Jump to content

Republika e Iliridës

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Republika e Iliridës
Flag of Republika e Iliridës
Flamuri
Coat of arms e Republika e Iliridës
Stema
Vendndodhja e Iliridës sipas aktivistëve (jeshile e lehte është territori maksimale)
Vendndodhja e Iliridës sipas aktivistëve (jeshile e lehte është territori maksimale)
Gjuhët zyrtareshqipja
NofkaIliridës
Qeveria
Lloji i qeverisjesRepublika parlamentare
Popullsia
• Përllogaritje 2002
1,400,000
• Dendësia
77/km2 (199.4/sq mi)
Të dhëna të tjera


Ilirida (maqedonisht: Илирида) ose Republika e Iliridës (maqedonisht: Република Илирида) është një shtet i propozuar në rajonet perëndimore të Maqedonisë së Veriut (atëherë Republika e Maqedonisë), i shpallur dy herë nga politikani Nevzat Halili, një herë në 1992 dhe përsëri në 2014. Propozimi është shpallur jokushtetues nga qeveria maqedonase.[1] Koncepti secesionist i Iliridës u shfaq në fillim të viteve 1990 dhe u mbrojt nga disa politikanë shqiptarë si një zgjidhje për shqetësimet dhe mosmarrëveshjet që kishte komuniteti shqiptar në lidhje me njohjen kushtetuese dhe të drejtat e pakicave brenda Maqedonisë.[2]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Deklarata e Republikës (1992)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Pas shpërbërjes së Jugosllavisë, pozita e shqiptarëve etnikë ishte e pasigurtë në vitet e para të republikës së re maqedonase. U shfaqën parti të ndryshme politike shqiptare, nga të cilat Partia për Prosperitet Demokratik (PPD) ishte më e madhja. PPD bëri thirrje për përmirësimin e statusit të shqiptarëve në Maqedoni, të drejtat e arsimit të zgjeruar dhe përdorimi i gjuhës shqipe, ndryshimet kushtetuese, lirimi i të burgosurve politik, sistemi i votimit proporcional dhe përfundimi i diskriminimit. Pakënaqësia për mungesën e njohjes kushtetuese të të drejtave kolektive për shqiptarët rezultoi që kreu i PPD-së Nevzat Halili duke deklaruar partinë e tij do ta konsideronte kushtetutën si të pavlefshme dhe do të shkonte drejt kërkimit të autonomisë.

Më vonë, një referendum për statusin e shqiptarëve në Maqedoni, i shpallur i paligjshëm nga qeveria maqedonase, u mbajt në janar 1992. 74% nga 92% e atyre që kishin të drejtë të votonin, votuan për autonominë e shqiptarëve.[3] Më 31 mars 1992, rreth 40,000 protestues shqiptarë etnikë demonstruan në rrugët e Shkupit, duke kërkuar që Maqedonia të mbetet një shtet i panjohur derisa zonat me shumicë shqiptare të ishin autonome.[4]

Më 6 prill 1992, Republika e Iliridës u shpall në Strugë nga aktivistët shqiptarë, para një turme prej 2.500 personash. Organizatori kryesor ishte kreu i PPD, Nevzat Halili.[5]

Republika e propozuar do të kishte mbuluar afërsisht gjysmën e territorit të Maqedonisë, kryesisht ku shqiptarët janë të përqendruar dhe përbëjnë shumicën e popullsisë, në perëndim dhe veri-perëndim të vendit. Ai synonte të bashkonte të gjithë shqiptarët që jetojnë në Jugosllavi. Më vonë, qëllimi i republikës ishte ai i favorizimit të federalizimit të Maqedonisë.

Më 6 nëntor 1992, policia maqedonase përdori forcën për të shpërndarë shqiptarët etnikë, të cilët po protestonin për lëshimin e një kontrabande cigaresh. Përleshjet me policinë rezultuan në vdekjen e 4 shqiptarëve dhe 36 të plagosurve. Policia sekuestroi 2,000 fletëpalosje të nënshkruara nga lëvizja rinore shqiptare Ilirida, e cila u bëri thirrje shqiptarëve të Maqedonisë të bëjnë luftë për të drejtat e tyre të vetëvendosjes.

Udhëheqja maqedonase i kundërshtoi kërkesat, pasi ata i panë si një "kalë Trojan" që mund të çonte në shkëputje dhe të bëhej pjesë e fushatës së orientuar drejt krijimit të "Shqipërisë së Madhe" (Shqiperia etnike) duke i bashkuar Shqipërisë zona të tjera në Ballkan. [6]

Çështja Paramilitare (1993-1995)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Fletëvotimi nga referendumi për shpalljen e Autonomisë territoriale dhe politike të shqiptarëve në Iliridë (Maqedoni e Veriut) në vitin 1992

Gjatë periudhës së fitimit të pavarësisë dhe para largimit të ushtrisë jugosllave nga vendi, Presidenti maqedonas Kiro Gligorov u kishte thënë qytetarëve maqedonas dhe shqiptarë që të krijonin forca paramilitare. Dalja paqësore e ushtrisë jugosllave nga Maqedonia i dha fund inkurajimit zyrtar për formimin e forcave paramilitare. Në atë kohë, armët ishin grumbulluar për "vetëmbrojtje komunale". Të dyja këto ngjarje do të çonin më vonë në zbulimin e asaj që u bë e njohur si "komploti i armëve" ose "skandali i armëve" (nëntor 1993) që përfshinte disa zyrtarë të PPD-së, si Zëvendës Ministri i Mbrojtjes, të implikuar në atë që media maqedonase e quajti një "organizatë paramilitare shqiptare".

Autoritetet maqedonase arrestuan një grup politikanësh të PPD-së, sipas zyrtarëve të qeverisë të akuzuarit ishin në posedim të 300 mitralozave dhe planifikuan një kryengritje të armatosur prej 20,000 shqiptarësh për të krijuar Republikën e Iliridës. Një përpjekje për të pajtuar politikanët shqiptarë, Gligorov deklaroi se nuk ekzistojnë lidhje midis të akuzuarve dhe drejtuesve të PPD-së, ndërsa udhëheqja shqiptare bëri thirrje për unitet dhe besnikëri ndaj shtetit. Vdekja në kujdestari të njërit prej të akuzuarve ngriti tensionet. Sipas burimeve qeveritare, ekzistonte një koordinim midis aktivistëve shqiptarë të Maqedonisë, disa shqiptarëve të Kosovës dhe Republikës së Shqipërisë. Qeveria e Shqipërisë i mohoi ato akuza, dhe kështu bëri edhe Ibrahim Rugova, president i atëhershëm i Republikës së Kosovës.[7] Shqipëria pretendoi se komploti dhe thirrjet e mëparshme për një Iliridë ishin një trillim nga FR Jugosllavia. PPD dha një përgjigje fillestare të heshtur për ngjarjet. Ata deklaruan se armët ishin kontrabanduar për shkak të ndjenjave të pasigurisë, të mbajtura nga qytetarët gjatë largimit të ushtrisë jugosllave, ndjenja që ishin shuar me krijimin e një ushtrie maqedonase.

Në vitin 1993 Halili u gjykua për secesionizëm "paramilitarë", por nuk u burgos. Halili pastaj u zhduk nga skena politike. Anëtarët e tjerë të akuzuar të PPD-së gjatë gjykimit të tyre, pohuan se ata vepruan në vetëmbrojtje në një kohë kur ushtria maqedonase nuk ishte formuar. Aktakuza thoshte se i akuzuari kishte për qëllim rrëzimin e shtetit përmes një rrjeti të sofistikuar paramilitarë dhe komunikimi me qendër në qytete në veri dhe perëndim të vendit. Të akuzuarit u gjykuan sipas ligjit nga periudha e ish-Jugosllavisë. Fillimisht anëtarët në qeverinë maqedonase u kishin thënë të akuzuarve politikanë të PPD-së se ata do të marrin dënime të shkurtra që shkojnë deri në maksimum 18 muaj.[8] Më vonë gjykata në Shkup dha dënime që përfshinin 5 deri në 8 vjet për 10 politikanët e PPD-së: Abdylselem Arsallani, Mitat Emini, Hasan Agushi, Aqif Demiri, Burim Murtezani, Resmi Ejupi, Hysen Haskaj, Selam Elmazi, Eugen Cami dhe Shinasi Rexhepi.[9] Misioni i Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) në Maqedoni vuri në dukje parregullsi të shumta me procedurat gjyqësore dhe shkeljet e të drejtave të të pandehurve. Gjatë janarit 1995, dy vjet u hoqën nga dënimet e të gjithë 10 burrave nga një gjykatë apeli. Më 1 gusht 1995, burrat u lanë të lirë, me 8 duke vuajtur vetëm një të tretën e kohës së tyre në burg. Si Emini ashtu edhe Agushi morën amnisti.[10] Disa burime midis ushtarakëve perëndimorë vendosën përgjegjësinë për nxitjen e skandalit të armëve mbi Richard Tomlinson, një oficer i Shërbimit i Inteligjencës Sekrete Britanike (MI6) operativ me lidhje ne udhëheqjen e PPD-së në luajtjen e një roli të rëndësishëm, së bashku me Britaninë dhe Inteligjencën Franceze.[11]

Harta e propozuar e Republikës së Iliridës[12]

Fundi i viteve ‘90 dhe fillimi i viteve 2000

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fraksioni nacionalist i PPD-së ishte përballur me Halilin në shtator 1993 në kongresin e partisë dhe udhëheqja u akuzua për dështimin e "marrjes së autonomisë ose statusit të një populli të shtetit". Deri në vitin 1994, partia u nda dhe fraksioni nacionalist u bë Partia Demokratike e Shqiptarëve (PDSH) e udhëhequr nga Arbën Xhaferi dhe Menduh Thaçi, ndërsa një PDP e përhumbur drejtohej nga Abdurman Haliti.[13] Muhamed Halili, ish-koordinator i Partisë së ndarë tani për prosperitet demokratik (PPD), deklaroi për një gazetë bullgare në 1994 se partia prapë dëshironte të arrinte autonominë, dhe se autonomia e shqiptarëve në Maqedoni ishte "faza e parë e dy-kombeve shtet". [14] Drejtuesit e tjerë shqiptarë heshtën për këtë çështje, por në qershor 1994 Partia Kombëtare Shqiptare (PKSH) vendosi që "Autonomia e Iliridës është minimumi që duhet të realizojnë shqiptarët e Maqedonisë", dhe Abdurahman Haliti, president i PPD-së, paralajmëroi se: "Ata që mendojnë se opsioni i autonomisë për shqiptarët e Maqedonisë nuk ekziston, janë të gabuar".

Gjatë periudhës së luftërave jugosllave (1990), bashkësia ndërkombëtare ishte e vendosur në ruajtjen e integritetit territorial në rajon dhe ajo rezultoi në zbutjen e kërkesave nga politikanët shqiptarë dhe më vonë në konfliktin e vitit 2001. Një organ i quajtur "Grupi i Punës për Komunitetet Etnike dhe Kombëtare dhe Minoritetet" (1991-1996) u krijua për t'u marrë me shpërbërjen Jugosllave. Grupi i punës ishte i suksesshëm në ndërmjetësimin e një përzgjedhjeje të kërkesave të pakicave dhe i bindi shqiptarët të mos ndjekin autonominë në Maqedoni pas 1992. Nga mesi i dekadës, udhëheqja politike shqiptare kishte ndryshuar qëndrimet nga fillimi i kërkimit të autonomisë në Maqedoni në një "vetëvendosje të brendshme" për pakicën shqiptare që nënkupton autonominë kulturore në vend të qëllimeve territoriale.

Këshilltarja e Kryeministrit të Kosovës, Fëllanza Podrimja, mban flamurin e Iliridës në një vizitë në Sarajevë

Në vitin 1999, Paramilitarja Shqiptare e Republikës së Iliridës ishte krijuar dhe u konsiderua e paligjshme nga qeveria e Shkupit. Sidoqoftë ata ishin toleruar.[15]

Deri në vitin 2001, ndjenjat për ndryshime territoriale ishin minimale midis shqiptarëve në Maqedoni gjatë konfliktit midis UÇK-së dhe Ushtrisë Maqedonase. Në një sondazh mbarëkombëtar të porositur nga Zyra e Kërkimeve e Departamentit të Shtetit e SHBA-së, në prill-maj 2001, një shumicë (69%) e shqiptarëve simpatizuan kërkesat e UÇK-së, megjithatë shumica (87%) mbështesin unitetin e vendit me 71% duke deklaruar një preferencë për të jetuar në një Maqedoni multietnike në krahasim me një Shqipëri të Madhe.[16]

Në 2002 u krijua Ushtria e Republikës së Iliridës. Qëllimi i ushtrisë ishte përfshirja e Maqedonisë Perëndimore në Shqipëri ose në Kosovë. E pohuar e përbërë nga 200 anëtarë, u aludua se anëtarët e ushtrisë u betuan për Lekë Zogun, pretendues i titullit të Princit të Kurorës së Shqipërisë. Sidoqoftë, Leka Zogu i mohoi këto pretendime.[17]

Megjithëse ideja e Republikës së Iliridës dukej se ishte braktisur nga përkrahësit e saj,[18] më 18 shtator 2014 disa dhjetëra shqiptarë u mblodhën në Shkup për të deklaruar përsëri krijimin e Republikës së Iliridës. [19] Sipas Nevzat Halilit, president i vetëshpallur, e drejta e shqiptarëve në Maqedoni për vetëvendosje dhe shpallja e Iliridës si një rajon autonom bazohet në Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara.[20] Halili kërcënoi të organizojë një referendum nëse planet e tij do të injoroheshin nga qeveria.[21]

Shih edhe

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Turkish yearbook of international relations (në turqisht). Dış Münasebetler Enstitüsü, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara Üniversitesi. 1995. fq. 122.
  2. ^ Danforth, Loring M. (1997). The Macedonian conflict: Ethnic nationalism in a transnational world (në anglisht). Princeton University Press. fq. 145. ISBN 9780691043562.
  3. ^ Federalism, Regionalism, Local Autonomy and Minorities: Proceedings, Cividale Del Friuli (Italy), 24-26 October 1996 : Conference (në anglisht). Council of Europe. 1 janar 1997. fq. 82. ISBN 978-92-871-3434-9.
  4. ^ Židas Daskalovski (2006). Walking on the Edge: Consolidating Multiethnic Macedonia, 1989-2004 (në anglisht). Globic Press. fq. 68. ISBN 978-0-9776662-3-2.
  5. ^ Geert-Hinrich Ahrens (6 mars 2007). Diplomacy on the Edge: Containment of Ethnic Conflict and the Minorities Working Group of the Conferences on Yugoslavia (në anglisht). Woodrow Wilson Center Press. fq. 399–. ISBN 978-0-8018-8557-0.
  6. ^ Woodward, Susan L. (1995). Balkan Tragedy: Chaos and Dissolution after the Cold War (në anglisht). Brookings Institution Press. fq. 342. ISBN 9780815722953.
  7. ^ Hugh Miall (1 nëntor 1994). Minority rights in Europe (në anglisht). Council on Foreign Relations Press. fq. 75. ISBN 978-0-87609-172-2.
  8. ^ Phillips 2004, p. 67
  9. ^ Shea, John (1997). Macedonia and Greece: The struggle to define a new Balkan nation (në anglisht). McFarland. fq. 230–231. ISBN 9780786402281.
  10. ^ Abrahams, Fred (1996). A Threat to "Stability": Human Rights Violations in Macedonia (në anglisht). Human Rights Watch. fq. 44-47. ISBN 9781564321701.
  11. ^ Phillips 2004, pp. 67-68
  12. ^ Lyon 2015, p. 198.
  13. ^ Phillips, John (2004). Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans (në anglisht). Yale University Press. fq. 68. ISBN 9780300102680.
  14. ^ Sabrina P. Ramet (1 janar 1997). Whose Democracy?: Nationalism, Religion, and the Doctrine of Collective Rights in Post-1989 Eastern Europe (në anglisht). Rowman & Littlefield. fq. 80. ISBN 978-0-8476-8324-6.
  15. ^ Michael E. Brown; Richard N. Rosecrance (1 janar 1999). The Costs of Conflict: Prevention and Cure in the Global Arena (në anglisht). Rowman & Littlefield. fq. 134–135. ISBN 978-0-8476-8894-4.
  16. ^ Lyon, Aisling (2015). Decentralisation and the Management of Ethnic Conflict: Lessons from the Republic of Macedonia (në anglisht). Routledge. fq. 32. ISBN 9781317372042.
  17. ^ Vera Stojarová; Peter Emerson (2 tetor 2013). Party Politics in the Western Balkans (në anglisht). Taylor & Francis. fq. 98. ISBN 978-1-135-23584-0.
  18. ^ Indiana Slavic Studies (në anglisht). Indiana University. 1999. fq. 71.
  19. ^ Marusic, Sinisa Jakov (19 shtator 2014). "Albanians Declare 'Republic' in Macedonia" (në anglisht). Balkan Insight. Marrë më 5 prill 2020.{{cite news}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  20. ^ "Albanians proclaim "Republic of Ilirida" in Macedonia" (në anglisht). InSerbia. 19 shtator 2014. Marrë më 20 shtator 2014.
  21. ^ ""Republic of Ilirida" declared in Macedonia" (në anglisht). b92. 19 shtator 2014. Marrë më 20 shtator 2014.

Lidhje të jashtme

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Republika_e_Iliridës&oldid=2731634"