Numrat e Majave
Sistemi i numrave Maja ishte sistemi për të përfaqësuar numrat dhe datat kalendarike në qytetërimin Maja . Ishte një sistem numrash pozicionalë njëzetor (bazë-20). Numrat përbëhen nga tre simbole: zero (një guaskë ), [1] një (një pikë) dhe pesë (një shirit). Për shembull, trembëdhjeta (13) shkruhet si tre pika në një rresht horizontal mbi dy shirita horizontalë; ndonjëherë shkruhet edhe si tre pika vertikale në të majtë të dy shiritave vertikalë. Me këto tre simbole mund të shkruhet secila nga shifrat njëzetore.
Numrat pas 19 shkruheshin vertikalisht me fuqitë e njëzetës. Majat përdornin fuqitë e njëzetës, ashtu si sistemi numerik hindu-arab përdor fuqitë e dhjetës. [2] Për shembull, tridhjetë e tre (33) do të shkruhej si një pikë, mbi tre pika mbi dy shirita. Pika e parë përfaqëson njëzetën ose "1×20", e cila u shtohet tre pikave dhe dy shiritave, ose trembëdhjetë. Prandaj, (1×20) + 13 = 33. Me arritjen e 20 2 ose 400, fillon një rresht tjetër (20 3 ose 8000, pastaj 20 4 ose 160,000, e kështu me radhë). Numri 429 do të shkruhet si një pikë mbi një pikë mbi katër pika dhe një shirit, ose (1×20 2 ) + (1×20 1 ) + 9 = 429.
Përveç shënimit të shiritit dhe pikës, numrat e Majave nganjëherë ilustroheshin me glife ose fotografi të llojit të fytyrës. Glifi i fytyrës për një numër përfaqësonte hyjninë e lidhur me numrin. Këto gërma të numrave të fytyrës janë përdorur rrallë dhe janë parë kryesisht në disa nga gdhendjet monumentale më të përpunuara.
Mbledhja dhe zbritja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Mbledhja dhe zbritja e numrave nën 20 duke përdorur numrat Maja është shumë e thjeshtë. Mbledhja kryhet duke kombinuar simbolet numerike në çdo nivel:
Nëse nga kombinimi rezultojnë pesë ose më shumë pika, pesë pikat hiqen dhe zëvendësohen nga një shirit. Nëse rezultojnë katër ose më shumë shirita, katër shiritat hiqen dhe një pikë shtohet në rreshtin tjetër më lart. Kjo gjithashtu do të thotë se vlera e 1 shiriti është 5.
Në mënyrë të ngjashme me zbritjen, hiqni elementet e simbolit të zbritshëm nga simboli zbritës :
Nëse nuk ka pika të mjaftueshme në një pozicion zbritës, një shirit zëvendësohet me pesë pika. Nëse nuk ka shirita të mjaftueshëm, një pikë hiqet nga simboli tjetër më i lartë i zbritësit në kolonë dhe katër shirita i shtohen simbolit zbritës mbi të cilin po punohet.
Origjina[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Disa kultura mezoamerikane përdornin numra të ngjashëm dhe sisteme me bazë njëzet dhe kalendarin Mezoamerikan të numërimit gjatë që kërkon përdorimin e zeros si vend-mbajtës. Data më e hershme e numërimit të gjatë (në Stela 2 në Chiapa de Corzo, Çiapas ) është nga viti 36 para Krishtit. [3]
- ^ "mathematics - Was the symbol post-classical Mayans used to represent zero really derived from a depiction of a turtle shell?". History Stack Exchange. Marrë më 2021-09-30.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Saxakali (1997). "Maya Numerals". Arkivuar nga origjinali më 2006-07-14. Marrë më 2006-07-29.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ No long count date actually using the number 0 has been found before the 3rd century, but since the long count system would make no sense without some placeholder, and since Mesoamerican glyphs do not typically leave empty spaces, these earlier dates are taken as indirect evidence that the concept of 0 already existed at the time.