Fergana
Fergana
Farg'ona/Фарғона | |
|---|---|
Qytet | |
 | |
| Popullsia | |
| • Gjithsej | 264.900 |
| {{{postal_code_type}}} | 712000-712200 |
| Targat | 40-49 |
Fergana (Uzbekisht: Farg'ona/Фарғона; Rusisht: Фергана́) është qytet në lindje të Uzbekistanit. Ndodhet 320 km në lindje të Tashkentit, 82,4 km në perëndim të Andijanit dhe 20 km prej kufirit me Kirgistanin.
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Lugina e Ferganës pjellore ishte një kanal i rëndësishëm në Rrugët e Mëndafshit (më saktësisht në Rrugën e Mëndafshit të Veriut), që lidhte kryeqytetin e lashtë kinez të Sianit në perëndim mbi Malin Wushao në Wuwei dhe duke dalë në Kashgar para lidhjes me Parthia e lashtë,[1] ose në veri të Detit Aral dhe Kaspik në portet në Detin e Zi.
Gjatë Perandorisë Kushan, qyteti kishte emrin ferghana. Mbretëria e lashtë e referuar si Dayuan (大宛, "Great Yuan", fjalë për fjalë "Ionianët e Madh") në kronikat kineze tani është pranuar përgjithësisht si në Luginën e Ferghana. Ndonjëherë, ndonëse më pak e zakonshme, është shkruar si Dawan (大宛[2]). Dayuan ishin grekë, pasardhësit e kolonistëve grekë që u vendosën nga Aleksandri i Madh në Ferghana në vitin 329 pes dhe përparuan brenda sferës Helenistike të Seleukëve dhe Greko-Baktrisë, derisa u izoluan nga migrimet e Yuezhit rreth vitit 160 pes. Është sugjeruar se emri "Yuan" ishte thjesht një transliterim i fjalëve "Yona" ose "Yavana", të përdorur gjatë gjithë antikitetit në Azi për të caktuar grekët ("Ionians"). Kryeqyteti i tyre ishte Aleksandria Eschate.
Da Yuan duket si një shtet i fuqishëm si në Shiji dhe Hanshu. Megjithatë, pasi Xian, mbret i Yarkand, e pushtoi atë rreth mesit të shekullit të parë, ajo gradualisht humbi rëndësinë. Hou Hanshu shton se Da Yuan dërgoi haraç dhe oferta në gjykatën kineze në vitin 130 të es së bashku me Kashgar dhe Yarkand. Pas kësaj, është përmendur si Liyi 栗 弋 (preferohet të lexohet Suyi 粟 弋), dhe thuhet shprehimisht se është një varësi e Kangju.
Në kohën e Weilüe (në shekullin e 3-të), kryeqyteti i vjetër, Aleksandria Eschate (modern Khujand), ishte bërë një mbretëri e veçantë e quajtur 'Wuyi Verior'.[3]
Literatura Zoroastriane e identifikon zonën si atdheun Zoroastrian. Ishte i njohur si "Özkent" gjatë sundimit të Karakhanidit. Fergana gjithashtu luajti një rol qendror në historinë e dinastisë Mogule të Azisë Jugore në atë që Omar Sheikh Mirza, kreu i Farghana, ishte babai i Zahiruddin Muhammad Babur (1483-1530), themelues i dinastisë Mogule në Indi. Pas vdekjes së Mirzës në vitin 1498, Babur u bë shef, megjithëse ishte ende i mitur.
Gjatë zgjerimit të Rusisë në shekullin e nëntëmbëdhjetë rusët pushtuan Turkistanin, duke e marrë gradualisht atë midis 1855 dhe 1884. Ata morën kryeqytetin e Kokand Khanate në vitin 1873 dhe e përfshinë atë brenda asaj që quhej Provinca Fergana e Perandorisë Ruse.
Historia moderne[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Qyteti modern Fergana u themelua në vitin 1876 si një qytet garnizoni dhe shtojcë koloniale në Margilan (22 km në veriperëndim) nga rusët. Fillimisht u emërua Margelan i Ri (Новый Маргелан), më pas u emërua Skobelev (Скобелев) në vitin 1907 pas guvernatorit të parë ushtarak rus të Luginës së Fergana. Në vitin 1924, pas rimarrjes bolshevike të rajonit nga rebelët basmakë, emri u ndryshua në Fergana, pasi provinca e së cilës ishte qendra.[4]
Baza industriale e Ferganës u zhvillua në shekullin e 20-të. Industria në qytet përfshinte prodhimin e tekstilit dhe një fabrikë plehrash nitrike. Disa nga zhvillimet industriale ishin rezultat i evakuimit në Bashkimin Sovjetik gjatë Luftës së Dytë Botërore.[5]
Fergana ka qenë një qendër për prodhimin e naftës në Luginën e Ferganës pasi rafineria e parë e naftës në rajon u ndërtua pranë qytetit në vitin 1908. Që atëherë, janë shtuar më shumë rafineri, dhe Fergana është një nga qendrat më të rëndësishme të rafinimit të naftës në Uzbekistan. Gazit natyror nga Uzbekistani perëndimor transportohet me tubacion në luginë, ku përdoret për prodhimin e plehut. Kanali i Madh Fergana, i ndërtuar pothuajse tërësisht me dorë gjatë viteve 1930, kalon pjesën veriore të qytetit dhe përfundoi në vitin 1939. Gjatë ndërtimit të saj, kanali dhe qyteti u fotografuan gjerësisht nga fotografja e njohur Max Penson. Me një kredi perëndimore Fergana është në gjendje të modernizojë rafinerinë e saj dhe gjithashtu të reduktojë emetimet e ndotjes së ajrit.[6]
Klima[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Fergana ka një klimë të ftohtë shkretëtirë. Dimrat janë të ftohtë dhe të shkurtër, me një temperaturë mesatare të ulët të përditshme prej -2.8 ° C dhe një mesatare ditore të lartë prej 4.6 ° C në janar; verërat janë të nxehta, me një temperaturë mesatare të ulët prej 20.3 ° C dhe një mesatare të lartë prej 34.7 ° C në korrik. Reshjet vjetore janë më pak se 200mm dhe janë më të larta në dimër dhe në vjeshtë.
Arkitektura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Shtigjet e gjera dhe të rregullta të Ferganas, me drurë dhe shtëpitë atraktive blu të lara me stilin kolonial të stilit të shekullit të 19, thuhet se imitojnë paraqitjen e Tashkentit para-modern dhe para-tërmet. Ekziston një përqindje e lartë e rusëve, koreanëve sovjetikë dhe banorëve tatarë krahasuar me qytete të tjera të Luginës së Ferganës. Me rusishten si gjuhë kryesore, qyteti ka një ndjesi të ndryshme nga shumica e qyteteve uzbekë. Ajo mban një ajër të epokës sovjetike, Uzbekistanit para pavarësisë.
Njerëz të njohur[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Xudoyberdi To'xtaboyev - shkrimtarë
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Hill, John E. (2009) Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd Centuries CE. John E. Hill. BookSurge, Charleston, South Carolina. ISBN 978-1-4392-2134-1.
- Watson, Burton. Trans. 1993. Records of the Grand Historian of China: Han Dynasty II. Translated from the Shiji of Sima Qian. Chapter 123: "The Account of Dayuan," Columbia University Press. Revised Edition. ISBN 0-231-08166-9; ISBN 0-231-08167-7 (pbk.)
- Jean-Marie Thiébaud, Personnages marquants d'Asie centrale, du Turkestan et de l'Ouzbékistan, Paris, L'Harmattan, 2004. ISBN 2-7475-7017-7.
Shënimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ C. Michael Hogan, Silk Road, North China, The Megalithic Portal, ed. Andy Burnham, 2007
- ^ Hill (2009), p. 167.
- ^ Hill (2009), p. 168.
- ^ Dates of renaming taken from Adrian Room, Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for Over 5000 Natural Features, Countries, Capitals, Territories, Cities and Historical Sites, McFarland, 1997, ISBN 0-7864-1814-1 (pbk) p.124
- ^ Flynn, Moya; Kosmarskaya, Natalya; Sabirova, Guzel. "The Place of Memory in Understanding Urban Change in Central Asia: The Cities of Bishkek and Ferghana". Europe-Asia Studies. 66 (9).
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Uzbekistan's Fergana Refinery is upgraded with EBRD finance 1997". Arkivuar nga origjinali më 13 dhjetor 2007. Marrë më 6 prill 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)