Qeleshja

Qeleshja apo qylahu është një kësulë e bardhë prej plisi ndër shqiptarët e punuar në vend në forma të ndryshme sipas krahinave.^[1] Zakonisht qeleshja mbahet si pjesë e kompletit të teshave folklorike apo ashtu i vetëm në ceremonitë e ndryshme shoqërore. Në disa pjesë rurale në veri të tokave shqipëtare mbahet edhe si mbulesë e kokës e kombinuar edhe me tesha të kohës. Kohëve të fundit qeleshja po përdoret vetëm i bashkangjitur me veshjet kombëtare të cilat përdoren vetëm për festat kombëtare e historike të popullit shqiptar, e jo si një kapele që zë vend në garderobën e përditshme.^[2]^[3]^[4]

Për qëllime tashmë turistike prodhimi dhe shitja e saj mund të vërehet nëpër pazaret e qyteteve shqiptare, si ai i Krujës.^[5]

Etimologjia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas Dizdarit vjen nga turqishtja keleş "ai që vuan prej qerosllëkut", ku kel vjen nga persishtja kal (qeros);^[6] ndërsa Oreli e sheh të dalur nga fjala shqipe lesh.^[7] Ndërsa qylahu apo qylafin nga turqishtja külah "kësulë picigjatë ose me majë" nga persishtja koláh.^[8]

Sipas Demirajt fjala plis vjen nga para-shqipja plitś(i)-, ndërsa sipas Orelit *p(i)litja, e lidhur me gjermanishten e lartë të hershme filiz, krahasuar me latinishten pellis, greqishten πῖλος pilos dhe protosllavishten *pьlstь.^[9] Për Michael Driesen rindërtimi i *p(i)litja që ka bërë Oreli është i pasaktë.^[10]

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Mendimi i përgjithshëm është që shqiptarët e kanë trashëguar qeleshen nga ilirët.^[11]^[12]

Kësula ilire gjysmësferike daton që në Kohën e Hekurit, e gjetur si ndër varre meshkujsh ashtu edhe femrash, kësodore mund të hamendësohet se vishej nga të dy gjinitë. Një monument nga kohërat ilire është gjetur në Zenicë të Bosnies me një kësulë gjysmësferike ilire shumë të ngjashme me plisin. Kësula iliro-shqiptare është vendosur në një kontekst më të gjerë mesdhetar, lidhur me ilustrime të gjetura nëpër gërmime arkeologjike të periudhës së vonët të Kohës së Hekurit në Italinë Veriore dhe Alpet Jugore. Aty gjithashtu janë gjetur imazhe me kësulën gjysmësferike me maje. Bartësit e kësulave të tilla janë parë me vegla bujqësore prej ku hamendësohet se bëhet fjalë për popullsi fshatare. Për më tepër, në monumente të gjetura të shekullit të 2-3 të provincës së Ilirikumit, në Bosnien e sotme, popullata mbante kësula të ngjashme. Kësula të tilla mungojnë në gjysmën lindore të Ballkanit, në basenin Panono-Karpatas si dhe në Evropën Lindore.

Galeria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lagje turke në Kretë, ku banorët paraqiten me plis
Qeleshe të ndryshme.
Plisaxhi.
Nopcsa Ferenc në kostumin kombëtar shqiptar, 1913.
Trio muzikore shqiptare me çifteli, Has - Prizren - Kosovë.

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Plisi (lashtësi)

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ Vaqarri, Sabina (2010). "Tradicionalitet dhe risi në dasmën tiranase". Albanological Research - Folklore and Ethnology Series (40): 313–322. Arkivuar nga origjinali më 10 nëntor 2017. Marrë më 26 gusht 2017.
^ Stipčević, Aleksandar (1977). The Illyrians: History and Culture. History and Culture Series. Noyes Press. fq. 89. ISBN 0815550529. It is generally agreed, and rightly so, that the modern Albanian cap originates directly from the similar cap worn by the Illyrians. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Recherches albanologiques: Folklore et ethnologie. Instituti Albanologijik i Prishtinës. 1982. fq. 52. Marrë më 14 prill 2013. Ne kuadrin e veshjeve me përkime ilire, të dokumentuara gjer më tani hyjnë tirqit, plisi, qeleshja e bardhë gjysmësferike, goxhufi-gëzofi etj {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Nagel (1990). Albania. Nagel Publishers. fq. 62. ISBN 978-2-8263-0827-0. Marrë më 14 prill 2013. The qeleshe, the white felt cap worn by men, was a distinctively Albanian type of headgear both within the country and beyond its frontiers" [...] "Among the mountain people of the north it was hemispherical in form; at Kukés in the form of a truncated cone {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Gloyer, Gillian (2012). Bradt Albania (në anglisht). Bradt Travel Guides. fq. 49. ISBN 978-1-84162-387-0. Marrë më 14 prill 2013. The best place in Albania to shop for souvenirs is Kruja, where all the shops are close together in the bazaar. There are traditional felt-makers, who produce slippers and the felt caps called qeleshe.
^ Dizdari, Tahir (2005). Fjalori i orientalizmave në gjuhën shqipe. Tiranë: AIITC. fq. 793–794.
^ Orel, Vladimir (1998). Albanian Etymological Dictionary (në anglisht). Brill Academic Pub. fq. 219. ISBN 9004110240.
^ Dizdari, Tahir (2005). Fjalori i orientalizmave në gjuhën shqipe. Tiranë: AIITC. fq. 818.
^ Vladimir Orel (1998). Albanian Etymological Dictionary. Brill Academic Pub. fq. 334. ISBN 9004110240. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ C. Driessen, Michael (2004). "Towards an Indo-European Term for 'Felt'". Journal of Indo-European Studies: 32. ISBN 9780941694872. Alb. plis recently received an etymology by Orel (1998:334) who reconstructs *p(i)litja- which he connects with Lat. pellis 'hide, fur', PSlav. *pblstb 'felt' and Gr. 'πίλος'. It is not very clear what he means with a reconstruction *p(i)litja-. A pre-form *pilitja- with the element *pil- of alleged *pil-s-o- is obviously incorrect. First of all, an element *pil-(s-) 'felt', as argued earlier on, probably does not exist. Secondly, intervocalic *l develops into Albanian ll (Pedersen 1895:535-536). One would therefore expect *pllis. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Stipčević 1977, p. 89
^ Recherches albanologiques: Folklore et ethnologie. Instituti Albanologijik i Prishtinës. 1982. fq. 52. Marrë më 14 prill 2013. Ne kuadrin e veshjeve me përkime ilire, të dokumentuara gjer më tani hyjnë tirqit, plisi, qeleshja e bardhë gjysmësferike, goxhufi-gëzofi etj {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)

[Vaqarri-1] Vaqarri, Sabina (2010). "Tradicionalitet dhe risi në dasmën tiranase". Albanological Research - Folklore and Ethnology Series (40): 313–322. Arkivuar nga origjinali më 10 nëntor 2017. Marrë më 26 gusht 2017.

[Stipčević-2] Stipčević, Aleksandar (1977). The Illyrians: History and Culture. History and Culture Series. Noyes Press. fq. 89. ISBN 0815550529. It is generally agreed, and rightly so, that the modern Albanian cap originates directly from the similar cap worn by the Illyrians. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Recherches_albanologiques:_Folklore_et_ethnologie-3] Recherches albanologiques: Folklore et ethnologie. Instituti Albanologijik i Prishtinës. 1982. fq. 52. Marrë më 14 prill 2013. Ne kuadrin e veshjeve me përkime ilire, të dokumentuara gjer më tani hyjnë tirqit, plisi, qeleshja e bardhë gjysmësferike, goxhufi-gëzofi etj {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Nagel1990-4] Nagel (1990). Albania. Nagel Publishers. fq. 62. ISBN 978-2-8263-0827-0. Marrë më 14 prill 2013. The qeleshe, the white felt cap worn by men, was a distinctively Albanian type of headgear both within the country and beyond its frontiers" [...] "Among the mountain people of the north it was hemispherical in form; at Kukés in the form of a truncated cone {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Gloyer20122-5] Gloyer, Gillian (2012). Bradt Albania (në anglisht). Bradt Travel Guides. fq. 49. ISBN 978-1-84162-387-0. Marrë më 14 prill 2013. The best place in Albania to shop for souvenirs is Kruja, where all the shops are close together in the bazaar. There are traditional felt-makers, who produce slippers and the felt caps called qeleshe.

[:02-6] Dizdari, Tahir (2005). Fjalori i orientalizmave në gjuhën shqipe. Tiranë: AIITC. fq. 793–794.

[Orel199b-7] Orel, Vladimir (1998). Albanian Etymological Dictionary (në anglisht). Brill Academic Pub. fq. 219. ISBN 9004110240.

[:0-8] Dizdari, Tahir (2005). Fjalori i orientalizmave në gjuhën shqipe. Tiranë: AIITC. fq. 818.

[Orel199a-9] Vladimir Orel (1998). Albanian Etymological Dictionary. Brill Academic Pub. fq. 334. ISBN 9004110240. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[10] C. Driessen, Michael (2004). "Towards an Indo-European Term for 'Felt'". Journal of Indo-European Studies: 32. ISBN 9780941694872. Alb. plis recently received an etymology by Orel (1998:334) who reconstructs *p(i)litja- which he connects with Lat. pellis 'hide, fur', PSlav. *pblstb 'felt' and Gr. 'πίλος'. It is not very clear what he means with a reconstruction *p(i)litja-. A pre-form *pilitja- with the element *pil- of alleged *pil-s-o- is obviously incorrect. First of all, an element *pil-(s-) 'felt', as argued earlier on, probably does not exist. Secondly, intervocalic *l develops into Albanian ll (Pedersen 1895:535-536). One would therefore expect *pllis. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[11] Stipčević 1977, p. 89

[Recherches_albanologiques:_Folklore_et_ethnologie3-12] Recherches albanologiques: Folklore et ethnologie. Instituti Albanologijik i Prishtinës. 1982. fq. 52. Marrë më 14 prill 2013. Ne kuadrin e veshjeve me përkime ilire, të dokumentuara gjer më tani hyjnë tirqit, plisi, qeleshja e bardhë gjysmësferike, goxhufi-gëzofi etj {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]