Muret e qytetit dhe kështjella e Mbretit Edward në Gwynedd

Coordinates: 53°8′23″N 4°16′37″W / 53.13972°N 4.27694°W / 53.13972; -4.27694
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

53°8′23″N 4°16′37″W / 53.13972°N 4.27694°W / 53.13972; -4.27694

Muret e qytetit dhe kështjella e Mbretit Edward në Gwynedd
UNESCO World Heritage Site
Referenca374

Muret e qytetit dhe kështjella e Mbretit Edward në Gwynedd është një vend i trashëgimisë botërore të UNESCO-s që ndodhet Gwynedd,[nb 1] Uells. Ai përfshin kështjellat Beaumaris dhe Harlech, dhe kështjellat dhe muret e qytetit të Caernarfon dhe Conwy. UNESCO i konsideron vendet si "shembujt më të mirë të arkitekturës ushtarake të fund-shekullit të XIII-të dhe fillim-shekullit të XIV-të në Evropë".[1]

Fortifikatat u ndërtuan nga Edward I pas pushtimit të Uellsit Verior në vitin 1282. Edward mundi princat e Uellsit lokal në një fushatë të madhe dhe vendosi të kolonizonte përgjithmonë zonën. Ai krijoi qytete të reja të fortifikuara, të mbrojtura me kështjella, në të cilat emigrantët anglezë mund të vendosnin dhe administronin territoret. Projekti ishte jashtëzakonisht i shtrenjtë dhe shtriu burimet mbretërore deri në limit. Kryengritje të freskëta të Uellsit u pasuan në vitin 1294 nën udhëheqjen e Madog ap Llywelyn. Conwy dhe Harlech u mbajtën nga deti dhe u mbajtën kundër sulmit, por Caernarfon, vetëm pjesërisht e përfunduar, u sulmua. Pas kësaj, Edward rifitoi programin e ndërtimit dhe urdhëroi fillimin e punës në Beaumaris. Luftërat e Edwardit në Skoci filluan të konsumonin fonde mbretërore, megjithatë, përsëri edhe puna shumë shpejt u ngadalësua. Ndërtimi i punimeve në të gjitha fortifikimet kishte pushoi nga viti 1330, pa përfundimin plotësisht të Caernarfon dhe Beaumaris.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shekujt XIII - XIV[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Prapavija[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Portret në Westminster Abbey, që mendohet të jetë i Edward I

Kështjellat Edwardiane dhe muret e qytetit në Gwynedd u ndërtuan si pasojë e luftërave të luftuara për kontrollin e Uellsit në fund të shekullit të XIII-të. Mbretërit e Anglisë dhe princat e Uellsit kishin hyrë në konkurrencë për të kontrolluar rajonin që nga vitet 1070, me fisnikët Norman dhe Anglez dhe kolonët që ngadalë po zgjeronin territoret e tyre për disa shekuj.[2] Megjithatë, në vitet 1260, udhëheqësi i Uellsit, Llywelyn ap Gruffudd shfrytëzoi një luftë civile midis Henri III dhe baronëve rebelë në Angli për t'u bërë fuqia dominuese dhe u pranua zyrtarisht si princi i Uellsit nën Traktatin e Montgomerit.[3]

Edward I u bë mbret i Anglisë në vitin 1272. Edward kishte përvojë të gjerë të luftës dhe rrethimeve, duke luftuar në Uells në vitin 1257, udhëhoqi rrethimin gjashtëmujor të kështjellës Kenilworth në vitin 1266 dhe u bashkua me kryqëzatën në Afrikën e Veriut në vitin 1270.[4] Ai kishte parë fortifikime të shumta evropiane, duke përfshirë edhe qytetin e planifikuar me mure dhe projektin e kështjellës në Aigues-Mortes.[5] Me marrjen e fronit, një nga veprimet e para të Edwardit ishte për të rinovuar dhe zgjeruar kështjellën mbretërore Kulla e Londrës.[5]Edward ishte gjithashtu përgjegjës për ndërtimin e një sërë qytetesh të planifikuara, zakonisht të rrethuara me mure, të quajtur "bastide" në të gjithë Gascony, si pjesë e përpjekjes së tij për të forcuar autoritetin e tij në rajon.[6] Edward gjithashtu autorizoi qytete të reja të planifikuara për t'u ndërtuar në të gjithë Anglinë.[6]

Ndërkohë, marrëdhëniet midis Edward dhe Llywelyn u prishën me shpejtësi, duke çuar në pushtimin e Uellsit të Veriut në vitin 1276 nga Edward në një përpjekje për të thyer pushtet në fuqi të Llywelyn.[3] Gjatë luftës Edward ndërtoi disa kështjella të mëdha për të kontrolluar më mirë rajonin dhe për të vepruar si baza për fushatën.[5] Edward ishte i suksesshëm dhe Traktati i Aberconwy në vitin 1277 ripohoi dominimin anglez, duke ndarë shumicën e tokave të Llwelyn midis vëllezërve të tij dhe Edwardit.[7]

Lufta e viteve 1282–83[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Rindërtimi i kështjellës Conwy dhe mureve të qytetit në fund të shekullit të XIII-të

Edward dhe aleatët e tij midis princave të Uellsit filluan të grindeshin shpejt dhe në fillim të vitit 1282 shpërtheu rebelimi, i udhëhequr nga vëllai i Llwelyn, Dafydd ap Gruffydd.[8]Edward iu përgjigj revoltës duke mobilizuar një ushtri mbretërore prej 8,000 ushtarëve këmbësorë dhe 750 kalorës, të cilët ai i marshoi në veri të Rhuddlanit, ndërsa në jug dhe në mes të Uellsit, forcat e Lordit Mars përparuan nga Carmarthen dhe Montgomery.[9] Edward pastaj ngriti një pushtim detar të Ishullit Anglesey dhe formoi një urë të përkohshme për të kaluar në atë territor, duke çuar luftën në zemër të Uellsit, në Snowdonia.[8] Llywelyn was killed that December, and in early 1283 Dafydd was captured and executed.[8]

Shekujt XV - XVII[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shekujt XVIII - XXI[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Arkitektura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Përshkrimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Arkitektura ushtarake[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kështjella Beaumaris shihet nga ajri, duke treguar mbrojtjen e saj koncentrike

Muret e qytetit dhe kështjella e Mbretit Edward në Gwynedd përfshinë një sërë karakteristikash ushtarake të zhvilluara gjatë shekullit të XIII-të.[10] Si rrjedhojë, për shumicën e shekullit të XX-të, historianët i konsideronin këto vende si majën shkencore evolucionare të arkitekturës ushtarake. D.J.Cathcart King i përshkroi ato si "zenitin e ndërtimit të kështjellës angleze" dhe Sidney Toy i konsideronte ato si "disa kështjella më të fuqishme të çdo kohe apo vendi".[11] Vendet përfshinin mbrojtje të përqendruara, në të cilat muret e brendshme të kështjellës u mbyllën plotësisht brenda mbrojtjes së jashtme, me lartësi dhe kënde të llogaritur për të lejuar që të dy unazat e mureve të sulmonin kundërshtarët të jashtëm, siç shihet në Harlech dhe Beaumaris.[12] Vende të ngushta si Conwy ishin ndërtuar në formacionet e shkëmbinjve të gjatë, duke bërë çdo sulm të vështirë.[13] Dritare të ngushta për shigjetat (en:arrowslits) dhe shtesa mbrojtëse para kështjellës (en:barbicans) u përfshinë në mbrojtje, me platforma të shumta qitjeje të ndërtuara në mure për të lejuar përdorimin masiv të harkëtarëve.[14] Këto mbroheshin më tej në disa raste nga portat me kulla të veçanta binjake, të cilat zëvendësuan mbrojtjet më të vjetra[15]

Arkitektura madhështore dhe simbolika[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kështjella Caernarfon kishte për qëllim të funksiononte si një pallat mbretëror dhe të përdorte imazhet bizantine ose romake për të forcuar legjitimitetin e Edwardit

Hulumtimet arkitekturale në fund të shekullit të XX-të dhe në fillim të shekullit XXI u përqëndruan më pak në aspektet ushtarake të fortifikimeve, megjithatë, dhe më shumë në rolet e tyre si pallate luksoze dhe simbolet e fuqisë mbretërore. Secila prej kështjellave është projektuar për të qenë e përshtatshme për të mbështetur gjykatën mbretërore, nëse ajo do të vizitojë. Në fund të shekullit të XIII-të, kjo do të thoshte të kesh disa grupe dhomash private, objekte të matura të shërbimit, dhe rregullimet e sigurisë, duke prodhuar, në fakt, një pallat mbretëror në miniaturë.[16] Disa prej tyre mbijetojnë kryesisht të paprekura; Conwy, për shembull, e ka atë që historiani Jeremy Ashbee e konsideron si "suita më e mirë dhe më e ruajtur e dhomave private mbretërore mesjetare në Angli dhe Uells", duke përfshirë një kopsht privat për përdorimin e mbretëreshës.[17] Kur ndërtoheshin, këto kështjella ishin me ngjyra më të gjalla se sot, në përputhje me modelet e shekullit të XIII-të.[18] Në Conwy, për shembull, muret ishin të bardha të lara me një gëlqere, dhe vrimat e palosura në mure mund të ishin përdorur për të shfaqur mburoja të pikturuara të quajtura "targes".[19]

Ndikimi i Savojës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Muret dhe kullat e Saillon dhe karakteristikat e harqeve mbajtëse në "Kështjellën La Bâtiaz".

Vendet e Edwardit kanë lidhje të forta arkitekturale me kështjellat dhe muret e qytetit të ndërtuara në Mbretërinë e Savojës në Italinë e Veriut gjatë së njëjtës periudhë.[20] Ngjashmëria midis dy grupeve të ndërtesave u vuri në dukje së pari nga historiani Arnold Taylor në vitet 1950.[21] Ngjashmëritë përfshijnë harqet e dyerve gjysmë-rrethore, stilet e dritareve, kullave të drejtuara, pozicionimin e vrimave të sheshta, kullave të gjata rrethuese të gjetura në punët e Edwardit në Uellsin e Veriut;[22]Shumë prej këtyre ngjashmërive janë konsideruar si rezultat i ndikimit të arkitektit savojësor, Xhejms Xh. Xhorxh, i punësuar nga Edward I dhe i cili solli arkitektë të tjerë të Savojës me të në Uellsën e Veriut.[23]

Megjithatë, një hulumtim i hershëm i shekullit XXI, sugjeroi që roli i mjeshtërit Xhejms, dhe ndikimi savojan në përgjithësi, mund të jenë të ekzagjeruara.[24] Punimi i gurit në zonat e Uellsit të Veriut është me cilësi shumë më të lartë se në Italinë e Veriut dhe karakteristikat kryesore, siç janë portat, nuk shihen në ato të Savojës.[25]

Vendet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kështjella Beaumaris[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Muret e mbyllura në veri-perëndim të lagjes së jashtme të Beaumaris

Kalaja Beaumaris është ndërtuar në nivelin e detit dhe është ndërtuar nga guri lokal Anglesey.[26] Dizajni i kështjellës formoi një repart të brendshëm dhe të jashtëm, i rrethuar anëve me e një hendek, tani i mbushur pjesërisht.[27] Hyrja kryesore në kështjellë ishte "Porta pranë e Detit", pranë bregut të baticës së dokut të kështjellës që e lejonte atë të furnizohej direkt nga deti.[28] Ky dok mbrohej nga një mur më vonë të quajtur Walk Gunners dhe një platformë qitjeje që mund të ketë mbajtur një motor rrethimi "trebuchet" gjatë periudhës mesjetare.[29] Objekti i jashtëm përbëhej nga një mur mbulues tetë-anë me dymbëdhjetë kullëza; një portë që të çonte në Portën pranë Detit dhe tjetra, Porta e Llanfës, që të çonte në anën veriore të kështjellës.[30] Muret e repartit të brendshëm ishin më të konsiderueshme se ato të repartit të jashtëm, me kulla të mëdha dhe dy porta të mëdha.[31] Reparti i brendshëm kishte për qëllim për të mbajtur strehim dhe ndërtesat e tjera të brendshme të kështjellës, me vargjet e ndërtesave shtrihen përgjatë anëve në perëndim dhe lindje të repartit; disa me mbetje të vendeve të zjarrit për këto ndërtesa ende mund të shihen të punuara me gurë.[32]

Kështjella Harlech[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kështjella Harlech

Kalaja Harlech mbështetet mbi degëzimin e shkëmbit të quajtur Harlech Dome; toka ka një pjerrtësi të ashpër në veri dhe perëndim, dhe një hendek i prerë në shkëmb i mbron qasjet e mbetura në kështjellë.[33] Kalaja ka një dizajn koncentrik, me një linjë të mbrojtjes të mbyllur nga një tjetër, duke formuar një repart të brendshëm dhe të jashtëm; Muri i jashtëm fillimisht ishte disi më i lartë se sot.[34] Harlech është ndërtuar nga guri lokal ranor gri-gjelbër, me blloqe të mëdha dhe të rregullta të përdorura për kulla dhe materiale të parregullta, ndoshta të marra nga hendeku, të përdorura për muret.[35] Hyrja kryesore në kështjellë do të kishte përfshirë kalimin e një ure guri midis dy kullave lindore të urës dhe portës kryesore; pak ka mbetur nga kullat e urës sot dhe një rrugë e hyrjes së drurit në portë, zëvendëson urën.[36] Një portë e ujit mbikëqyr një shkallë të mbrojtur prej 127 hapa që shkon deri në këmbët e shkëmbinjve.[37]

Kështjella Caernarfon dhe muret e qytetit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kulla e Veriut e Caernarfon (majtas), dhe muret e qytetit pranë detit (djathtas)

Kështjella Caernarfon është e ndarë në një lagje të sipërme dhe të poshtme. Lagjja e poshtme përmbante strehim mbretëror, ndërsa pjesa e sipërme përbëhej nga objektet e shërbimit dhe akomodimi për garnizonin. Këto ishin të rrethuar nga një mur mbulues, të mbrojtur nga kulla poligonale. Galeritë mbrojtëse të qitjes u ndërtuan përgjatë anës jugore të kështjellës. Ka dy hyrje kryesore, Porta e Mbretit, që çon një qasje në kështjellë me tërheqje, dhe Porta e Mbretëreshës, duke lejuar qasje më të drejtpërdrejtë në kështjellë. Gjithçka që mbetet nga ndërtesat që ndodhen brenda kështjellës janë themelet.[38] Nëse Caernarfon është përfunduar sipas planit, do të kishte qenë në gjendje të përmbante një familje mbretërore prej disa qindra njerëzve.[39] Sipas mendimit të historianit ushtarak Allen Brown, Caernarfon ishte "një nga përqendrimet më të frikshme të fuqisë së qitëse që gjendet në mesjetë".[40]

Muret e qytetit Caernarfon paraqesin rreth të pandërprerë, të gjatë 734 m (2,408 ft) rreth qytetit, duke mbyllur në brendësi 4.18 hectares (10.3 acres).[41] Ato janë ndërtuar kryesisht nga guri gelqeror i njëjtë i përdorur në kështjellë.[42] Tetë kulla përgjatë murit janë më së shumti "të mbështetur në hendekun", pa mure në brendësi të kullave dhe fillimisht përfshinin ura të lëvizshme prej druri për të lejuar që seksionet e mureve të mbylleshin nga sulmuesit.[43] Dy hyrjet origjinale në qytet ishin nëpër Portën Perëndimore dhe Lindore. Porta Perëndimore ishte përball në portit, dhe gjithashtu njihej si Porta e Artë, e quajtur sipas "Portës Kryesore" në qytetin e Kostandinopojës.[44]

Kështjella Conwy dhe muret e qytetit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kështjella Conwy (majtas) dhe muret e qytetit (djathtas)

Kështjella Conwy përqafon një kreshtë shkëmbore bregdetare me gur ranor gri dhe gur gëlqeror, dhe shumica e gurit të kalasë është marrë kryesisht nga vetë kreshta, ndoshta kur vendi u pastrua për herë të parë.[45] Kalaja ka një plan drejtkëndor dhe është e ndarë në një repart të brendshëm dhe të jashtëm, me katër kulla të mëdha në çdo anë.[46] Hyrja kryesore e kështjellës është përmes barbikës perëndimore, një mbrojtje e jashtme përballë portës kryesore.[47] Barbican karakterizon gërmadhat më të hershme të gurit në Britani.[48] Një portë e pasme fillimisht të çonte në lumin ku u ndërtua një bankë e vogël, duke lejuar vizitorët kyç për të hyrë në kështjellë në mënyrë private dhe duke mundësuar që kështjella të furnizohej nga anija.[49]Reparti i jashtëm i Conwy-it fillimisht ishte i mbushur me ndërtesa administrative dhe shërbimi.[50] Reparti i brendshëm u nda nga pjesa e jashtme me një mur, një urë lëvizëse dhe një portë, e mbrojtur nga një hendek i prerë në shkëmb.[51] Brenda, përmbante dhomat për familjen mbretërore, stafin e tyre të afërt dhe objektet e shërbimit.[17] Në anën lindore të lagjes së brendshme është një tjetër barbican, duke mbyllur kopshtin e kështjellës.[52]


Projektimi koncentrik i Beaumaris do të thotë që mbulesa e jashtme shihej tërësisht nga e gjithë lagja e brendshme e kështjellës

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Emri i Vendit të Trashëgimisë Botërore përfaqëson qarkun e Gwynedd siç ekzistonte para vitit 1996. Aktualisht, vetëm Caernarfon dhe Harlech janë në Gwynedd, ndërsa Beaumaris është në qarkun e Anglesey dhe Conwy është në qarkun Borough].

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ "Castles and Town Walls of King Edward in Gwynedd". UNESCO. Marrë më 15 nëntor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Ashbee 2007, p. 5; Taylor 2004, pp. 6–7
  3. ^ a b Prestwich 2010, p. 1
  4. ^ Prestwich 2010, pp. 1–5
  5. ^ a b c Prestwich 2010, p. 4
  6. ^ a b Prestwich 2010, p. 5
  7. ^ Prestwich 2010, pp. 1–2
  8. ^ a b c Prestwich 2010, p. 2
  9. ^ Prestwich 2010, p. 2; Prestwich 2003, pp. 12–13
  10. ^ King 1991, p. 107
  11. ^ King 1991, p. 107; Toy 1985, p. 153
  12. ^ King 1991, pp. 110, 115; Creighton & Higham 2003, p. 27
  13. ^ Toy 1985, p. 157
  14. ^ Toy 1985, p. 159
  15. ^ King 1991, pp. 116–117; Toy 1985, p. 153
  16. ^ Brears 2010, p. 86
  17. ^ a b Ashbee 2007, pp. 34–35
  18. ^ Ashbee 2007, pp. 23–24
  19. ^ Ashbee 2007, p. 23
  20. ^ Taylor 2007, p. 29
  21. ^ Coldstream 2010, pp. 36–37
  22. ^ Coldstream 2010, pp. 38–39
  23. ^ Coldstream 2010, pp. 39–40
  24. ^ Coldstream 2010, p. 37
  25. ^ Coldstream 2010, pp. 40–41
  26. ^ Lott 2010, pp. 118–119; Taylor 2004, p. 40.
  27. ^ Taylor 2004, p. 19
  28. ^ Taylor 2004, pp. 20, 39
  29. ^ Taylor 2004, p. 39
  30. ^ Taylor 2004, pp. 19, 39
  31. ^ Taylor 2004, pp. 19, 21
  32. ^ Taylor 2004, pp. 21–22
  33. ^ Taylor 2007, p. 17
  34. ^ Taylor 2007, pp. 17–18
  35. ^ Lott 2010, p. 116
  36. ^ Taylor 2007, p. 18
  37. ^ Taylor 2007, pp. 17, 31
  38. ^ Taylor 2008, p. 24
  39. ^ Brears 2010, p. 91
  40. ^ Allen Brown 1984, p. 87
  41. ^ Creighton & Higham 2005, p. 23; Taylor, p. 41; Lilley, p. 106.
  42. ^ "World Heritage Site Management Plan: Part 1" (PDF). Cadw. fq. 21. Marrë më 15 nëntor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)[lidhje e vdekur]
  43. ^ "World Heritage Site Management Plan: Part 1" (PDF). Cadw. fq. 20. Marrë më 15 nëntor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)[lidhje e vdekur]
  44. ^ Thompson 1991, p. 156; Wheatley 2010, p. 137
  45. ^ Ashbee 2007, p. 21; Lott 2010, p. 115
  46. ^ Ashbee 2007, pp. 21, 24; Lepage 2012, p. 210
  47. ^ Ashbee 2007, pp. 24–25
  48. ^ Ashbee 2007, p. 25
  49. ^ Ashbee 2007, pp. 43–44
  50. ^ Ashbee 2007, p. 26
  51. ^ Ashbee 2007, pp. 32–33
  52. ^ Ashbee 2007, p. 43
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Muret_e_qytetit_dhe_kështjella_e_Mbretit_Edward_në_Gwynedd&oldid=2432504"