Matrakçi Nasuh
Matrakçi Nasuh (boshnjakisht: Matrakčija Nasuh Visočak 1480 – rr. 1564) emri i plotë Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Visokavi el-Bosnavî, i njohur zakonisht si Matrakçı Nasuh për shkak të aftësive të tij në lojën e Matrakut, të shpikur nga ai vetë, (i njohur edhe si Nasuh el-Silâhî, Nasuh shpatari, për shkak të talentit të tij me armë; ishte një boshnjak i shekullit XVI [1] [2] [3] burrë shteti i Perandorisë Osmane, polimat, matematikan, mësues, historian, gjeograf, hartograf, mjeshtër i shpatës, lundërtar, shpikës, piktor, fermer dhe miniaturist . Ai u soll në Stamboll pasi u rekrutua nga skautët osmanë në Rumeli, u arsimua, u shërbeu disa sulltanëve osmanë dhe u bë mësues në Shkollën Enderun . [4]
Biografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Matrakçı Nasuh, i lindur në qytetin boshnjak të Visokos, ishte një jeniçer i cili kaloi si në sistemin e këmbësorisë ashtu edhe në sistemin devşirme . Ai ishte një shpatar dhe gjuajtës i mprehtë që fliste pesë gjuhë dhe u rekrutua në marinën osmane .
Ndonëse i lindur me origjinë myslimane boshnjake, Nasuh u dërgua në sistemin devşirme, i rezervuar zakonisht për popullsinë e krishterë të perandorisë. Megjithatë, në mënyrë të jashtëzakonshme, në Bosnje, devsirme u shtri edhe në familjet lokale myslimane. [5] [6] [7]
Pas një periudhe të gjatë studimi në matematikë dhe gjeometri, ai shkroi veprat e tij Cemâlü'l-Küttâb dhe Kemalü'l- Hisâb dhe ia dorëzoi sulltanit osman Selim I. Ai shkroi gjithashtu dy librat me emrin Mecmaü't-Tevârih dhe Süleymannâme, mbi historinë nga 1520–43. Ai shkroi gjithashtu një pjesë historike mbi fushatën persiane të Sulejmanit I të titulluar Fetihname-i Karabuğdan . Një studim i fundit i librit të tij Umdet-ul Hisab zbuloi se Matrakçı kishte shpikur disa metoda shumëzimi dhe se metoda e rrjetës ishte përdorur gjerësisht në Shkollën Enderun gati 50 vjet përpara se John Napier ta rifuste atë në Evropë. [1]
Përveç veprave të tij në matematikë dhe histori, ai pikturoi miniaturë të cilat fokusohen në pamjet panoramike të peizazheve dhe qyteteve të pikturuara me detajet më të mëdha (fotografia e peizazhit të Stambollit, tregon pothuajse çdo rrugë dhe ndërtesë të qytetit). Në artin otoman të miniaturës, kjo më vonë u njoh si "Stili Matrakçı". Një nga katër vëllimet e tij me miniatura trajton luftën safavide të Sulejmanit I, mbi të cilën ai kishte shkruar veprën e tij historike Fetihname-i Karabuğdan . Përveçse ilustron marshimin e ushtrisë osmane nga Stambolli në Bagdad dhe më pas në Tabriz dhe kthimin e saj nëpërmjet Halebit dhe Eskishehirit, Nasuh përfshin gjithashtu të gjitha qytetet që takoi ushtria gjatë rrugës. Biblioteka e Universitetit të Stambollit mban kopjen e vetme të kësaj vepre.
Nasuh ishte gjithashtu një ushtar dhe një mjeshtër thikash . Punoi si mësues armësh në Shkollën Enderun. Ai dhe studentët e tij demonstruan aftësitë e tyre në një shfaqje e cila ishte pjesë e festimeve të synetisë së djemve të Sulejmanit I. Për shkak të suksesit të tij në këtë demonstrim, Nasuh mori titullin e nderit Ustah ("mjeshtër") dhe Reis ("shef") nga Sulltani. Ai gjithashtu shkroi një libër për përdorimin e armëve të ndryshme dhe teknikat e luftimit të kalorësisë dhe këmbësorisë, të quajtur Tuhfet-ül Guzât. [8] [1] [9] [10]
Veprat[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Matematika[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Cemâlü'l-Küttâb
- Kemalü'l- Hisâb
- Umdetü'l-Hisâb
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Mecmaü't-Tevârih (Përmbledhja e historisë)
- Süleymannâme (Libri i Sulejmanit )
- Fetihname-i Karabuğdan (Libri i Black Bogdan Campaign )
- Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sulltan Süleyman Han (Kronikë e Fazave të Fushatës së Irakut dhe Persisë së Sulltan Suleiman Khan)
Arte marciale[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Tuhfet-ul Guzat (Dhurata e Luftëtarëve)
Galeria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
-
Map of Baghdad -
Miniaturised Map -
Miniaturised Map -
16th century map of Soltaniyeh city by Matrakçı Nasuh -
16th century map of Soltaniyeh city by Matrakçı Nasuh -
Map of Istanbul -
Map of Istanbul -
-
Matraki's square lattice multiplication -
Matraki's triangular lattice multiplication
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.jpg)
.JPG)
Nderimet dhe trashëgimia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Në qytetin e tij të lindjes, Visoko, në Bosnje, Matrakçija konsiderohet si një Leonardo da Vinci bosnjan. [13] Një rrugë pranë Muzeut të Trashëgimisë së Vendlindjes Visoko (Zavičajni Muzej Visoko) mban emrin e tij: Matrakčijina (anglisht: Matrakci's Street). [14]
Një film dokumentar për Matrakçı është prodhuar nga Radio-televizioni Turk në vitin 1978. [15] Personaliteti i tij është paraqitur edhe në filmin serik Sulejmani i Madhërishëm.
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b c Corlu, M. Sencer; Burlbaw, Lynn M.; Capraro, Robert M; Corlu, M. Ali; Han, Sunyoung (mars 2010). "The Ottoman Palace School Enderun and the Man with Multiple Talents, Matrakçı Nasuh". Journal of the Korea Society of Mathematical Education Series D: Research in Mathematical Education. 14 (1): 23. Marrë më 5 janar 2013 – nëpërmjet Academia.edu.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1–2". University of Wisconsin (2004), p. 57; The famous Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:...
{{cite web}}: Mungon ose është bosh|url=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Halil İnalcık; Cemal Kafadar. "Süleymân The Second [i.e. the First] and his time". Isis Press (1993), p. 270; Matrakci Nasuh was a devfirme boy from Bosnia trained in the palace school.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh|url=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Salim Ayduz. "Nasuh Al-Matrakî, A Noteworthy Ottoman Artist-Mathematician of the Sixteenth Century". muslimheritage.com. Muslim Heritage. Marrë më 3 mars 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600, Halil Inalcik, (1973), p. 78.
- ^ The Balkans since 1453, L.S. Stavrianos, (New York, 1958), p. 84.
- ^ Perry Anderson (1979). Lineages of the Absolutist State (Verso, 1974), p. 366. ISBN 9780860917106.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Salim Ayduz. "Nasuh Al-Matrakî, A Noteworthy Ottoman Artist-Mathematician of the Sixteenth Century". muslimheritage.com. Muslim Heritage. Marrë më 3 mars 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "International Journal of Turkish Studies, vol. 10, issue 1–2". University of Wisconsin (2004), p. 57; The Bosnian writer Nasuh Matrakci (d. 1564 in all likelihood) is represented by two manuscripts:...
{{cite web}}: Mungon ose është bosh|url=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Halil İnalcık; Cemal Kafadar. "Süleymân The Second [i.e. the First] and his time". Isis Press (1993), p. 270; Matrakci Nasuh was a devfirme boy from Bosnia trained in the palace school.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh|url=(Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Matrakčija. "Fortresses of Matrakci Plan". Muslim Heritage uploads. Muslim Heritage.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Matrakčija. "City of Diyarbakir illumination". Muslim Heritage uploads. Muslim Heritage.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Naida Kovačević; Pan Bošnjak (15 dhjetor 2014). "(VIDEO) Naučni skup – "Naučnik, književnik i minijaturist Nasuh Matrakči Visočanin"". zavicajnimuzej.com (në boshnjakisht). Hometown Museum/Zavičajni Muzej Visoko. Marrë më 3 mars 2015.
- ^ "Ulica u Visokom – Nasuh Matrakči bio najslavniji Bošnjak Osmanskog carstva (PHOTO)". haber.ba (në boshnjakisht). Avaz. 18 nëntor 2012. Arkivuar nga origjinali më 2 prill 2015. Marrë më 3 mars 2015.
- ^ Naida Kovačević; Pan Bošnjak (15 dhjetor 2014). "(VIDEO) Naučni skup – "Naučnik, književnik i minijaturist Nasuh Matrakči Visočanin"". zavicajnimuzej.com (në boshnjakisht). Hometown Museum/Zavičajni Muzej Visoko. Marrë më 3 mars 2015.