Osmanizmi

Osmanizmi (osmanisht: عثمانلولق Osmanlılık, turqisht: Osmanlıcılık) ishte një koncept që u zhvillua para Epokës së Parë Kushtetuese të Perandorisë Osmane 1876–1878. Përkrahësit e tij besonin se ai mund të krijonte kohezionin social të nevojshëm për të mbajtur miletin që të mos copëtonte perandorinë. ^[1]

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Origjina e konceptit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mendimtarë të tillë si Monteskjë (1689–1755) dhe Ruso (1712–1778), si dhe ngjarjet e Revolucionit Francez të 1789, ndikuan fuqishëm osmanizmin. Ai promovoi barazinë midis milletit. Ideja e osmanizmit e ka origjinën tek xhonturqit (të themeluar në 1865) në koncepte të tilla si pranimi i të gjitha etnive të veçanta në Perandori, pavarësisht nga feja e tyre, dmth., të gjithë duhet të ishin "osmanë" me të drejta të barabarta. Me fjalë të tjera, osmanizmi konsideronte se të gjithë subjektet ishin të barabartë përpara ligjit. Idealisht, të gjithë qytetarët do të ndanin një zonë gjeografike, një gjuhë, kulturë dhe një ndjenjë të një grupimi "jo-osman" që ishin të ndryshëm nga ata. Thelbi i sistemit të milletit të grupimeve konfesionale nuk u shpërbë, por u zbatuan organizime dhe politika laike. Arsimi fillor, rekrutimi, taksa e kreut dhe shërbimi ushtarak do të zbatoheshin si për jomuslimanët ashtu edhe për myslimanët.^[2]

Zhvillimi i konceptit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Osmanizmi u frymëzua dhe u formua si një reagim ndaj ideve evropiane dhe përfshirjes në rritje të perëndimit në Perandorinë Osmane. Pas reformave të Tanzimatit të filluara në 1839, osmanizmi u zhvillua nga nevoja për të bashkuar Perandorinë. ^[3] Osmanët kishin frikë nga kërcënimi në rritje që përbënin evropianët, veçanërisht pas ngjarjeve si Traktati i Balta Limanit i vitit 1838, i cili lejoi që tregtarët britanikë në Perandori të tatoheshin në mënyrë të barabartë me vendasit dhe shqetësimin në rritje të fuqive të mëdha për trajtimin e të krishterëve brenda Perandorisë. Osmanët mendonin se nëse do të mund ta bashkonin plotësisht Perandorinë nën një entitet shtetëror, atëherë do të ishin më të fortë dhe evropianët do ta kishin më të vështirë të shkelnin territorin osman, si dhe popullin osman. Më parë, Perandoria u nda në shumë komunitete të vogla që kryesisht qeverisnin veten. Sulltani mbikëqyrte këto komunitete, por shumica e zonave iu përmbaheshin ligjeve dhe besimeve të tyre. ^[4] Kjo shkaktoi pjesërisht suksesin e Perandorisë Osmane: Sulltani nuk detyroi ndonjë ndryshim të madh mbi popullsinë ndërsa i pushtoi ato. Për shkak të luftës për vetëvendosje, koncepti i shteteve-kombe me ndjenja të përbashkëta identiteti filloi të ngrihej në Evropë, veçanërisht me Luftën e Pavarësisë Greke të viteve 1821-1830, e cila filloi të prekë edhe popujt e tjerë të Perandorisë Osmane. Nga këto raste, osmanizmi u zhvillua si një përgjigje shoqërore dhe politike, me shpresën për të shpëtuar Perandorinë nga rënia.

Kombësia osmane[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pararendësit kryesorë të osmanizmit ishin Edikti Reformator i vitit 1856, i cili premtonte barazi të plotë sipas ligjit, pavarësisht nga feja, dhe Ligji i Kombësisë Osmane i vitit 1869, i cili krijoi një shtetësi të përbashkët osmane, pavarësisht nga përkatësia fetare ose etnike. Legjislacioni i kombësisë ishte një koncept i shekullit të 19-të dhe Perandoria Osmane e miratoi atë herët. Ligji i Kombësisë Osmane u shfaq përpara çdo koncepti ndërkombëtar të miratuar përgjithësisht të elementeve bazë të këtij legjislacioni. Shumë në miletet jomuslimane dhe shumë myslimanë e refuzuan osmanizmin. Jomuslimanët e perceptuan atë si një hap drejt çmontimit të privilegjeve të tyre tradicionale. Ndërkohë, muslimanët e shihnin atë si eliminim të pozitës së tyre superiore. Kishte pretendime se osmanizmi ishte një reagim ndaj Tanzimatit, epokës 1839-1876 të ristrukturimit intensiv të Perandorisë Osmane nga elita burokratike. Inaugurimi i Asamblesë së Përgjithshme në 1876 kontribuoi në frymën e reformës, pasi të gjithë miletët ishin të përfaqësuar në këtë asamble dydhomëshe.

Revolucioni xhonturk[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Otomanizmi gëzoi një ringjallje gjatë Revolucionit Xhonturk të vitit 1908, ^[5] dhe gjatë Epokës së Dytë Kushtetuese të 1908-1920. ^[6] Ai humbi shumicën e mbështetësve të saj gjatë Luftës së Parë Ballkanike të 1912-1913, kur Perandoria Osmane humbi shumicën e territoreve të saj evropiane të banuara nga pakicat. Zhgënjimi nga dështimi i otomanizmit u bë pjesë përbërëse e rritjes së Kemalizmit në vitet 1920.

Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Koncepti mbulohet nën seksionin Epoka e Reformës Moderne: Tanzimat në "Historia e Perandorisë Osmane dhe Turqisë Moderne" nga Stanford J. Shaw, Ezel Kural Shaw.
Cleveland, William L. Një histori e Lindjes së Mesme Moderne. Boulder, CO: Westview, 2004. Printo
https://tr.boell.org/en/2019/08/22/nationalism-turkey-roots-and-contemporary-answers

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ "The Ottoman empire's secular history undermines sharia claims | Tehmina Kazi". the Guardian (në anglisht). 2011-10-07. Marrë më 2021-10-27.
^ Dawn, C. Ernest. "From Ottomanism to Arabism: The Origin of an Ideology". Review of Politics. 23. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Cleveland, William L. (2013). A History of the Modern Middle East. Westview Press. fq. 265. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Kemal H. Karpat (2002). Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays. BRILL. fq. 207. ISBN 978-90-04-12101-0. Marrë më 11 shkurt 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Moroni, Ileana (2010). O Ergatis, 1908-1909: Ottomanism, National Economy and Modernization in the Ottoman Empire. Libra Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Kayalı, Hasan (1997). Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire, 1908-1918. University of California Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1] "The Ottoman empire's secular history undermines sharia claims | Tehmina Kazi". the Guardian (në anglisht). 2011-10-07. Marrë më 2021-10-27.

[2] Dawn, C. Ernest. "From Ottomanism to Arabism: The Origin of an Ideology". Review of Politics. 23. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[3] Cleveland, William L. (2013). A History of the Modern Middle East. Westview Press. fq. 265. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] Kemal H. Karpat (2002). Studies on Ottoman Social and Political History: Selected Articles and Essays. BRILL. fq. 207. ISBN 978-90-04-12101-0. Marrë më 11 shkurt 2013. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[5] Moroni, Ileana (2010). O Ergatis, 1908-1909: Ottomanism, National Economy and Modernization in the Ottoman Empire. Libra Books. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] Kayalı, Hasan (1997). Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Islamism in the Ottoman Empire, 1908-1918. University of California Press. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]