Republika Shqiptare
Republika Shqiptare | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1925–1928 | |||||||||
.svg) Flamuri
.svg) Armët e Shtetit
| |||||||||
| Parimi: "Atdheu mbi te gjitha" | |||||||||
| Himni: Himni i Flamurit | |||||||||
.svg) | |||||||||
| Gjendja | Republikë | ||||||||
| Kryeqyteti | Tirana | ||||||||
| Gjuhët e zakonshme | Shqip | ||||||||
| Besimi | Islami, Bektashizmi, Krishtërimi (Katolicizmi, Ortodoksizmi) | ||||||||
| Qeveria | |||||||||
| Lloji i qeverisjes | Shtet njëpartiak, Republikë Parlamentare | ||||||||
| Presidenti | |||||||||
• 1925–1928 | Ahmet Zogu | ||||||||
| Kryeministri | |||||||||
• 1925–1928 | Ahmet Zogu | ||||||||
| Kuvendi | Kuvendi | ||||||||
| Epoka historike | Periudha mes luftrave | ||||||||
| 31 Janar 1925 | |||||||||
| 1 Shtator 1928 | |||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Monedha | Frangu Ar | ||||||||
| Të dhëna të tjera | |||||||||
| |||||||||
| Sot pjesë e | Shqipërisë | ||||||||
Republika Shqiptare ishte emri zyrtar i Shqipërisë i parashikuar në Kushtetutën e vitit 1925. Shqipëria u bë de facto protektorat i Mbretërisë së Italisë pas nënshkrimit të Traktateve të Tiranës të viteve 1926 dhe 192.[1][2][3] Shqipëria u shpall monarki kushtetuese në vitin 1928. Me fillimin e saj, Italia kërkoi të ishte aleate me republikën. Kjo u bë kryesisht për të rritur ndikimin e Italisë në Ballkan dhe për të ndihmuar sigurinë italiane dhe shqiptare në mosmarrëveshjet e tyre territoriale me Republikën e Dytë Helenike dhe Mbretërinë e Jugosllavisë.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pasi mposhti qeverinë e Fan Nolit, Ahmet Zogu mblodhi parlamentin për të gjetur një zgjidhje për principatën e pakurorëzuar të Shqipërisë. Parlamenti miratoi shpejt një kushtetutë të re, e shpalli Shqipërinë republikë dhe i dha Zogut fuqi diktatoriale që e lejonin të emëronte dhe shkarkonte ministrat, të bënte veto ndaj legjislacionit, të emëronte të gjithë personelin kryesor administrativ dhe të zgjidhte një të tretën e anëtarëve të Senatit.
Kushtetuta e re parashikonte një republikë parlamentare, me një president të fuqishëm që shërbente si kreu i shtetit dhe i qeverisë. Më 31 janar 1925, Zogu u zgjodh president për një mandat shtatëvjeçar nga Asambleja Kombëtare, përpara shpalljes së tij Mbret i Shqiptarëve. Ai drejtoi Shqipërinë duke përdorur katër guvernatorë ushtarakë dhe emëroi krerët e fiseve si oficerë të ushtrisë rezervë, të cilët mbaheshin në gatishmëri për të mbrojtur regjimin kundër kërcënimeve të brendshme ose të jashtme. Ai gjithashtu mbajti marrëdhënie të mira me regjimin fashist të Benito Musolinit në Itali dhe mbështeti politikën e jashtme të Italisë.
Regjimi i Zogut thuhej se ishte përgjegjës për zhdukjen e partive opozitare dhe të lirive civile. Shtypi ishte gjithashtu i censuruar rreptësisht gjatë regjimit.
Në fillim të vitit 1925, filluan një sërë reformash të fokusuara në ekonomi, por rezultatet ishin të përziera. Disa nga reformat përfshinin organizimin e nismave private në industri, ndërtim dhe transport. Po atë vit u pre monedha e parë shqiptare, Franga e Artë Shqiptare. Kapitali i huaj u fut si pjesë e politikës zyrtare të qeverisë së Zogut I, por qëllimi i regjimit të tij ishte në fakt forcimi i pushtetit personal dhe pasurimi i mbështetësve të tij. Kapitali i huaj, huatë dhe forma të tjera, u përdor si mjet për të siguruar të ardhura për regjimin dhe më vonë u përdor për tejkalimin e krizave ekonomike.
Rreth kësaj kohe u krijuan katërmbëdhjetë shoqëri të reja, me një kapital fillestar prej 7,6 milionë franga ari, rreth 28% më shumë se kapitali i shoqërive në periudhën 1921-1924. Në vitin 1928, numri i ndërmarrjeve arriti në 127 dhe kapitali vendas ishte gjashtë herë më i madh se në vitin 1927, ndërkohë që ekonomia filloi të stabilizohej.
Në vitin 1925 u krijua Banka Kombëtare Shqiptare dhe iu dha koncesion investitorëve italianë. Shteti shqiptar kishte 49% të aksioneve të bankës, ndërsa Italia 51%. Në këto kushte, Italia fitoi një pozicion më të fortë në Shqipëri. Gjatë periudhës 1925-1928, qeveria shqiptare gjithashtu rriti ndjeshëm kostot e saj.
Në vitin 1925 u krijua shoqëria SVEA (Shoqëria për Zhvillimin Ekonomik të Shqipërisë), e cila ndihmoi në lehtësimin e marrjes së një kredie për Shqipërinë me vlerë 50 milionë franga ari. Në vitin 1927, kredia vlerësohej në 65 milionë franga ari. Interesi vjetor për këtë kredi 40-vjeçare ishte 7.5%. Shumat e shlyerjes përbënin 30%-40% të të ardhurave të të gjithë vendit.[4]
Në vitin 1925, marrëveshjet ndërmjet agjencive financiare shqiptare (si SVEA) dhe grupeve financiare italiane, financuan 96,4% të projekteve të ndërtimit të rrugëve në Shqipëri. Këto kredi nuk ishin ekskluzivisht për nevojat urgjente ekonomike të vendit, por për të krijuar kushte për depërtimin e mëtejshëm të kapitalit të huaj në vend. Përgjegjësitë e departamenteve të qeverisë u shpërndanë për të rritur ndërtimin e rrugëve.
Në vitin 1928 çifligjet zinin një sipërfaqe prej 200.000 hektarësh (100.000 ishin çifligje private). Berati ishte qyteti me numrin më të madh të çifligjeve, me rreth 36.000.
Infrastruktura ishte e pamirëmbajtur gjatë kësaj periudhe. Rrugët mund të transportonin vetëm automjete më të lehta, ndërsa urat e pamirëmbajtura pengonin transportin e makinave. Transporti detar kryhej kryesisht nga kompani të huaja. Transporti ajror i postës operohej nga italianët. Tregtia ishte elementi më i madh i ekonomisë dhe gjatë kësaj kohe qarkullimi i mallrave u rrit. Lëndët e para dhe blegtoria ishin eksportet kryesore.
Shumë kompani italiane, angleze, franceze dhe amerikane filluan të bëjnë biznes në tregun shqiptar, të cilat u ndihmuan me marrëveshje tregtare ose me investime direkte.
Pozicioni i Italisë u forcua më tej nga Traktati i Tregtisë Detare, i cili i dha shtetit statusin e "kombit më të favorizuar". Kjo legalizoi monopolin italian në tregtinë e jashtme.
Depërtimi italian
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në këmbim të ndihmës për pushtimin e Zogut, Beogradi priste shlyerjen në formën e territorit dhe ndikimit në Tiranë. Megjithëse Zogu i premtoi Beogradit lëshime kufitare përpara pushtimit, udhëheqësi shqiptar vazhdoi të ushtronte presion mbi pretendimet territoriale të Shqipërisë. Më 30 korrik 1925, të dy kombet nënshkruan një marrëveshje për dorëzimin e Manastirit të Shën Naumit në Liqenin e Ohrit, dhe territoreve të tjera kufitare të diskutueshme në duart e Jugosllavëve. Megjithatë, Jugosllavia nuk korri kurrë atë që shpresonte kur investoi te Zogu. Ai iu shmang Beogradit dhe e ktheu Shqipërinë drejt Italisë për mbrojtje.
Mbrojtësit italianë të zgjerimit territorial në Shqipëri u forcuan në tetor 1922 kur Benito Musolini mori pushtetin në Romë. Mbështetësit e tij fashistë ndërmorën një program që synonte krijimin e një perandorie të re romake në rajonin e Mesdheut që do të rivalizonte Britaninë dhe Francën. Musolini e pa Shqipërinë si një pikëmbështetje në Ballkan dhe pas luftës Fuqitë e Mëdha njohën një protektorat italian mbi Shqipërinë.
Në maj të vitit 1925, Italia filloi një depërtim në jetën kombëtare të Shqipërisë që do të arrinte kulmin katërmbëdhjetë vjet më vonë me pushtimin dhe aneksimin e Shqipërisë. Hapi i parë i madh në këtë proces ishte marrëveshja midis Romës dhe Tiranës që i mundësoi Italisë të shfrytëzonte burimet minerale të Shqipërisë. Së shpejti, parlamenti i Shqipërisë ra dakord të lejonte italianët të themelonin Bankën Kombëtare Shqiptare, e cila vepronte si thesari shqiptar edhe pse zyra kryesore e saj ishte në Romë dhe bankat italiane e kontrollonin atë. Shqiptarët gjithashtu u dhanë kompanive italiane të transportit një monopol në transportin e mallrave dhe pasagjerëve drejt dhe nga Shqipëria.
Në fund të vitit 1925, Shoqëria për Zhvillimin Ekonomik të Shqipërisë, e mbështetur nga Italia, filloi t'i jepte hua qeverisë shqiptare fonde me interesa të larta për projektet e transportit, bujqësisë dhe punëve publike, përfshirë edhe pallatin e Zogut. Në fund, kreditë rezultuan të ishin subvencione.
Në mesin e vitit 1926, Italia nisi të zgjeronte ndikimin e saj politik në Shqipëri, duke i kërkuar Tiranës të njihte interesin e veçantë të Romës për Shqipërinë dhe të pranonte instruktorë italianë në ushtri dhe polici. Zogu rezistoi derisa një kryengritje në malet e veriut i bëri presion udhëheqësit shqiptar për të përfunduar Traktatin e Parë të Tiranës me italianët më 27 nëntor 1926. Në traktat, të dy shtetet ranë dakord të mos lidhnin asnjë marrëveshje me asnjë shtet tjetër që dëmton interesat e tyre reciproke. Marrëveshja, garantonte pozicionin politik të Zogut në Shqipëri, si dhe integritetin territorial të vendit.
Në nëntor 1927, Shqipëria dhe Italia hynë në një aleancë mbrojtëse, Traktatin e Dytë të Tiranës, i cili solli një gjeneral italian dhe rreth dyzet oficerë për të trajnuar ushtrinë shqiptare. Shumë shpejt ekspertët ushtarakë italianë filluan të udhëzojnë grupet paraushtarake të të rinjve. Tirana gjithashtu lejoi hyrjen e marinës italiane në portin e Vlorës dhe shqiptarët morën dërgesa të mëdha armatimi nga Italia.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Aristotle A. Kallis. Fascist ideology: territory and expansionism in Italy and Germany, 1922-1945. London, England, UK: Routledge, 2000. Pp. 132.
- ^ Zara S. Steiner. The lights that failed: European international history, 1919-1933. Oxford, England, UK: Oxford University Press, 2005. Pp. 499.
- ^ Roy Palmer Domenico. Remaking Italy in the twentieth century. Lanham, Maryland, USA: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2002. Pp. 74.
- ^ Roselli, Alessandro (2006). Italy and Albania: Financial Relations in the Fascist Period (në anglisht). I.B.Tauris & Co. Ltd. fq. 41. ISBN 978 1 84511 254 7.