Kultura e Cetinës

Kultura e Çetinës është emri për kulturën e banorëve të bregdetit të Dalmatisë së Mesme, dhe veçanërisht në brendësi të saj, gjatë epokës së hershme të bronzit (1900-1600 p.e.s.), ose, sipas kronologjisë së Paul Reineck, Br A1 - A2/ B1 (2200. – 1500 p.e.s. ). Ajo është emëruar sipas vendeve të shumta përgjatë lumit Cetina në Dalmacinë Qendrore dhe Hercegovinë. Njerëzit e kësaj kulture ishin të pranishëm në shpella (Skarin Samograd afër Drnishit, Gudnja afër Stonit, shpella e Ravliqit në Drinovci) ose në vendbanime të hapura (Gradac në Kotorac dhe Kërstina afër Posušjes). Varret janë në koloni shkëmbore. Në rastin e inhumimit, ato kanë formën e një gjoksi guri, ndërsa mbetjet e djegura të të vdekurit vendosen në enë balte.

Origjina

Kultura e Cetinës u shfaq herët në epokën e bronzit të hershëm në substratin eneolitit (Kultura e Adriatikut); populli i saj i përkiste popullsisë së vjetër mesdhetare, e cila ishte pjesërisht e indoevropianizuar, por nuk ishte indo-evropiane .

Zona e difuzionit

Numri më i madh i vendeve të njohura të Kulturës së Cetinës ndodhet në brendësi të Dalmacisë, kryesisht midis rrjedhës së sipërme të lumit Cetina dhe lumit Neretva të poshtme. Gjetjet individuale janë dokumentuar në ishujt e Dalmacisë Qendrore, Palagruz, Adriatikun Verior, thellë në brendësi të Ballkanit Perëndimor, Shqipëri, Italinë Jugore dhe Lindore dhe Greqinë .

Vendbanimet

Vendbanimet janë aspekti më pak i njohur i Kulturës së Cetinës. Depozitat më të rëndësishme të kësaj kulture u zbuluan në shpellën Škarin Samograd që ndodhet në rrëzë të Mogli brdo, gjashtë kilometra në veriperëndim të Uneshiqit . Sasia e gjetjeve të mbledhura në vendbanime të tjera të hulumtuara, kryesisht shpella, sugjeron kryesisht banim të përkohshëm. Stratigrafia e Škarin Samogradit i mundësoi Ivan Maroviçit dhe Borivoj Çoviqit të prodhonin një periodizim trefazor të Kulturës së Cetinës, e cila përdoret ende.

Shih edhe

• Iliria
• Iliriku
• Çetina
• Mali i Zi
• Ilirologjia
• Ilirët e mirëfilltë
• Mbretëria e Ilirisë

Literatura

• Borivoj Čović: Od Butmira do Ilira, Sarajevo, 1976.
• Stašo Forenbaher - Timonthy Kaiser: Palagruža, jadranski moreplovci i njihova kamena industrija na prijelazu iz bakrenog u brončano doba, Opuscula archaeologica, 21, Zagreb, 1997, 15–28 [hrcak.srce.hr/file/8573]
• Blagoje Govedarica, Rano bronzano doba na području istočnog Jadrana, Sarajevo, 1989.
• Nives Majnarić Pandžić: Brončano doba, u: Stojan Dimitrijević, Tihomila Težak-Gragl, Nives Majnarić Pandžić: Povijest umjetnosti u Hrvatskoj - Prapovijest, Zagreb, 1998., 159-219
• Joseph Maran - Seaborne Contacts between the Aegean, the Balkans and the Central Mediterranean in the 3rd Millennium BC; The Unfolding of the Mediterranean World, u I. Galanaki, H. Tomas, Y. Galanakis, and R. Laffineur (ur.), Between the Aegean and Baltic Seas: Prehistory across Borders (Aegaeum 27), Liège/Austin, 2007, str. 3-21 [1]
• Brunislav Marijanović: Cetinska kultura - rana faza, - samostalna kultura ili integralni dio eneolitika, Radovi Filozofskog fakulteta, Razdio povijesnih znanosti, Sv. 36/23 (1997.), Zadar, 1998. [2]
• Ivan Marović: Prethistorijska istraživanja u okolici Narone, Dolina rijeke Neretve od prethistorije do ranog srednjeg vijeka, Izdanja Hrvatskog arheološkog društva, 5, 1980, str. 45-104
• Ivan Marović: Istraživanja kamenih gomila Cetinske kulture u srednjoj Dalmaciji, Vjesnik za historiju i arheologiju dalmatinsku, sv. 84, Split, 1991., str. 15-214
• Ivan Marović, Borivoj Čović: Cetinska kultura, Praistorija jugoslavenskih zemalja, IV, Sarajevo, 1983., str. 191-231
• Darko Periša: Prikaz – Stojan Dimitrijević, Tihomila Težak-Gregl, Nives Majnarić Pandžić: Prapovijest, Zagreb, 1998., Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku, 93, Split, 2001., 555-562
• Darko Periša: Brunislav Marijanović, Prilozi za prapovijest u zaleđu jadranske obale, Arheološki vestnik, 54, 2003., str. 422-438 [3]
• Ksenija Vinski-Gasparini: Litzen-keramima savsko-dravskog međurječja, Praistorija jugoslavenskih zemalja, IV, Sarajevo, 1983., 484-491