Matrica

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Two tall square brackets with m-many rows each containing n-many subscripted letter 'a' variables. Each letter 'a' is given a row number and column number as its subscript.
Një matricë m × n : m rreshta janë horizontale dhe n kolona janë vertikale. Çdo element i një matrice shënohet shpesh me një ndryshore me dy nënshkrime . Për shembull, përfaqëson elementin në rreshtin e dytë dhe kolonën e parë të matricës.

Matrica është një trajtë e formulave në matematikë e cila ka disa elemente dhe varësisht nga elemente e saj mund të merr disa forma si drejtëkëndore, katrore etj.

Në përgjithësi matricat emërtohen sipas shkronjave të mëdha A, B, C, ..., M, N, ... dhe shkurt paraqiten në trajtën [ik]m,n.

Matrice drejtëkëndore quhet bashkësia prej mn numrave ik (i=1,2, ..., m; k=1, 2, ..., n) të rradhitura në një tabelë të formës drejtëkëndore e cila përmban m rreshta dhe n shtylla.[1]

Matricat për herë të parë janë futur në përdorim nga Xhejms Josef Silvester në vitin 1850.

Teoria e matricës është dega e matematikës që fokusohet në studimin e matricave. Fillimisht ishte një nëndegë e algjebrës lineare, por shpejt u rrit për të përfshirë lëndë të lidhura me teorinë e grafikëve, algjebrën, kombinatorikën dhe statistikën.

Jo të gjitha matricat janë të lidhura me algjebrën lineare. Ky është, në veçanti, rasti në teorinë e grafeve, të matricave të ndodhisë dhe matricave të afërsisë . [2] Ky artikull fokusohet në matricat që lidhen me algjebrën lineare dhe, nëse nuk specifikohet ndryshe, të gjitha matricat përfaqësojnë harta lineare ose mund të shihen si të tilla.

Përkufizimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një matricë është një grup drejtkëndor numrash (ose objektesh të tjera matematikore), të quajtur hyrjet e matricës. Matricat i nënshtrohen veprimeve standarde si mbledhja dhe shumëzimi . [3] Më së shpeshti, një matricë mbi një fushë është një grup drejtkëndor i elementeve . [4] [5] Një matricë reale dhe një matricë komplekse janë matrica, hyrjet e të cilave janë përkatësisht numra realë ose numra kompleksë . Llojet më të përgjithshme të hyrjeve diskutohen më poshtë . Për shembull, kjo është një matricë reale:

Veprimet me matrica[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mbledhja[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shuma e dy -matricave gjindet, duke mbledhur dy komponentet me koeficient e njëjtë, kjo tregon se mbledhja e matricave është e definuar vetëm për ato që kanë numër të barabartë të rendeve dhe kolonave respektivisht. shkurtimisht dhe në formë matematikore shkruhet kështu

Shembull konkret

Prodhimi Skalar[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një matricë shumëzohet me një skalar , nëse të gjitha hyrjet e matricës shumëzohen me skalarin :

Shembull konkret

Transpozimi i matricës[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

E transpozuara e një matrice m x n të shënuar si A , është matrica AT e marrë duke kthyer rreshtat e matricës A në shtylla dhe shtyllat në kolona. Pra në thelb matrica e transpozuar merret duke vendosur vertikalisht rreshtat e matricës A ose duke vendosur horizontalisht shtyllat e po kësaj matrice.

Shembull konkret

Prodhimi i dy matricave[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Prodhimi i dy matricave është pak më i ndërlikuar se sa mbledhja dhe shumëzimi i matricës me skalar. Dy matrica dhe shumëzohen, duke shumëzuar rreshtin e parë të matricës se parë me shtyllën e parë të matricës së dytë për t'u fituar hyrja e parë e matricës e kështu me rradhë. Shumëzimi i dy matricave përcaktohet nëse dhe vetëm nëse numri i kolonave të matricës së majtë është i njëjtë me numrin e rreshtave të matricës së djathtë. Nëse A është një matricë me përmasa m x n dhe B është një matricë me përmasa n x p, atëherë produkti i tyre AB është matrica m x p.

[6]

dhe
Shembull konkret

Prodhimi i dy matricave eshte cdohere asociativ:

Vlen gjithashtu ligji i shperndarjes:

Por te prodhimi i dy matricave nuk vlen ligji i nderrimit.

Veprime të tjera me matrica[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjurma[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjurma e një matrice katrore A, tr(A), jepet si shuma e elementeve të diagonales kryesore. Nëse pak më lart u shpreh që shumëzimi i matricave nuk është ndërrues, gjurma e prodhimit të dy matricave është e pavarur nga rendi i faktorëve:

Kjo është e menjëhershme nga përkufizimi i shumëzimit matricor:

Duhet thënë se në rastin e shumëzimit të më shumë se 2 matricave, për një permutacion të çfarëdoshëm të tyre formula nuk vlen. Gjithashtu ajo është e vlefshme për rastin e transpozimit:

Përcaktori[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Përcaktori i një matrice katrore A i shënuar si det(A) ose |A| është një numër i cili kodon disa veti të matricës. Një matricë është e invertueshme (ka të anasjelltë) vetëm nëse përcaktori është jozero. Vlera absolute e tij jep sipërfaqen (në R2) ose vëllimi (në R3) të shëmbëllimit të katrorit ose kubit njësi. Ndërkohë që shenja i korrespondon orientimit të hartës lineare korresponduese. Përcaktori është pozitiv vetëm nëse orientimi i boshteve ruhet.

Autovlerat dhe autovektorët[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një numër dhe një vektor jozero që kënaqin barazimin:

quhen një vlerë e vetë (autovlerë) dhe vektor i vetë (autovektor) i matricës A respektivisht. Për të gjetur të gjitha autovlerat e një matrice katrore duhet të zgjidhim:

Nga ky barazim rezulton një polinom monik i shkallës n (sa dimensionet e matricës). Kështu ky polinom ka të shumtën n zgjidhje të ndryshme. Këto mund të jenë komplekse edhe nëse elementet e matricës janë reale.

Zbatime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zbatimi i parë i matricave është ai i zgjidhjes së sistemeve të ekuacioneve lineare me dy ose më shumë ndryshore. Supozojmë se kemi një sistem të tillë ekuacionesh:

Duke përdorur eleminimin gausian mund të arrijmë në trajtën e mëposhtme:

Ky sistem mund të rishkruhet në trajtë matricore si , ku - është matrica e koeficientëve para , është vektori shtyllë me tre ndryshoret si variabla dhe është vektori i termave të lirë. Në praktikë:

=

Kështu nëse rikujtojmë vetitë e shumëzimit dimë se për çdo numër vlen ky rezultat: . Pra e me rradhë. Në të njëjtën mënyrë nëse kemi relacionin e mësipërm mund të përftojmë zgjidhjen e sistemit në këtë mënyrë:

(shumëzojmë me matricën e anasjelltë, , nga të dyja anët)

(në anën e majtë marrim matricën njësi, , ashtu si nga shumëzimi i numrave merrnim )

Dhe kështu marrim zgjidhjen e sistemit si matrica e anasjelltë e asaj të koeficientëve që shumëzon termat e lirë

Burimi i të dhënave[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Ismet Dehiri : Matematika I dhe II. Prishtinë, 1979
  2. ^ However, in the case of adjacency matrices, matrix multiplication or a variant of it allows the simultaneous computation of the number of paths between any two vertices, and of the shortest length of a path between two vertices.
  3. ^ ( [[#CITEREF|]])
  4. ^ Fraleigh (1976, f. 209)
  5. ^ Nering (1970, f. 37)
  6. ^ "How to Multiply Matrices". www.mathsisfun.com. Marrë më 2020-08-19. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

Shiko dhe këtë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]