Shihni burimin për Ante Paveliq

[[Skeda:Ante Pavelić StAF W 134 Nr. 026020 Bild 1 (5-92156-1).jpg|parapamje|Ante Paveliq]]
'''Ante Paveliqi''' ([[kroatisht]]: ''Ante Pavelić'' 14 korrik 1889&nbsp;– 28 dhjetor 1959) ishte një politikan kroat që themeloi dhe drejtoi organizatën [[Fashizmi|fashiste]] ultranacionaliste të njohur si [[Ustashe]] në vitin 1929 dhe shërbeu si [[Diktatori|diktator]] i [[Shteti i pavarur i Kroacisë|Shtetit të Pavarur të Kroacisë]] ''(Nezavisna Država Hrvatska - NDH)'' një shtet kukull fashist i ndërtuar nga pjesë të [[Jugosllavia|Jugosllavisë]] së pushtuar nga autoritetet e [[Gjermania Naziste|Gjermanisë naziste]] dhe [[Italia fashiste (1922-1943)|Italisë Fashiste]], nga viti 1941 deri në 1945. 

Paveliqi dhe ustashët persekutuan shumë pakica racore dhe kundërshtarë politikë në NDH gjatë luftës, duke përfshirë [[Serbët në Kroaci|serbët]], hebrenjtë, [[romët]] dhe [[Partizanet e rene ne ish Jugosllavi|antifashistët]], duke u bërë një nga figurat kryesore të [[gjenocidi]]t të [[Serbët|serbëve]], [[Porajmos]] dhe [[Holokausti]]t në NDH.{{Sfn|Tomasevich|2001}} {{Sfn|Glenny|2001}} {{Sfn|Hoare|2006}}

== Biografia ==
[[Skeda:Adolf Hitler meets Ante Pavelić.1941.jpg|parapamje|Paveliqi me Hitlerin (1941)]]
Ante Pavelić lindi në fshatin [[Hercegovina|Hercegovinez]] të Bradinës në shpatet e malit Ivan në veri të [[Konjiqi|Konjic]], afërsisht {{Convert|15|km}} në jugperëndim të [[Haxhiqi]], atëherë pjesë e [[Perandoria Osmane|Perandorisë Osmane]] të pushtuar nga [[Perandoria Austro-Hungareze]]. Prindërit e tij ishin shpërngulur në Bosnje dhe Hercegovinë nga fshati Krivi Put në pjesën qendrore të fushës së [[Velebiti|Velebit]], në [[Lika|Likën]] jugore (në [[Kroacia|Kroacinë]] e sotme), {{Sfn|Dizdar|Grčić|Ravlić|Stuparić|1997}} {{Sfn|Fischer|2007}} për të punuar në linjën hekurudhore [[Sarajeva|Sarajevë]] - [[Metkoviq]].{{Sfn|Tanner|2001}}

Në fillim të karrierës së tij, Paveliq ishte një avokat dhe një politikan i Partisë Kroate të të Drejtave në [[Mbretëria Jugosllave|Mbretërinë e Jugosllavisë]], i njohur për besimet e tij [[Nacionalizmi|nacionaliste]] dhe mbështetjen për një Kroaci të pavarur. Nga fundi i viteve 1920, veprimtaria e tij politike u bë më radikale pasi ai u bëri thirrje kroatëve të revoltoheshin kundër Jugosllavisë dhe planifikoi një [[Protektoriat|protektorat]] [[Mbretëria e Italisë|italian]] të Kroacisë të ndarë nga Jugosllavia. Pasi Mbreti Aleksandri I shpalli diktaturën e tij më 6 janar në 1929 dhe ndaloi të gjitha partitë politike, Paveliqi shkoi jashtë vendit dhe komplotoi me [[Organizata Revolucionare Maqedonase (ORM)|Organizatën e Brendshme Revolucionare Maqedonase]] (IMRO) për të minuar shtetin jugosllav, gjë që bëri që autoritetet jugosllave ta gjykonin në mungesë dhe ta dënonin, deri në vdekje. Ndërkohë, Paveliqi ishte zhvendosur në Italinë Fashiste, ku themeloi Ustashe, një lëvizje nacionaliste kroate me synimin për të krijuar një Kroaci të pavarur me çdo mjet, duke përfshirë përdorimin e terrorit.{{Sfn|Tomasevich|1975}}{{Sfn|Tomasevich|2001}} {{Sfn|Glenny|2001}} Paveliqi inkorporoi veprime terroriste në programin ustash, të tilla si bomba në trena dhe atentate, organizoi një kryengritje të vogël në Lika në 1932, duke kulmuar me vrasjen e mbretit Aleksandër në 1934 në lidhje me IMRO. Paveliqi u dënua edhe një herë me vdekje pasi u gjykua në Francë në mungesë dhe, nën presionin ndërkombëtar, italianët e burgosën për 18 muaj dhe penguan kryesisht ustashët në periudhën pasuese.

Me urdhër të gjermanëve, ustasha Slavko Kvaternik i lartë shpalli themelimin e NDH-së më 10 prill 1941 në emër të Paveliqit. Duke e quajtur veten ''Poglavniku'', ose udhëheqësi suprem, Paveliq u kthye nga Italia dhe mori kontrollin e qeverisë kukull. Ai krijoi një sistem politik të ngjashëm me atë të Italisë fashiste dhe Gjermanisë naziste. NDH, ndonëse përbënte një Kroaci të Madhe, u detyrua nga italianët të hiqte dorë nga disa koncesione territoriale ndaj kësaj të fundit. Pas marrjes së kontrollit, Paveliq imponoi politika kryesisht anti-serbe dhe [[Antisemitizmi|antisemitike]] që rezultuan në vdekjen e mbi 100,000 serbëve dhe hebrenjve në kampet e përqendrimit dhe shfarosjes në NDH, {{Sfn|Glenny|2001}} {{Sfn|Hoare|2006}} duke vrarë dhe torturuar disa qindra mijëra serbë, {{Sfn|Žerjavić|1993}} {{Sfn|Hoare|2006}} së bashku me dhjetëra mijëra romë dhe hebrenj. {{Sfn|Glenny|2001}} {{Sfn|Hoare|2006}} Këto persekutime dhe vrasje janë përshkruar si "episodi i vetëm më katastrofik në [[Jugosllavia|historinë jugosllave]]". {{Sfn|Glenny|2001}}

Në vitin 1945, Pavelić urdhëroi ekzekutimet e politikanëve të shquar të NDH-së Mladen Lorkoviq dhe Ante Vokiq nën akuzat për tradhti, kur ata u arrestuan për komplot për ta rrëzuar atë dhe për ta lidhur NDH-në me [[Aleatët e Luftës së Dytë Botërore|aleatët]]. Pas dorëzimit të Gjermanisë në maj, Paveliq urdhëroi trupat e tij të vazhdonin të luftonin edhe pas dorëzimit. Më pas ai urdhëroi NDH-në të ikte në Austri për t'i dorëzuar forcat e tyre të armatosura ushtrisë britanike që përparonte, e cila refuzoi dhe i udhëzoi ata të dorëzoheshin te partizanët. Të nxitur nga sulmet në pozicionin e tyre, partizanët filluan të kryenin [[Tragjedia e Bleiburgut|vrasjet e ustashëve]]. Paveliq iku në Austri dhe më vonë ishte një këshilltar sigurie i Presidentit të [[Argjentinë]]s Juan Perón, i cili siguroi strehë për shumë fashistë . Më 10 prill 1957, a<nowiki><span typeof="mw:Entity" id="mwZQ">&</nowiki>nbsp;<nowiki></span></nowiki>Pronari serb i hotelit tentoi të vriste Paveliqin duke e qëlluar; duke mbijetuar fillimisht, plagët që rezultuan do të çonin në vdekjen e tij më 28 dhjetor 1959, në moshën 70-vjeçare, pasi kaloi dy vjet e gjysmë në [[Diktatura e Francisko Frankos|Spanjën frankoiste]] .

== Shih edhe ==
* [[Shteti i Pavarur i Malit të Zi]]
* [[Shqipëria nën pushtimin italian (1939–43)]]

== Referime ==
{{reflist|3}}

[[Kategoria:Vdekje 1959]]
[[Kategoria:Lindje 1889]]
[[Kategoria:Vetitë CS1: Burime në kroatisht (hr)]]
[[Kategoria:Ushtarakë kroatë]]