Gjeorgjianët Iranianë
Gjeorgjianët iranianë janë një minoritet etnik i Iranit që rrjedhojnë nga gjeorgjianët e zhvendosur me forcë në Iran në periudhat e Perandorisë Safavide dhe Qajar në shekujt e 16-të deri në 19-të.Shumica e tyre jetojnë në provincat e Isfahanit, Mazandaranit dhe Khuzestanit, ku ishin vendosur me urdhër të sunduesve persianë të asaj kohe.Komuniteti më i madh i gjeorgjianëve iranianë sot gjendet në Fereydunshahr, ku ata kanë ruajtur deri diku identitetin e tyre etnik, edhe pse janë integruar dhe kanë adoptuar disa aspekte të kulturës iraniane.Zhvendosja e dhunshme dhe e organizuar e gjeorgjianëve të krishterë në Iran nga sulltan Abasi i Madh dhe sunduesit e tjerë persianë, kishte qëllimin e reduktimit të fuqisë së grupeve fisnike Qizilbash, forcimit të ushtrisë dhe ekonomisë industriale, si dhe kolonizimin e zonave të reja të Iranit.Një numër i caktuar gjeorgjianësh gjithashtu migruan vullnetarisht në Iran përgjatë shekujve, si dhe disa që u shpërngulën si muhaxhirë në shekullin e 19-të, pas pushtimit rus të Kaukazit.Pra, gjeorgjianët iranianë janë një komunitet etnik me histori të gjatë dhe të ndërlikuar në Iran, të lidhur ngushtë me proceset e lëvizjes së popullsive në rajon në shekujt e kaluar.
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
.jpg)
Epoka Safavide[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Komuniteti i parë i gjeorgjianëve në Iran u formua pas pushtimeve të Shah Tahmasp I të Gjeorgjisë në shekullin e 16-të, ku ai dëboi rreth 30,000 gjeorgjianë dhe kaukazianë të tjerë në Iranin kontinental Safavid.Vendbanimet e para kompakte gjeorgjiane në Iran u shfaqën në vitet 1610, kur Shah Abbas I zhvendosi rreth 200,000 gjeorgjianë nga Kakheti dhe Kartli në Iran, pas fushatave kundër prijësve gjeorgjianë.Shumica e gjeorgjianëve iranianë të sotëm janë pasardhës të këtyre gjeorgjianëve të dëbuar nga Shah Abasi, edhe pse lëvizjet e mëdha gjeorgjiane në Iran filluan që në kohën e Tahmasp I.Valët e mëvonshme të dëbimeve gjeorgjiane në Iran ndodhën gjatë shekullit të 17-të, si dhe në shekujt e 18-të dhe 19-të, deri në dinastinë e Kajarëve.Një sasi e caktuar gjeorgjianësh migruan gjithashtu si muhaxhirë në Iran në shekullin e 19-të, pas pushtimit rus të Kaukazit.Gjatë epokës Safavide, gjeorgjianët u bënë një element i rëndësishëm midis zyrtarëve safavidë, së bashku me çerkezët dhe armenët.Është e rëndësishme të kuptohet historia e këtij komuniteti dhe ndikimi i tyre në jetën politike dhe kulturore të Iranit gjatë shekullit të 16-të e në vazhdim.
Gjatë udhëtimeve të tij në Persi, Pietro Della Valle vuri re praninë e një numri të madh të gjeorgjianëve në të gjithë shoqërinë perse. Ai pohoi se nuk kishte familje në Persi pa skllevërit e tyre gjeorgjianë.Kryeqyteti i Safavidëve, Isfahani, ishte shtëpia e një populle të konsiderueshëm prej gjeorgjianëve, çerkezëve dhe dagistasnëve. Engelbert Kaempfer vlerësoi numrin e tyre në rreth 20,000 persona.Pas një marrëveshjeje midis Shah Abbas I dhe gjeorgjianit Teimuraz I i Kakheti, një princ gjeorgjian i konvertuar në Islam u emërua si guvernator i Isfahanit. Ai shoqërohej nga ushtarë gjeorgjianë që folën gjuhën e tyre amtare.Oborri mbretëror në Isfahan gjithashtu përfshinte një numër të madh të skllevërve ushtarakë gjeorgjianë (holami) si dhe gra gjeorgjiane. Edhe pse flisnin persisht ose turqisht, gjuha e tyre amtare ishte gjeorgjishte.Pra, dokumentet historike tregojnë se gjeorgjianët luajtën një rol të rëndësishëm në shoqërinë dhe administratën e perandorisë Safavide, veçanërisht në Isfahanin, kryeqytetin e tyre.
Në këtë kontekst, kontributi i gjeorgjianëve iranianë u dëshmua të jetë vendimtar në luftërat kundër pushtuesve afganë që kishin depërtuar thellë në Perandorinë Safavide:Gjeorgjianët luftuan me forcë në Betejën e Golnabadit dhe Betejën e Fereydunshahr kundër ushtrisë afgane.Në betejën e fundit, gjeorgjianët ia sollën një disfatë poshtëruese ushtrisë afgane, duke luajtur një rol kyç në ndalimin e avancimit të tyre.Kjo tregon se në kushtet e dobësisë së brendshme të Iranit, kontributi ushtarak i gjeorgjianëve ishte jetik për mbrojtjen e Perandorisë Safavide nga pushtuesit e jashtëm. Gjeorgjianët u dëshmuan si aleatë të vlefshëm dhe të vendosur në mbrojtje të Iranit Safavid.Kjo histori thekson rëndësinë strategjike dhe kontributin e konsiderueshëm të gjeorgjianëve iranianë në luftën për të mbrojtur integritetin territorial dhe sovranitetin e Perandorisë Safavide në udhëkryqin e fuqive të mëdha të asaj kohe.
Sipas burimeve persiane, gjatë dy shekujve të parë të epokës Safavide, rreth 225,000 gjeorgjianë u vendosën në Iranin kontinental.Burimet gjeorgjiane pohojnë se ky numër arrin në 245,000 gjeorgjianë të transplantuar në Iran gjatë kësaj periudhe.Kjo tregon se gjeorgjianët luajtën një rol të rëndësishëm demografik dhe strategjik në Perandorinë Safavide, duke u vendosur në mënyrë masive në territorin iranian.Transferimi i kaq shumë gjeorgjianëve në Iran dëshmon për rëndësinë që u jepej kësaj komuniteti nga qeveria Safavide, si një mënyrë për të forcuar mbrojtjen dhe lojën gjeopolitike të Iranit në rajon.Kjo praktikë e transplantimit të popullsive të huaja në Perandorinë Safavide nxjerrë në pah karakterin multikultural dhe shumëetnik të këtij shteti në atë periudhë.
Epoka e Afsharidëve[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Sipas burimeve persiane, gjatë kësaj periudhe u zhvendosën rreth 5,000 familje gjeorgjiane në Iran.Nga ana tjetër, burimet gjeorgjiane e raportojnë këtë numër të lartë, duke e vlerësuar në rreth 30,000 persona të zhvendosur.Kjo diferencë në vlerësime tregon se mund të ketë pasur mungesa të dhënave të plota ose të sakta nga të dyja palët, ose mund të ketë qenë në lojë interesa politike në raportimin e këtyre shifrave.Megjithatë, fakti që të dyja burimet pranojnë një zhvendosje të konsiderueshme të popullsisë gjeorgjiane dëshmon për rëndësinë strategjike që kjo komunitet kishte për dinastinë Afsharid.Ky transferim i gjeorgjianëve mund të ketë pasur qëllime të ndryshme, si forcimi i mbrojtjes, sigurimi i besnikërisë politike, apo edhe ndryshimi demografik i rajoneve të caktuara.Pra, megjithëse ka dallime në shifrat, kjo informacion tregon se gjeorgjianët vazhduan të ishin një faktor i rëndësishëm demografik dhe strategjik edhe gjatë periudhës Afsharide në Iran.
Epoka e Kajarit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Sipas burimeve persiane, rreth 15,000 gjeorgjianë u zhvendosën në Iran gjatë kësaj periudhe.Nga ana tjetër, burimet gjeorgjiane raportojnë një shifër më të lartë, rreth 22,000 persona të zhvendosur.Kjo valë e fundit e madhe e zhvendosjes së gjeorgjianëve në Iran erdhi si pasojë e Betejës së Krtsanisis në 1795, e cila pati impakte të mëdha gjeopolitike në rajon.Fakti që dinastia Kajar, si perandoria e fundit iraniane me kontroll efektiv mbi Gjeorgjinë, vazhdoi praktikën e transferimit të popullsisë gjeorgjiane, tregon rëndësinë strategjike që kjo komunitet kishte për Iranin.Kjo lëvizje masive e gjeorgjianëve drejt Iranit kontinental e kufizon Gjeorgjinë dhe e bën atë më të varur nga Irani, gjë që ishte e dëshirueshme nga perspektiva e Kajarëve.
Irani modern[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pavarësisht izolimit të tyre nga Gjeorgjia, shumë gjeorgjianë arritën të ruajnë gjuhën dhe disa tradita të trashëguara.Megjithatë, ata përqafuan Islamin si fe, duke treguar se integrimi kulturor dhe fetar me shoqërinë iraniane ishte i dukshëm.Kjo kombinim i ruajtjes së identitetit etnik gjeorgjian me pranimin e Islamit si fe tregon për fleksibilitetin e komunitetit dhe aftësinë e tyre për t'u përshtatur në realitetin e ri.Vizita e parë e etnografit gjeorgjianas Lado Aghniashvili në 1890 shënoi një moment të rëndësishëm, duke dëshmuar interesin për të studiuar dhe ruajtur trashëgiminë e këtij komuniteti.Kjo vizitë tregon se lidhja dhe ndërveprimet me Gjeorgjinë, megjithë distancën fizike, nuk ishin të ndërprera plotësisht gjatë kësaj periudhe.Pra, komuniteti gjeorgjianas në Iran, megjithë integrimin e tyre në shoqërinë iraniane, arriti të ruajë elemente të identitetit të tyre etnik dhe kulturor, duke shfaqur kështu një lloj sinkretizmi kulturor të veçantë.
Komuniteti gjeorgjianas,së bashku me pakicat e tjera etnike në veri të Iranit,u kthyen në objekt interesi për Bashkimin Sovjetik,i cili synonte t'i përdorte ata si mjet për të nxitur trazira të brendshme politike në Iran.Udhëheqja sovjetike gjeorgjiane donte të riatdhesonin këtë komunitet në Gjeorgji,duke i përdorur si pion në lojën e Luftës së Ftohtë.Megjithatë,Moska preferoi t'i mbante ata në Iran, duke refuzuar planet e udhëheqjes gjeorgjiane,gjë që tregon se interesave të mëdha gjeopolitike në rajon i kishte përparësi.Këto plane sovjetike u braktisën vetëm pasi Stalini kuptoi se nuk arriti të fitojë ndikim të mjaftueshëm në veriun e Iranit, për shkak të rezistencës iraniane dhe presionit nga SHBA-të.Kjo situatë e vështirë dhe e paqëndrueshme e komunitetit gjeorgjianas pasqyron influencën e madhe të Luftës së Ftohtë në rajon dhe përdorimin e pakicave etnike si leva politike.
Në qershor 2004, presidenti i ri gjeorgjian, Mikheil Saakashvili, bëhet i pari politikan gjeorgjianas që viziton komunitetin gjeorgjianas në Fereydunshahr të Iranit.Kjo vizitë simbolike shënon një riafirmim të lidhjeve ndërmjet Gjeorgjisë dhe komunitetit gjeorgjianas në Iran, pas viteve të Luftës së Ftohtë kur ato ishin lënë në hije.Pritja e ngrohtë e mijëra gjeorgjianëve vendas dhe valëvitja e flamurit të ri kombëtar gjeorgjianas tregon forcën e identitetit të tyre etnik dhe ndjesinë e vazhdimësisë me atdheun.Saakashvili theksoi rolin historik të gjeorgjianëve iranianë në mbrojtje të Iranit, duke riafirmuar solidaritetin dhe kontributin e tyre.Vendosja e luleve mbi varret e luftëtarëve gjeorgjianë të luftës Iran-Irak është një gest simbolik që thekson bashkëpërkatësinë e këtij komuniteti me Iranin.Kjo vizitë shënon një moment të rëndësishëm të ribashkimit simbolik të Gjeorgjisë me komunitetin e saj të shpërndarë në Iran, duke riafirmuar lidhjet historike e kulturore.
Gjeorgjianët e shquar të Iranit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shumë komandantë dhe administratorë ushtarakë iranianë ishin nga origjina gjeorgjiane, duke treguar integrimin dhe rolin e lartë të kësaj pakice në strukturat e pushtetit iranian.Anëtarë të dinastive mbretërore si Safavid dhe Kajar kishin gjak gjeorgjianas, duke theksuar lidhjen e ngushtë të kësaj pakice me shtresat e larta të shoqërisë iraniane.Dinastia Safavide, që sundoi Iranin nga 1501 deri në 1736, kishte një origjinë të pjesshme gjeorgjiane që në fillimet e saj, duke treguar ndikimin e madh të këtij komuniteti.Kjo tregon se gjeorgjianët në Iran jo vetëm u integruan në shoqëri, por u pozicionuan në role udhëheqëse dhe influencuan drejtpërdrejt historinë e Iranit.
Lista e gjeorgjianëve iranianë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ushtarak:Allahverdi Khan,Otar Beg Orbeliani, Rustam Khan <i id="mwzA">sipahsalar</i>,Imam-Quli Khan,Yusef Khan-e Gorji, Grigor Mikeladze,Konstantin Mikeladze,Daud Khan Undiladze,Rustam Khan the <i id="mw0w">qullar-aqasi</i> Mir71,Eskan . Bektash i Kakheti,Kaikhosro i Kartli, Shah-Quli Khan (Levan i Kartli),Eskandar Mirza (Princi Aleksandre i Gjeorgjisë),Princi Rostom i Kartli,Vsevolod Starosselsky
Artet:Aliquli Jabbadar, Antoin Sevruguin,Nima Yooshij, Siyâvash,Ahmad Beg Gorji Aktar (fl.1819) dhe vëllai i tij Mohammad-Baqer Beg "Nasati",
Këta gjeorgjianë luajtën role të rëndësishme si guvernatorë, komandantë ushtarakë, nëpunës dhe të gjeneralë në shërbimin e Shahinshahëve Safavid.Disa, si Semayun Khan, Gurgin Khan dhe Nazar Ali Khan, drejtuan shtetet dhe principatat gjeorgjiane si vasalë të Persisë Safavide.Figura të tilla si Bijan Beg Saakadze, Abd-ol-Ghaffar Amilakhori dhe Sohrab I komandonin trupa ushtarake të rekrutuara nga Gjeorgjia që shërbyen në ushtritë Safavide.Princi Aleksandre i Gjeorgjisë dhe Princess Ketevan e Kakhetit ishin gjithashtu personalitete të rëndësishme të lidhura me oborrin Safavid.Disa si Haydar Mirza Safavi dhe Mustafa ishin princa Safavid me origjinë gjeorgjiane.Ky list e ilustron në mënyrë të qartë ndikimin e fortë të elitës gjeorgjiane në strukturat qeverisëse dhe ushtarake të perandorisë Safavide gjatë shekullit të 16-të dhe të 17-të.
Akademikët:Parsadan Gorgijanidze,Jamshid Giunashvili,Mohammad-Taqi Bahar,Profesor Leila Karimi
Politikanë/zyrtarë:Shahverdi Khan (gjeorgjian), Manouchehr Khan Gorji ( Motamed-od-dowleh ),Amin al-Sultan,Bahram Aryana, Vakhushti Khan Orbeliani, Ahmad ibn Nizam al-Mulk, Ishaq Beg (Aleksandri i Kartliut173, ),Bijan Beg (djali i Rustam Khan sipahsalarit ),'Isa Khan Gorji, Otar Beg Orbeliani,
Të tjerët: Undiladze, Mahmoud Karimi Sibaki
Emrat e aktorëve Cyrus Gorjestani dhe Sima Gorjestanisi dhe të ndjerit Nematollah Gorji,sugjerojnë se ata janë/ishin (të paktën nga ana atërore) me origjinë gjeorgjiane.Nëna e Reza Shah Pahlavi ishte një muhaxhire gjeorgjiane,e cila ka shumë të ngjarë që erdhi në Persinë kontinentale pasi Persia u detyrua të lëshonte të gjitha territoret e saj në Kaukaz pas Luftërave Ruso-Persiane disa dekada përpara lindjes së Reza Shahut.
Për një diskutim më të gjatë mbi gjeorgjianët dhe Persinë referojuni.
Shpërndarja gjeografike, gjuha dhe kultura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Ruajtja e identitetit gjeorgjian në zonën e Fereydan/Fereydunshahr është e rëndësishme, pasi kjo është një dëshmi e qëndrueshmërisë së trashëgimisë kulturore gjeorgjiane në një vend të huaj si Irani.Fakti që shumica e banorëve të këtyre fshatrave e flasin dhe e kuptojnë akoma gjuhën gjeorgjiane tregon se kjo gjuhë dhe identiteti etnik kanë rezistuar asimilimit gjatë shekujve në këtë rajon.Zona e Fereydan/Fereydunshahr mund të konsiderohet si një "xhep" ku kultura dhe gjuha gjeorgjiane janë ruajtur më së miri jashtë Gjeorgjisë, duke treguar rëndësinë e kësaj komuniteti të veçantë.Studimi i mëtejshëm i këtij komuniteti gjeorgjian në Iran mund të hedhë dritë të rëndësishme mbi proceset e ruajtjes së identitetit kombëtar në kontekstet e emigracionit dhe vendosjes së pakicave në vende të huaja.
Prania e komuniteteve gjeorgjiane në zona të ndryshme si Khorasan, Mazandaran, Gilan, Isfahn etj. tregon se shpërndarja e tyre ka qenë më e gjerë në të kaluarën, përveç enklavës kryesore në Fereydan.Megjithëse shumica e këtyre komuniteteve nuk flasin më gjuhën gjeorgjiane, ata ende ruajnë një vetëdije të identitetit të tyre gjeorgjian, si dhe elementë të kulturës gjeorgjiane.Fakti që disa argumente pretendojnë se këta gjeorgjianë kanë ruajtur tradita të krishtera, por nuk ka prova të qarta për këtë, tregon se ka një nevojë për të studiuar më thellë trashëgiminë dhe identitetin e këtyre komuniteteve.Respektimi i traditave shiite dhe jo-fetare nga gjeorgjianët iranianë është një tregues i integrimit dhe bashkëjetesës së tyre me kulturën dominuese iraniane përgjatë shekujve.Ky pasuri informacioni që keni ofruar ndihmon të kuptojmë shumëllojshmërinë dhe kompleksitetin e pranisë së komuniteteve gjeorgjiane në konteksin e diversitetit kulturor iranian. Ky studim është i rëndësishëm për të përcaktuar dinamikat e ruajtjes së identitetit kombëtar në diasporë.
Termi "Kartveli" si vetë-emërtimi lokal i gjeorgjianëve në Iran është shumë domethënës, pasi tregon se ata ruajnë identitetin e tyre të ngulitur si pjesë e kombit gjeorgjian, pavarësisht shpërndarjes së tyre gjeografike.Fakti që përdoren edhe termat "Gorj", "Gorji" apo "Gurj-i" (nga persishta) tregon se ata gjithashtu janë të njohur nga komunitetet e tjera iraniane me terma etnikë të përqafuar në kontekstin lokal.Ruajtja e gjuhës "Kartuli" vetëm në komunitetin e Fereydunshahr/Fereydan, ndërsa dialektet e tjera gjeorgjiane janë zhdukur, nënvizon rëndësinë e kësaj enklave për ruajtjen e trashëgimisë gjuhësore gjeorgjiane në Iran.
Numri i gjeorgjianëve në Iran është mbi 100,000 tregojnë se ky është një popullsi e konsiderueshme, që përbën një pjesë të rëndësishme të mozaikut etnik iranian.Fakti që fshati Fereydan (ose Fereydunshahr) pati rreth 12,000-14,000 banorë gjeorgjianë rreth vitit 1896 dhe sot ka të paktën 61,000, tregon se ky ka qenë një qendër e rëndësishme e gjallërimit të jetës kulturore dhe gjuhësore gjeorgjiane në Iran.Pozita e gjeorgjianëve si grupi më i madh me prejardhje nga Kaukazi në Iran, përpara edhe çerkezëve, i jep atyre një peshë të veçantë në mozaikun etnik iranian.
Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Marrëdhëniet Gjeorgji-Iran
- Marrëdhëniet Gjeorgji-Persi
- Islami në Gjeorgji
- diaspora gjeorgjiane
- Gjeorgjianët në Turqi
- kaketianë
- Fushatat kaketiane dhe kartliane të Abbas I
- Lista e gjeorgjianëve
- Çerkezët në Iran
- Gorji Mahalleh
- Khudsiani
Linqe të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Pierre Oberling, komunitetet gjeorgjiane në Persi . Encyclopædia Iranica
- (in Georgian) Fereydan - Gjeorgjia e Vogël
- (in Georgian) Radio Gjeorgjiane e Iranit
- Ali Attār, Gjeorgjianët në Iran, në persisht, Jadid Online, 2008, گرجی تباران ایران | e re online .
</br> Një shfaqje rrëshqitëse e gjeorgjianëve në Iran nga Ali Attār, Jadid Online, 2008, Dokument pa titull (5 min 31 sek).
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Matthee, Rudolph P. (1999), The Politics of Trade in Safavid Iran: Silk for Silver, 1600-1730.
Roger Savory. Iranian Georgians: Prerequisites for a Research Hamilton Alexander Rosskeen Gibb, Bernard Lewis, Johannes Hendrik Kramers, Charles Pellat, Joseph Schacht.