konceptimin bashkëkohor të kësaj politike fiskale (taksash) të historisë islame thuhet: „Të ardhurat vetë nuk janë kryesore për legjitimimin e xhizje-s. Kryesore është shumë më tepër nënshtrimi i të mbrojturve (ahl al-dhimma) ndaj sundimit të myslimanëve, për të jetuar pranë tyre që të njohin përparësitë e fesë islame dhe drejtësinë e myslimanëve në mënyrë që këto përparësi të bëhen për ta prova bindëse për të braktisur pafesinë (kufr) dhe për të pranuar fenë islame.“[8]

Xhizja në Perandorinë Osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sistemi i xhizje-s ka ekzistuar në Perandorinë Osmane deri në kohën e Luftës së Krimesë duke u zëvendësuar me anë të خط همايون = hatt-ı hümâyûn = dorëshkrimit kryezot të 18 shkurtit 1856 me taksën e lirimit ushtarak (osmanisht بدل عسکری = bedel-i askerî).[9] Pas revolucionit të Atatürk-ut xhizje u hoq përfundimisht; që atëherë kryejnë në Turqi edhe të krishterët shërbimin ushtarak.

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literaturë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Daniel C. Dennett: Conversion and the Poll Tax in Early Islam. Harvard University Press, 1950
  • Abu Yusuf Yaqub ben Ibrahim Ançari, E. Fagnan: Le livre de l'impot foncier (Kitab el-Kharâdj). Paris 1921
  • The Encyclopaedia of Islam. Vëll. 2. f. 559. Brill, Leiden
  • Al-mausu'a al-fiqhiyya (Enciklopedi e të drejtës islamike). Botuar nga ministria për vakf dhe çështjet e fesë. Vëll. 15. Kuwait 2002

Referimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Shih edhe: Theodor Nöldeke: Geschichte des Qorāns. (Historia e kuranit). Vëll. 1. f. 223-224, Leipzig 1909
  2. ^ al-mausu'a al-fiqhiyya. Vëll. 15. f. 149-207.
  3. ^ Uri Rubin: Quran and Tafsīr. The case of „ʿan yadin“. Në: Der Islam, Vëll. 70 (1993), f. 133-144
  4. ^ Mark R. Cohen: Under Crescent and Cross: The Jews in the Middle Ages. Princeton University Press, 1995. f. 71
  5. ^ Joseph Schacht: Das Konstantinopeler Fragment des Kitāb Iḫtilāf al-Fuqahāʾ des Abū Ǧaʿfar Muḥammad ibn Ǧarīr aṭ-Ṭabarī. Brill, Leiden 1933. f. 199-241
  6. ^ al-mausuʿa al-fiqhiyya, vëll. 15. f. 161
  7. ^ al-mausuʿa al-fiqhiyya, Vëll. 15. f. 158 duke u bazuar tek ekzegjeza e ash-Shafii-t dhe tek burime të tjera klasike. Në lidhje me komentimin e këtij vargu të kuranit shih: Meir J. Kister: „'An yadin“ (Qur'ān, IX/29). Në: Arabica 11 (1964), f. 272-278. Ose edhe në: Rudi Paret: Der Koran. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1975. f. 295-303
  8. ^ al-mausuʿa al-fiqhiyya, Vëll. 15. f. 159-160
  9. ^ Halil İnalcık: Cizye. Osmanlılar’da Cizye. Në: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Vëll. 8, TDV Yayını, Istanbul 1993, f. 48.