Gramatika universale

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Noam Chomsky zakonisht lidhet me termin gramatikë universale në shekujt 20 dhe 21

Gramatika universale (GU), në gjuhësinë moderne, është teoria e komponentit të lindur biologjik të modulit gjuhësor, që zakonisht i atribuohet Noam Chomsky-t. Postulati themelor i GU-së është se ka kufizime të lindura se cila mund të jetë gramatika e një gjuhe të mundshme njerëzore. Kur stimujt gjuhësorë merren gjatë të nxënit të gjuhës, fëmijët më pas miratojnë rregulla specifike sintaksore që përputhen me GU.[1] Mbështetësit e kësaj teorie theksojnë dhe mbështeten pjesërisht në varfërinë e argumentit stimulues (POS) dhe ekzistencën e disa vetive universale të gjuhëve natyrore njerëzore. Megjithatë, kjo e fundit nuk është e vendosur, pasi disa gjuhëtarë kanë argumentuar se gjuhët janë aq të ndryshme saqë një universalitet i tillë është i rrallë.[2] Është një çështje e hulumtimit empirik për të përcaktuar saktësisht se cilat veti janë universale dhe cilat kapacitete gjuhësore janë të lindura.

Lidhja me evolucionin e gjuhës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në një artikull të titulluar "Moduli i Gjuhës: Çfarë është, kush e posedon dhe si ka evoluar?"[3] Hauser, Chomsky dhe Fitch paraqesin tri hipotezat kryesore për mënyrën se si gjuha ka evoluar dhe i ka sjellë njerëzit në pikën ku ata të kenë një gramatikë universale.

Hipoteza e parë thotë se moduli gjuhësor në kuptimin e gjerë (FLb) është rreptësisht homolog me komunikimin e kafshëve. Kjo do të thotë se aspektet homologe të aftësisë për gjuhë ekzistojnë te kafshët e tjera jonjerëzore.

Hipoteza e dytë thotë se FLb është një përshtatje njerëzore e prejardhur dhe e veçantë për gjuhën. Kjo hipotezë thotë se veçoritë individuale i ishin nënshtruar përzgjedhjes natyrore dhe ishin veçuar për njerëzit.

Hipoteza e tretë thotë se aftësia për gjuhë në kuptimin e ngushtë (FLn) është e veçantë vetëm për njerëzit. Ai thotë se përderisa mekanizmat e FLb-së janë të pranishëm si te njerëzit, ashtu edhe te kafshët jonjerëzore, mekanizmi llogaritar i rekursionit është zhvilluar përgjatë kohëve të fundit vetëm te njerëzit. Kjo është hipoteza që përputhet më së shumti me teorinë tipike të gramatikës universale të mbështetur nga Chomsky.

Teoria e Chomsky-t[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Chomsky theksoi se truri i njeriut përmban një grup të limituar kufizimesh për organizimin e gjuhës. Kjo nënkupton se të gjitha gjuhët në botë kanë një bazë të përbashkët strukturore: grupin me rregulla, të njohur si "gramatikë universale".

Folësit që e flasin një gjuhë e dinë se cilat shprehje janë të pranueshme në gjuhën e tyre dhe cilat janë të papranueshme. Problemi kryesor është se si folësit i njohin këto limitime të gjuhës së tyre, pasi shprehjet që shkelin ato limitime nuk janë të pranishme kur krijohen ato, të treguara si të tilla. Chomsky argumentoi se kjo varfëri e stimulit do të thotë se perspektiva bihevioriste e Skinnerit nuk mund të shpjegojë të nxënit e gjuhës. Mungesa e provave negative - dëshmi se një shprehje është pjesë e një klase fjalish jogramatikore në një gjuhë të caktuar - është thelbi i argumentit të tij.[4]

Evidenca[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Nuk ka asnjë mbështetje në gjenetikë apo kërkime të trurit për pretendimin se strukturat sintaksore janë të lindura. Megjithëse studimet e hershme të lëndimeve të trurit janë interpretuar se tregojnë një pamje modulare të gjuhës, e cila mund të mbështesë idenë e Chomsky-t për një mekanizëm për të nxënit e gjuhës, ardhja e neuroimazhimit e ka bërë të qartë se gjuha lidhet me disa funksione të ndryshme të trurit. Shpjegimi i Chomsky-t se gjuha buron nga një mutacion i vetëm gjeni, është gjithashtu i papajtueshëm me të dhënat nga gjenomika krahasuese: nuk është e mundur që një mutacion i vetëm të specifikojë një funksion të tërë njohës.[5]

Kritikat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Neurogjenetistët Simon Fisher dhe Sonja Vernes e konsiderojnë "Gramatikën Universale" të Chomsky si një shembull të një thjeshtimi romantik të gjenetikës dhe neuroshkencës. Sipas tyre, lidhja nga gjenet me gramatikën nuk është hartuar vazhdimisht nga shkencëtarët. Ajo që është vërtetuar nga hulumtimi lidhet kryesisht me patologjitë e të folurit. Mungesa në rritje e sigurisë ka ofruar një audiencë për spekulime të pakufizuara që kanë ushqyer mitin e "të ashtuquajturave gjene gramatikore".

Geoffrey Sampson pohon se teoritë universale të gramatikës nuk janë të falsifikueshme dhe për këtë arsye janë pseudoshkencore. Ai argumenton se "rregullat" gramatikore që parashtrojnë gjuhëtarët janë thjesht vëzhgime post-hoc rreth gjuhëve ekzistuese, sesa parashikime rreth asaj që është e mundur në një gjuhë.[6][7] Në mënyrë të ngjashme, Jeffrey Elman argumenton se mosmësimi i gjuhëve i supozuar nga gramatika universale bazohet në një model gramatikor shumë të rreptë, "të rastit më të keq", që nuk është në përputhje me ndonjë gramatikë aktuale. Në përputhje me këto pika, James Hurford argumenton se postulati i një pajisjeje të të nxënit të gjuhës (LAD) në thelb përbën pretendimin e parëndësishëm se gjuhët mësohen nga njerëzit, dhe kështu, se LAD është më pak një teori sesa një shpjegim që kërkon teori.[8]

Shiko edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Noam Chomsky. "Tool Module: Chomsky's Universal Grammar" (në anglisht). Marrë më 2010-10-07.
  2. ^ Evans, Nicholas; Levinson, Stephen C. (26 tetor 2009). "The myth of language universals: Language diversity and its importance for cognitive science". Behavioral and Brain Sciences (në anglisht). 32 (5): 429–48. doi:10.1017/S0140525X0999094X. PMID 19857320. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 27 korrik 2018.
  3. ^ Hauser, Marc; Chomsky, Noam; Fitch, William Tecumseh (22 nëntor 2002), "The Faculty of Language: What Is It, Who Has It, and How Did It Evolve?" (PDF), Science (në anglisht), vëll. 298 no. 5598, fq. 1569–1579, doi:10.1126/science.298.5598.1569, PMID 12446899, arkivuar nga origjinali (PDF) më 28 dhjetor 2013, marrë më 28 dhjetor 2013
  4. ^ Northumbria University, Ewa Dąbrowska. "What exactly is Universal Grammar, and has anyone seen it?" (PDF). www.northumbria.ac.uk (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2022-10-09.
  5. ^ Fisher, Simon E.; Vernes, Sonja C. (janar 2015). "Genetics and the Language Sciences". Annual Reviews (në anglisht). 1: 289–310. doi:10.1146/annurev-linguist-030514-125024.{{cite journal}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  6. ^ Sampson, Geoffrey (2005). The 'Language Instinct' Debate: Revised Edition (në anglisht). Bloomsbury Academic. ISBN 978-0-8264-7385-1.
  7. ^ Cipriani, Enrico (2015). "The generative grammar between philosophy and science". European Journal of Literature and Linguistics (në anglisht). 4: 12–6.
  8. ^ James R. Hurford (1995). "Nativist and Functional Explanations in Language Acquisition" (PDF). përmbledhur nga I. M. Roca (red.). Logical Issues in Language Acquisition (në anglisht). Dordrecht, Holland and Providence, Rhode Island: Foris Publications. fq. 88. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 2022-10-09. Marrë më 10 qershor 2014.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Ambridge, Ben; Lieven, Elena V. M. (2011-03-17). Child Language Acquisition (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-76804-7.
  • Baker, Mark C. The Atoms of Language: The Mind's Hidden Rules of Grammar. Oxford University Press, 2003. ISBN 0-19-860632-X.
  • Beattie, James. "Of Universal Grammar". Section II, The Theory of Language (1788). Rpt in Dissertations Moral and Critical (1783, 1986.)
  • Blair, Hugh. Lecture 6, 7, and 8, Lectures on Rhetoric and Belles Lettres, (1783). Rpt New York: Garland, 1970.
  • Burnett, James. Of the Origin and Progress of Language. Edinburgh, 1774–1792.
  • Chomsky, Noam (2007), "Approaching UG from Below", Interfaces + Recursion = Language? (në anglisht), DE GRUYTER, fq. 1–30, doi:10.1515/9783110207552-001, ISBN 9783110207552
  • Chomsky, N. Aspects of the Theory of Syntax. MIT Press, 1965. ISBN 0-262-53007-4.
  • Chomsky, Noam (2017), "The Galilean Challenge: Architecture and Evolution of Language", Journal of Physics: Conference Series (në anglisht), 880 (1): 012015, Bibcode:2017JPhCS.880a2015C, doi:10.1088/1742-6596/880/1/012015, ISSN 1742-6588
  • Elman, J., Bates, E. et al. Rethinking innateness. MIT Press, 1996.
  • Harris, James. Hermes or A Philosophical Inquiry Concerning Universal Grammar. (1751, 1771.)
  • Jespersen, Otto (1965) [1924], The Philosophy of Grammar (në anglisht), Norton
  • Kliesch, C. (2012). Making sense of syntax – Innate or acquired? Contrasting universal grammar with other approaches to language acquisition. Journal of European Psychology Students, 3, 88–94,
  • Lancelot, Claude; Arnauld, Antoine (1968) [1660], Grammaire générale et raisonnée contenant les fondemens de l'art de parler, expliqués d'une manière claire et naturelle (në anglisht), Slatkine Reprints
  • "Of Universal Grammar". In "Grammar". Encyclopædia Britannica, (1771).
  • Pesetsky, David. "Linguistic Universals and Universal Grammar". In The MIT Encyclopedia of the Cognitive Sciences. Ed. Robert A. Wilson and Frank C. Keil Cambridge, MA: MIT Press 1999.
  • Sampson, G. The "Language Instinct" Debate. Continuum International Publishing Group, 2005. ISBN 0-8264-7384-9.
  • Smith, Adam. "Considerations Concerning the First Formation of Languages". In Lectures on Rhetoric and Belles Lettres. Ed. J. C. Bryce. Indianapolis: Liberty Press, 1983, 203–226.
  • Smith, Adam. "Of the Origin and Progress of Language". Lecture 3, Lectures on Rhetoric and Belles Lettres. Ed. J. C. Bryce. Indianapolis: Liberty Press, 1983, 9–13.
  • Tomasello, M. Constructing a Language: A Usage-Based Theory of Language Acquisition. Harvard University Press, 2003. ISBN 0-674-01030-2.
  • Valian, Virginia (1986), "Syntactic Categories in the Speech of Young Children", Developmental Psychology (në anglisht), 22 (4): 562–579, doi:10.1037/0012-1649.22.4.562
  • Window on Humanity. A Concise Introduction to Anthropology. Conrad Phillip Kottak. Ed. Kevin Witt, Jill Gordon. The McGraw-Hill Companies, Inc. 2005.
  • White, Lydia. "Second Language Acquisition and Universal Grammar". Cambridge University Press, 2003. ISBN 0-521-79647-4
  • Zuidema, Willem. How the poverty of stimulus solves the poverty of stimulus. "Evolution of Language: Fourth International Conference", Harvard University, March 2002.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gramatika_universale&oldid=2594591"