Marrëdhëniet mes Kosovës dhe Turqisë

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Marrëdhëniet Kosovë-Turqi
Map indicating locations of Kosova and Turqia

Kosova
Turqia

Marrëdhëniet Kosovë-Turqi u referohen marrëdhënieve historike dhe aktuale midis Kosovës dhe Turqisë. Kosova ka një ambasadë në Ankara dhe Turqia ka një ambasadë në Prishtinë. Të dyja vendet janë kryesisht myslimane dhe kërkojnë të anëtarësohen në BE.

Marrëdhëniet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sfondi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Marrëdhëniet midis shqiptarëve dhe Turqisë datojnë që nga ardhja e osmanëve në rajon në shekullin XV. Shumë shqiptarë gjatë periudhës osmane u shndërruan në fenë zyrtare islame dhe kontribuan përmes pozitave administrative, politike dhe ushtarake në Perandorinë Osmane dhe nga ana kulturore në botën më të gjerë myslimane.[1][2] Diaspora shqiptare në Turqi u formua gjatë epokës Osmane dhe viteve të para të republikës turke përmes migrimit për shkaqe ekonomike dhe më vonë rrethanave socio-politike të diskriminimit dhe dhunës që përjetuan shqiptarët në vendet e Ballkanit.[3] Luftërat Ballkanike (1912-1913) zgjeruan diasporën shqiptare në Turqi ndërsa një numër i madh i refugjatëve myslimanë arritën në Stamboll dhe Anadoll duke mposhtur aftësitë dhe burimet e autoriteteve osmane për të siguruar ushqim, strehim, regjistrim personal dhe dokumentacion.[4] Pasardhësit nga këta shqiptarë formojnë pjesën më të madhe të komunitetit shqiptar në Turqi. Autoritetet osmane të vetëdijshëm për demografinë e Kosovës dhe Maqedonisë e kuptuan që një pjesë e madhe e refugjatëve të paregjistruar që migruan drejt Thrakisë Lindore dhe Anadollit ishin shqiptare dhe shumë prej tyre ishin tubuar në qendrat urbane si Karacabey, Edremit, Değirmendere, Karamürsel, Kirmasti dhe Bursa.[5]

Që nga viti 1925 e tutje, Jugosllavia kërkoi një marrëveshje me Turqinë për ta lejuar migrimin e muslimanëve dhe Shqipëria ishte e shqetësuar se kjo kërkon largimin e shqiptarëve nga Ballkani për t'u zhvendosur në pjesët e shpërndara të Turqisë. Turqia përsëriti në Shqipëri mosinteresimin e saj për shqiptarët nga Jugosllavia që vinin në Anadoll dhe se çështja lidhej kryesisht me turqit etnikë të Maqedonisë së Vardarit.[6] Me një numër të madh të refugjatëve shqiptarë të pranishëm në Turqi nga mesi i viteve 1920 ishte krijuar një mirëkuptim me Shqipërinë për të bashkëpunuar dhe frenuar migracionin shqiptar nga Jugosllavia që u ul ndjeshëm gjatë pjesës tjetër të viteve 1920.[7] Midis viteve 1923-1939 megjithatë, 115,000 qytetarë jugosllavë migruan në Turqi dhe të dy burimet jugosllave dhe ato turke shënojnë se shumica e migrantëve ishin shqiptarë.[8] Studiuesit shqiptarë nga Shqipëria dhe Kosova vendosin numrin e emigrantëve shqiptarë në qindra mijëra. Meqenëse nuk ka qasje në arkivin e Ministrisë së Jashtme turke në lidhje me këtë çështje, numri i përgjithshëm i shqiptarëve që mbërrijnë në Turqi gjatë periudhës ndërluftuese është vështirë të përcaktohet. Turqia u përpoq të rivendoste këta shqiptarë në Anadollin lindor brenda zonave të tilla si Yozgat, Elazığ dhe Dijarbakir, megjithëse shumë shqiptarë përfundimisht u vendosën në Eskişehir, Kocaeli, Tekirdağ, Ozmir, Bursa dhe Stamboll.[9] Shqiptarët nga Jugosllavia migruan në Turqi për një larmi arsyesh që përfshinin konfiskimin e tokës dhe rishpërndarjen e kolonistëve serbë në Kosovë, krahas luftës midis lëvizjes së armatosur të rezistencës shqiptare Kaçak aktive në Kosovë dhe Maqedoninë veriperëndimore me autoritetet jugosllave.[10]

Në një kontekst të Luftës së Dytë Botërore, migrantët shqiptarë ishin me origjinë nga Jugosllavia, në veçanti Kosova gjatë viteve 1950-1970 shpesh për shkak të diskriminimit ose presionit të shfaqur nga shteti ndaj shqiptarëve për ta deklaruar veten turq dhe migrojnë në Turqi.[11][3][12] Midis 1952-1967 rreth 175,000 muslimanë emigruan nga Jugosllavia dhe megjithëse shumë ishin myslimanë që flisnin maqedonisht (Torbeš), boshnjakë dhe turq etnikë, shumica e migrantëve ishin shqiptarë.[13] Shumë nga këta shqiptarë nga Jugosllavia u vendosën në qendrat urbane si Izmir, Gemlik dhe Aydin.[14] Në vitin 1999, disa shqiptarë arritën në Turqi duke ikur nga konflikti në Kosovë.[15] Shqiptarët nga ky grup i tretë janë vendosur kryesisht në qendra të mëdha urbane të vendosura në zonat perëndimore të Turqisë. Turqia ka një vlerësim prej 1.3 deri 5 ose 6 milionë qytetarë me origjinë shqiptare të plotë ose të pjesshme,[16][17][18] dhe shumë akoma ndjejnë një lidhje me Kosovën.[19]

1999-sot[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Konfliktet ballkanike të viteve 1990 në Bosnjë dhe Kosovë i vendosën ato të larta në agjendën e shqetësimeve rajonale turke për sigurinë që bën që Turqia të përfshihej me rajonin.[20] Turqia përkrahu disi aspiratat kombëtare të shqiptarëve të Kosovës gjatë viteve 1990 dhe shërbimi turk i inteligjencës (MIT) trajnoi anëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (ULAK) në një bazë ushtarake në Izmir. Shteti turk gjithashtu ishte i larguar nga kriza për shkak të shqetësimeve të tij për parametrat secesionistë të konfliktit të Kosovës dhe implikimet e tij për secesionizmin kurd në Turqi dhe gjithashtu pasi pakica turke në Kosovë nuk ishte aleate me shqiptarët për shkak të frikës se mos dominohej nga ata gjatë luftës kundër serbëve.[21] Gjatë viteve 1990, duke lehtësuar gjendjen e shqiptarëve të Kosovës shumë prej të cilëve janë muslimanë rezonuar me popullatën turke dhe ndryshe nga popullsitë evropiane të kohës që kishin pikëpamje negative ndaj shqiptarëve për shkak të veprimtarive të mafisë shqiptare në vendet e tyre.[22][23] Në Turqi gjatë luftës së Kosovës ekzistonte një ndjenjë e përgjegjësisë historike për të ndihmuar shqiptarët e Kosovës për shkak se ata ishin myslimanë dhe ish-qytetarë "besnikë" osmanë.[24] Popullata turke ishte e shqetësuar për ngjarjet në Kosovë dhe për shkak të lidhjeve historike, kulturore, fetare dhe lidhjeve të tjera me Ballkanin mbështeti qëndrimin e qeverisë së tyre anti-serbe dhe pro NATO-s. Megjithëse shprehu hezitimin për një sulm tokësor, Turqia anëtare e NATO-s mbështeti fuqimisht dhe ishte e përfshirë në fushatën e bombardimeve kundër Jugosllavisë, duke furnizuar tetëmbëdhjetë avionë luftarakë.[25][26] Me përfundimin e luftës, Turqia ka ndihmuar Kosovën në lidhje me stabilitetin dhe sigurinë përmes misioneve të OSBE-së, UNMIK-ut dhe KFOR-it që vendosin 1000 trupa përmes kësaj të fundit në 1999. Turqia aktualisht ka 540 trupa që shërbejnë në Kosovë si paqeruajtës në Forcën e Kosovës, të udhëhequr nga NATO.[27][28] Kur Kosova e shpalli pavarësinë e saj nga Serbia në 17 shkurt 2008, Turqia u bë një nga vendet e para që njohu Kosovën.[29] Turqia e ktheu zyrën e saj të koordinimit në Prishtinë në një ambasadë pas një vendimi të kabinetit për të hapur një mision në Kosovë. Vendimi erdhi në përputhje me parimin e reciprocitetit të zakonshëm në marrëdhëniet diplomatike, kur Kosova njoftoi se po planifikonte të hapte një nga misionet e para të huaja në Ankara.

Kryeministri kosovar Hashim Thaçi dhe Rexhep Taip Erdoan në Prizren, Kosovë (2010)

Shqetësime për përpjekjet për të ndikuar në shoqërinë kosovare[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në fillim të viteve '10 Turqia me raste i kërkoi Kosovës që të ndryshojë ose heqë përmbajtjen në periudhën Osmane në librat shkollorë të shkollës që i konsideronte se përmbante materiale fyese.[30][31] Debatet siguruan midis historianëve kosovarë nëse përmbajtja bazohej në paragjykim dhe nacionalizëm nga kohërat e kaluara apo jo, ndërsa përfundimisht Kosova ndryshoi gjuhë më emocionuese në librat shkollorë me terminologji neutrale.[32][33]

Në shkurt 2018 Policia e Kosovës ndaloi të zhvillohej një aktivitet i quajtur "Liria për Kurdistan". Arsyet zyrtare të dhëna nga policia ishin se organizatorëve u mungonin lejet dhe se "individë pa emër mund të përpiqeshin të shkaktonin një incident gjatë ngjarjes që mund të rezultonte në pasoja". Mediet turke vlerësuan atë ndalim, duke pretenduar se ngjarja do të përhapte propagandë pro-terroriste. Ministri i Administratës Publike të Kosovës Mahir Yagcilar dënoi ngjarjen e planifikuar, duke e quajtur atë një "provokim" dhe u bëri thirrje njerëzve që të shmangin aktivitetet që do të dëmtonin imazhin e Kosovës dhe marrëdhëniet e vendit me Turqinë.[34][35]

Serialet turke janë shumë të njohura në Kosovë, dhe në vitin 2009 u raportua se një serial operativ turk, Aci Hayat, ishte shfaqja më e mirë në Kosovë, me mbi 50% shikueshmëri.[36] Një shfaqje turke e importuar, Payitaht: Abdülhamid u bë fokus polemikash në Kosovë, për shkak të revizionizmit historik të tanishëm, si dhe përzierjes së saj me temat anti-semitike, anti-perëndimore, anti-masonike, anti-katolike dhe anti-demokratike.[37][38]

Kontradiktat për ekstradimin e shtetasve të dyshuar turq Gulenistë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjashtë shtetas turq u arrestuan në Kosovë më 29 mars 2018 me kërkesë të Turqisë për lidhje të pretenduara me shkolla të financuara nga lëvizja Gjylen, të cilat Ankaraja fajëson për një grusht shteti të dështuar 2016.[39] Por ky arrestim u bë për të fshehur madje pozicionin dhe opozita kosovare ishte e fortë kundër këtyre arrestimeve. Në tjetër ditë kryeministri i Kosovës, Ramush Haradinaj shkarkoi ministrin e brendshëm dhe shefin i shërbimit sekret për dështimin për të informuar atë në lidhje me arrestimet.

Ndërsa më 31 mars 2018 duke folur në kongresin vendor të Partisë qeverisëse për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) në rrethin Pendik të Stambollit, Rexhep Tajip Erdogan ka deklaruar se "Ju e keni parë, Organizata jonë e Inteligjencës Kombëtare (MİT) ka paketuar 6 prej këtyre tradhtarëve në Kosovë dhe i ka sjellë. Kryeministri i Kosovës shkarkoi ministrin e brendshëm dhe personin përgjegjës për inteligjencën. Tani po pyes: Ju, Kryeministri i Kosovës, me udhëzimet e kujt keni bërë një gjë të tillë? Që kur jeni duke mbrojtur ata që u përpoqën të bëjnë një grusht shteti në Turqi? Ju do të paguani çmimin për këtë. Politika nuk mund të bëhet me telekomandë."[40][41]

Më 2 prill, pas ndërhyrjes nga Haradinajt, Erdogan e akuzoi Kosovën për "strehimin e terroristëve", dhe tha "Kryeministri i Kosovës mbron terroristët FETO me urdhër të dikujt tjetër, por vëllezërit e mi kosovarë do ta ndëshkojnë" dhe se "Operacioni në Kosovë nuk ishte hera e parë dhe nuk do të jetë e fundit”.[42]

Marrëdhëniet ekonomike dhe kulturore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Diaspora shqiptare në Turqi loboi qeverinë turke për njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Turqia. Numri i kosovarëve shqiptarë etnikë që jetojnë në Turqi vlerësohet të jetë më i lartë se ai i atyre që jetojnë në vetë Kosovën.[43][44][45] Udhëheqja aktuale politike turke e AKP -së ka pranuar se ka një numër të madh njerëzish me origjinë shqiptare brenda Turqisë, më shumë se kaq në Kosovë dhe Shqipëri fqinje të kombinuar dhe janë të vetëdijshëm për ndikimin dhe ndikimin e tyre në politikën e brendshme turke.[46] Kosova është shtëpia e Mehmet Akif Ersoy, shkrimtarit të Himnit Kombëtar Turk dhe shumë turqve të tjerë të shquar me origjinë shqiptare. Ka 20,000 turq që jetojnë në Kosovë,[47] dhe turqishtja është një nga gjuhët zyrtare rajonale të Kosovës.

Turqia është bërë një partner i rëndësishëm tregtar për Kosovën me qarkullimin e saj tregtar 8 përqind. Turqia ka investuar në Kosovë përmes projekteve dhe investimeve turke në ndërtim dhe është përqendruar në fushat kryesore siç është ndërtimi i autostradave strategjike dhe rehabilitimi dhe administrimi i aeroporteve ndërsa kontratat e ndërtimit në fillim të vitit 2010 arritën në 500 milionë dollarë në Kosovë.[48] Turqia është një nga tre investitorët kryesorë dhe një vend donator i rëndësishëm për Kosovën.[49][50]

Shiko edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Emecen 2012.
  2. ^ Vickers 2011.
  3. ^ a b Geniş Maynard.
  4. ^ Gingeras 2009.
  5. ^ Gingeras 2009.
  6. ^ Musaj 2013, pp. 244–246.
  7. ^ Musaj 2013.
  8. ^ Gingeras 2009.
  9. ^ Gingeras 2009.
  10. ^ Gingeras 2009, pp. 161–162.
  11. ^ Daskalovski 2003.
  12. ^ Emmert Ingrao.
  13. ^ Judah 2008.
  14. ^ Berisha, Mal (nëntor 2000). Diaspora Shqiptare në Turqi. New York: ACCL Publishing. fq. 13.
  15. ^ Hale 2002.
  16. ^ "Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!" (në turqisht). 6 qershor 2008. Marrë më 17 gusht 2010.
  17. ^ Saunders 2011.
  18. ^ Yenigun 2009.
  19. ^ Öktem 2011. "This assertion holds particularly true for Kosovo and Macedonia, where most remaining Albanians and Turks are in close contact with family members living in Turkey..."
  20. ^ Sayari 2000, pp. 176–178.
  21. ^ Sayari 2000.
  22. ^ Deliso 2007.
  23. ^ Lani & Schmidt 1998.
  24. ^ Ağir Arman, pp. 149–150.
  25. ^ Dannreuther 2001, pp. 206–208.
  26. ^ "Turkish Air Force" (në turqisht). Hvkk.tsk.tr. Arkivuar nga origjinali më 2009-05-13. Marrë më 2009-03-24.
  27. ^ Soler i Lecha 2013.
  28. ^ "Kosovo Force (KFOR)" www.nato.int Link accessed 21-07-09
  29. ^ Bishku 2013. "When NATO launched airstrikes in reaction to Serbian persecution and military actions against ethnic Albanians in Kosovo in March 1999 — an action that lasted over two months—Turkey supplied eighteen jets. After that operation, Turkey contributed several hundred troops to the Kosovo Force, a continuing NATO-led peacekeeping operation originally authorized under United Nations Security Council resolution 1244. After Albania, Turkey was one of the first to recognize Kosovo as an independent state, on 18 February 2008."
  30. ^ Bošković, Reljić & Vračić 2016.
  31. ^ Jazexhi 2012.
  32. ^ Musliu, Jeton (22 janar 2013). "Kosovo Textbooks Soften Line on Ottoman Rule". Balkan Insight (në anglisht).
  33. ^ Hamidi, Lavdim (1 dhjetor 2010). "Pristina 'Told to Revise History Books'". Balkan Insight (në anglisht).
  34. ^ "Turkish Media Praise Kosovo For Banning Kurdish Event" (në anglisht). Marrë më 2018-02-12.
  35. ^ "Kosovo halts YPG/PKK terror group propaganda". Anadolu Agency (në anglisht). Marrë më 2018-02-12.
  36. ^ "Turkish Soap Opera Top Kosovo Show" (në anglisht). Balkan Insight. 28 korrik 2009. Marrë më 3 prill 2018.
  37. ^ "Turkish Series About Sultan Causes Concern in Kosovo" (në anglisht). Balkan Insight. 9 mars 2018. Marrë më 3 prill 2018.
  38. ^ Aykan Erdemir and Oren Kessler (15 maj 2017). "A Turkish TV blockbuster reveals Erdogan's conspiratorial, anti-semitic worldview". The Washington Post (në anglisht). Marrë më 19 maj 2017.
  39. ^ "usnews.com" (në anglisht). Marrë më 31 mars 2018.
  40. ^ "Turkey's Erdoğan threatens Kosovo PM Haradinaj: 'You will pay the price for this'" (në anglisht). stockholmcf.org. Marrë më 31 mars 2018.
  41. ^ "Turkish leader slams Kosovo's PM over secret deportations" (në anglisht). washingtonpost.com. Arkivuar nga origjinali më 31 mars 2018. Marrë më 31 mars 2018.
  42. ^ "Erdogan Accuses Kosovo PM of 'Protecting Terrorists'" (në anglisht). Balkan Insight. 2 prill 2018. Marrë më 3 prill 2018.
  43. ^ "Archived copy" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 2008-03-12. Marrë më 2010-09-28.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) A baby brother to Turkey, Kosovo born in Europe
  44. ^ http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=SonDakika&Kategori=yasam&ArticleID=873452&Date=07.06.2008&ver=16>
  45. ^ Milliyet, Türkiyedeki Kürtlerin Sayısı. 2008-06-06.
  46. ^ Petrović & Reljić 2011.
  47. ^ "Kosovo in figures 2005" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 9 mars 2008. Marrë më 18 qershor 2020. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ Bošković, Reljić & Vračić 2016, p. 113.
  49. ^ Balcer 2012, p. 227.
  50. ^ Bobić 2015, p. 100.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

 

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Marrëdhëniet_mes_Kosovës_dhe_Turqisë&oldid=2398846"