Upanishadet
Drejtimi orar nga lart-poshtë:
|
Upanishadet sanskritisht: उपनिषद्; Upaniṣadshqiptimi [ˈʊpɐnɪʂɐd]) janë tekste sanskrite vedike të vona dhe post-Vedike që "dokumentojnë kalimin nga ritualizmi arkaik i Vedës në ide dhe institucione të reja fetare" [1] dhe shfaqjen e koncepteve qendrore fetare të hinduizmit . [1] Ato janë shtesa më e fundit e Vedave, shkrimet më të vjetra të hinduizmit, dhe kanë të bëjnë me meditimin, filozofinë, ndërgjegjen dhe njohuritë ontologjike . Pjesët e mëparshme të Vedave trajtonin mantra, bekime, rituale, ceremoni dhe sakrifica. [2]
Ndërsa janë ndër letërsitë më të rëndësishme në historinë e feve dhe kulturës indiane, Upanishadet dokumentojnë një shumëllojshmëri të gjerë "ritesh, yshtjesh dhe njohurish ezoterike" [3] që largohen nga ritualizmi vedik dhe interpretohen në mënyra të ndryshme në traditat e mëvonshme komentuese. Nga e gjithë letërsia vedike, vetë Upanishadet njihen gjerësisht dhe idetë e tyre të ndryshme, të interpretuara në mënyra të ndryshme, informuan traditat e mëvonshme të hinduizmit. Shqetësimi qëndror i të gjithë Upanishadeve është zbulimi i marrëdhënieve midis realiteteve rituale, kozmike (përfshirë perënditë) dhe trupit/personit të njeriut, [1] duke postuluar Ātmanin dhe Brahmanin si "maja e universit të rregulluar në mënyrë hierarkike dhe të ndërlidhur. ," [1] [4] [5] por mund të gjenden ide të ndryshme rreth marrëdhënies midis Atmanit dhe Brahmanit. [5]
Janë të njohura rreth 108 Upanishade, nga të cilët dymbëdhjetë të parët janë më të vjetrit dhe më të rëndësishmit dhe quhen Upanishadët kryesorë ose parësorë ( mukhya ). Upanishadët Mukhya gjenden kryesisht në pjesën përmbyllëse të Brahmanave dhe Aranyakave [4] dhe për shekuj me radhë u mësuan përmendësh nga çdo brez dhe u transmetuan gojarisht . Upanishadët Mukhya datojnë para Krishtit, por nuk ka asnjë konsensus mes studiuesve mbi datën e tyre, apo edhe se cilat janë para ose pas budiste. Brhadaranyaka shihet si veçanërisht e lashtë nga studiuesit modernë. [6] [7] Nga pjesa tjetër, 95 Upanishadët janë pjesë e kanunit Muktikā, i përbërë nga rreth shekujt e fundit të mijëvjeçarit të parë pes deri në shekullin e 15-të të es. [8] [2] Upanishadët e rinj, përtej 108 në kanunin Muktika, vazhduan të kompozoheshin gjatë epokës së hershme moderne dhe moderne, [9] edhe pse shpesh trajtonin tema që nuk kanë lidhje me Vedat. [10] Mukhya Upanishadët, së bashku me Bhagavad Gitën dhe Brahmasutrën (të njohura kolektivisht si Prasthanatrayi ), [9] interpretohen në mënyra të ndryshme në disa shkolla të mëvonshme të Vedantës . [5][11]
- ^ a b c d Olivelle 1996.
- ^ a b Flood (1996). Gabim referencash: Invalid
<ref>tag; name "FOOTNOTEFlood1996" defined multiple times with different content - ^ Patrick Olivelle 1998.
- ^ a b Mahadevan 1956.
- ^ a b c Raju (1985).
- ^ King 1995.
- ^ Bronkhorst, Johannes (2007). Greater Magadha: Studies in the Culture of Early India, pp. 258-259. BRILL.
- ^ Olivelle 1992.
- ^ a b Ranade 1926.
- ^ Varghese 2008.
- ^ Max Müller, The Upanishads, Part 1, Oxford University Press, page LXXXVI footnote 1