John Wilder Tukey
John Wilder Tukey (16 qershor 1915 - 26 korrik 2000) ishte një matematikan dhe statistikan amerikan, i njohur për zhvillimin e algoritmit të transformimit të shpejtë të Furierit (FFT) dhe skemës së kutisë. Testi i diapazonit Tukey, shpërndarja lambda Tukey, testi i aditivitetit Tukey dhe lema Teichmüller–Tukey mbajnë të gjitha emrin e tij. Atij i atribuohet gjithashtu krijimi i termit 'bit' dhe përdorimi i parë i botuar i fjalës softuer.Si një kimist i kthyer në topolog, i kthyer në statisticien, John Wilder Tukey luajti një rol kyç në zhvillimin dhe studimin e statistikave në mesin e viteve 1900. Fusha e statistikave ka përfituar jashtëzakonisht shumë nga kontributet e tij.[1]
Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
John Wilder Tukey | |
|---|---|
| U lind në | 16 qershor 1915 New Bedford, Massachusetts, U.S. |
| Vdiq | 26 korrik 2000 New Brunswick, New Jersey, U.S. |
| Çmimet | Wilks Memorial Award (1965)
National Medal of Science (USA) in Mathematical, Statistical, and Computational Sciences (1973) Shewhart Medal (1976) IEEE Medal of Honor (1982) Deming Medal (1982) James Madison Medal (1984) Foreign Member of the Royal Society (1991) |
Tukey lindi në New Bedford, Massachusetts në vitin 1915, nga një baba mësues latin dhe një nënë mësuese private. Prindërit e tij, të dy mësues, vendosën që shkollimi në shtëpi do ta zhvillonte më së miri potencialin e tij. Arsimi i tij formal filloi në Universitetin Brown, ku studioi matematikë dhe kimi. Ai mori një diplomë master në kimi nga Brown dhe vazhdoi studimet në Universitetin Princeton, duke ndryshuar fushën e studimit nga kimia në matematikë.Ai mori doktoraturën nga Princeton në 1939 për punë në topologji, kur ai u emërua instruktor në matematikë në Princeton.
Me fillimin e Luftës së Dytë Botërore, John Wilder Tukey iu bashkua Zyrës së Kërkimeve për Kontrollin e Zjarrit ku filloi të punonte me Samuel Wilks dhe William Cochran.Gjatë kësaj kohe ai filloi të punonte në statistika. Tukey gjeti kërkime statistikore sipas dëshirës së tij dhe i bëri përshtypje disa statisticienëve kryesorë me aftësitë e tij. Ai pretendohet se ka ndihmuar në projektimin e aeroplanit spiun U-2. Pas luftës, u kthye në departamentin e matematikës në Princeton si profesor i statistikave, dhe ai gjithashtu mori një pozicion në AT&T Bell Laboratories. Tukey themeloi Departamentin e Statistikave në Princeton në 1966 dhe ishte kryetari i parë i tij. Në vitin 1962, Tukey u zgjodh në Shoqërinë Filozofike Amerikane.[6] Ai u bë profesor i rregullt në moshën 35 vjeçare dhe kryetar themelues i departamentit të statistikave të Princeton në 1965.[2]
Kontribute shkencore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
John Wilder Tukey dha një kontribut të rëndësishëm në shumë fusha të statistikave, duke përfshirë analizën e variancës, vlerësimin e spektrave të serive kohore, konkluzionet rreth vlerave të një grupi parametrash nga një eksperiment i vetëm dhe filozofinë e statistikave.
Interesat e tij statistikore ishin të shumta dhe të ndryshme. Ai mbahet mend veçanërisht për zhvillimin e tij me James Cooley të algoritmit Cooley–Tukey FFT. Në vitin 1970, ai kontribuoi në mënyrë të konsiderueshme në atë që sot njihet si vlerësimi i thikëve - i quajtur gjithashtu Quenouille-Tukey jacknife. Ai prezantoi komplotin e kutisë në librin e tij të vitit 1977, "Analiza e të dhënave eksploruese".
Përveç kontributeve të tij në statistika, Tukey u shqua si një fjalëpunues i aftë; atij i atribuohet krijimi i termave bit dhe softuer. Në fillim të karrierës së tij Tukey punoi në zhvillimin e metodave statistikore për kompjuterë në Bell Labs ku shpiku termin "bit" në 1947.
Testi i diapazonit të Tukey, shpërndarja lambda e Tukey, testi i aditivitetit të Tukey, lema e Tukey dhe dritarja Tukey mbajnë të gjitha emrin e tij. Ai është gjithashtu krijuesi i disa metodave pak të njohura si linja trimean dhe mediane-mediane, një alternativë më e lehtë për regresionin linear.
Në vitin 1974, ai zhvilloi, me Jerome H. Friedman, konceptin e ndjekjes së projeksionit.
Shënim historik[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kishte disa fjalë të tjera të sugjeruara për një shifër binare, duke përfshirë binit dhe bigit, që nuk u pranuan kurrë gjerësisht. Miratimi i fjalës bit mund të jetë për shkak të kuptimit të saj si një fjalë e zakonshme angleze. Për një përshkrim të shpikjes së fjalës bit nga Tukey, shih botimin e prillit 1984 i "Annals of the History of Computing".[4]
- ^ "John Tukey - Biography". Maths History (në anglisht). Marrë më 2022-02-08.
- ^ H., Rosen, Kenneth (2012). Discrete mathematics & its applications : with combinatorics and graph theory. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-068188-0. OCLC 772584831.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja) - ^ "John Tukey - Biography". Maths History (në anglisht). Marrë më 2022-02-08.
- ^ H., Rosen, Kenneth (2012). Discrete mathematics & its applications : with combinatorics and graph theory. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-068188-0. OCLC 772584831.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)