Xhemijeti
Xhemijeti | |
|---|---|
| Kryetari | Nexhip Draga Ferhat Draga |
| Themeluar | 1918 |
| Tretur | 1925 |
| Ideologjia | Islamizëm Konservatizëm Nacionalizëm shqiptar Interesa minoritarë |
| Krahu politik | Krahu i djathtë me luhatje te ekstremi i djathtë |
Xhemijeti (turqisht: Cemiyet, "Bashkimi", emri i plotë: turqisht: İslam Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti, "Shoqata Islamike për Mbrojtje dhe Drejtësi"[1]) ishte parti politike e myslimanëve të Kosovës, Maqedonisë e Sanxhakut në Mbretërinë e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve. Përfaqësonte shqiptarët, sllavët myslimanë e turqit e çfarë quheshe në atë kohë "Serbia jugore". U krijua në gusht 1918 dhe u themelua zyrtarisht në dhjetor të vitit 1919 në Shkup. Partia u përfshi në zgjedhjet e 1920-ës dhe 1923-shit, në të cilat u zgjodhën 8 deputete dhe 14 deputete nga partia respektivisht.
Historiku
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Për t’u organiuzar në rrafshin politik, me qëllim që të mbroheshin interesat qytetare të shqiptarëve të robëruar në Mbretërinë SKS, më 18 dhjetor 1918 në Shkup, në prani të 64 pjesëmarrësve, do të themelohej partia politike Xhem’ijeti (Bashkimi). Në këtë kuvend, pas një debati tet-orësh, do të arrihej të aprovohej Statuti dhe Programi i Xhem’ijetit. Në bazë të statutit Kuvendi themelues zgjodhi Këshillin Qendror (Hejeti Feale). Gjthashtu u zgjodh edhe Këshilli Mbikëqyrës (Hejeti Teftishije). Kryetar të Xhem’ijetit Kuvendi zgjodhi Nexhip Dragën nga Mitrovica, nënkryetar Sheh Sadudinin nga Tetova, ndërsa sekretar u zgjodh Aqif Blyta nga Pazari i Ri.[2]
Në filli ishte planifikuar bashkimi me Partinë Politike të Myslimanëve të Bosnjës, me Organizatën e Myslimanëve Jugosllavë e themeluar në Sarajevë në shkurtin e po atij vitit. Edhe pse nuk erdhi deri te bashkimi për shkak të dallimeve gjuhësore megjithatë, myslimanët e Kosovës, Republikës së Maqedonisë dhe Bosnjës, ranë dakord në Konferencën e Shkupit për një sërë kërkesash politike: për autonominë e plotë fetare, për vazhdimësinë e gjyqeve të Sheriatit për çështjet civile për ruajtjen e vakëfeve, për “përdorimin e lirë dhe zyrtar të gjuhës përkatëse amtare të joserbëve në shkolla” dhe për mbrojtjen e pronave të bejlerëve nga reformat e reja agrare.
Në zgjedhjet për Asamblenë Kushtetuese të vitit 1920, Xhemijeti mori 3 vende nga 18 sosh të Kosovës (dhe dy në Maqedoni). Politikani më i shquar i Xhemijetit ishte Ferat Draga.
Shumë nisma dhe përpjekje politike të deputetëve të Xhemijetit në Beograd, kishin si qëllim që të mbronin pronat e mëdha të ish-çifligarëve osmanë, për këtë arsye kjo organizatë shpesh herë edhe quhej si njëlloj partie e “bejlerëve”. Mirëpo, deputetët e saj (si edhe deputetët e tjerë myslimanë nga Kosova, që i ishin bashkëngjitur formalisht radikalëve dhe demokratëve), herë here kishin zhvilluar veprimtari politike dhe kishin bërë protesta, duke reaguar ndaj kushteve të përgjithshme të jetesës në Kosovë. Më 1921, deputetët myslimanë u ankuan në kuvend për dhunën policore dhe arrestimet arbitrare, duke pretenduar se policia në rajonin e Prishtinës: “E trajton popullsinë e pafajshme myslimane në një mënyrë që ta kujton inkuizicionin e mesjetës”. Në prillin e vitit të ardhshëm, në kongresin e tij të tretë, Xhemijeti, kërkoi publikisht nga qeveria që t’u lejonte refugjatëve që të ktheheshin në pronat e tyre të mëparshme. Para zgjedhjeve të vitit 1923, lideri i radikalëve, Nikolla Pashiq, shkoi në Shkup për t’i bërë për vete politikanët e Xhemijetit. Ata kërkuan hapjen e shkollave shqipe, kështu që me atë rast u bënë edhe premtime të përgjithshme nga pala serbe ; kur u numëruan votat, u konstatua se radikalët mund të formonin qeverinë vetëm me përkrahjen e Xhemijetit dhe të Partisë së Gjermanëve Etnikë; këtë përkrahje ata e siguruan; premtimet e dhëna nga Pashiqi për të drejta të shqiptarëve nuk u përmbushen kurrë. Në fund të po atij viti, në shtator, Xhemijeti dërgoi një kërkesë formale që të ndalej programi i kolonizimit, por kjo kërkesë u injorua. Më në fund, më 1925, deputetët e Xhemijetit votuan kundër buxhetit kur morën vesh se asnjë nga kërkesat, e parashtruara prej tyre (mbi të gjitha, shkollat shqipe) nuk ishte miratuar. Që atëherë, marrdhëniet e Xhemijetit dhe radikalëve u keqësuan me shpejtësi. Politikani më i shquar i Xhemijetit, Ferat Draga, dëshironte t’i ndërpriste marrëdhënjet me të menjëherë. Një vit më parë, ai ishte ankuar për terrorin serb të ushtruar në Kosovë, duke përfshirë edhe kërcënimin me vdekje kundër tij. Tashti ai vendosi që ta bënte Xhemijetin një pjesë përbërëse të aleancës së opozitës anti Beogradase, me ç’rast edhe vizitoi Kongresin e Partisë Popullore fshatare Kroate- e cila ishte forca më e madhe e politikës kundërcentraliste në vend, në teritorin e vitit 1924. Ndërkaq, një fraksion i Xhemijetit, refuzoi ta përmbushte politikën e tij kështu që partia u përça. Nga fundi i vitit 1924, Pashiqi dërgoi njeriun e tij më të besueshëm, Punisha Raçiq, në Kosovë që ë takohej me zyrtarë vendës serbë, si dhe për të përgatitur kushtet paraprake për një fushatë opstrukcioni dhe frikësimi, me qëllim që të shkatërrohej Xhemjeti në këtë rajon. Në janar të vitit 1925, dy muaj para zgjedhjeve të përgjithshme, u arrestua Ferat Draga, së bashku me aktivistë të tjerë të dalluar, duke përfshirë edhe gazetarët e revistës së Xhemjetit në gjuhën turke, ”Hak”, në prag të zgjedhjeve, Ferat Draga u dënua me 20 vjet burgim. Më pas pasi u lirua nga burgu dhe u ftua në Beograd që të bënte një ujdi politike me Pashiqin; por asgjë s’doli nga kjo marrëveshje, kështu që në vigjilje të zgjedhjeve të reja, më 1927, ai u burgos sërish dhe u dënua edhe një herë me 20 vjet burgim. Partia e Xhemijetit u dobësua nga ky sulm, si dhe nga përçarjet e brendshme, u shthur dhe pushoi së ekzistuari si forcë politike. Revista "Hak" pushoi së botuari; u arrestuan edhe disa liderë tjerë, të kësaj partije, kurse një ndër intelektualët e spikatur të kësaj kohe, Nazim Gafurri, u vra gjatë majit të vitit 1927, me siguri për shkak se kishte kritikuar publikisht metodat e kërcënimit që u zbatua gjatë zgjedhjeve lokale nga zyrtarët serbë.
Zgjedhjet e vitit 1923
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit].svg)
Në zgjedhjet parlamentare të Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve, Xhemijeti morri 71,453 vota ose 3.3% të votave, që rezultuan në 14 deputetë. Këto deputetë ishin të gjihtë të besimit islam, ndërkohë 10 deputetë deklaroheshin si shqiptarë, ndërsa nga dy si serb dhe turq. Dy shqiptarë të tjerë gjendeshin në listën e Partisë Radikale.[3]
Aktiviteti i Xhemijetit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Çështjet e pazgjidhura ekonomike, politike dhe kombëtare në Mbretërinë SKS, ishin arsye për mosbesim, padurueshmëri të ndërsjellët, dhe për nxitjen e konflikeve ndërmjet partive poltike në periudhën e viteve 1921-1923. Për këtë arsye mënyra për zbatimin e zgjedhjeve dhe strukturës së Kuvendit Popullor paraqiste segment shumë të rëndsishëm për jetën e përgjithshme poltike në trevat lindore, me theks të veçantë të veprimit politik të organizatës politike të Xhemijetit.
Programi i Xhemijetit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Programi i Xhemijetit
Trendet e zhvillimit të organizatës politike Xhemijeti, qëndrimet programore, sukseset e arritura në zgjedhjet parlamentare të vitit 1920 dhe 1923, strukturimi i anëtarësisë dhe bashkëpunimi me partitë e tjera politike, janë karakteristikat themelore të kësaj organizate gjatë periudhës së funksionimit të saj në kuadër të Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve. Këto përpjekje dilnin nga vendimet e sjella në kongreset dhe konferencat e Xhemijetit, por ishin edhe kusht për bashkëpunim me Partinë Radikale, që të paraqitet para elektoratit mysliman nga trevat lindore.
Burimi i të shënave
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Elsie, Robert (24 dhjetor 2012). A Biographical Dictionary of Albanian History (në anglisht). I. B. Tauris. fq. 291. ISBN 9781780764313.
- ^ Prof. dr. Hakif Bajrami; Kë e akuzojnë plagët e Kosovës 1844-1999 (34)http://www.epokaere.com/sq/Fejtone/Si-u-rreshtuan-Shqiptar%C3%ABt-karshi-fuqive-evropiane[lidhje e vdekur][lidhje e vdekur]
- ^ Kostiç, Laza (1924). Statistika izbora narodnih poslanika kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca održanih 18 marta 1923. godine (në serbisht). Beograd: Državna Štamparija.
|
Ky artikull nga Historia është një faqe cung. Mund të ndihmoni Wikipedian duke e përmirësuar. |