Masakrat ndaj shqiptarëve në Luftën e Parë Botërore

Masakrat e shqiptarëve në Luftën e Parë Botërore ishin një sërë krimesh lufte të kryera nga trupat serbe, malazeze, greke dhe bullgare kundër popullsisë civile shqiptare të Shqipërisë, Maqedonisë dhe Kosovës gjatë dhe menjëherë para Luftës së Madhe. Këto mizori ishin vazhdimësi e masakrave të mëparshme të kryera gjatë Luftërave Ballkanike. Në vitin 1915, trupat serbe zbatuan një politikë të tokës së djegur në Kosovë, duke masakruar dhjetëra mijëra shqiptarë.[1] Ndërmjet viteve 1912 dhe 1915, 132 fshatra shqiptare u rrafshuan me tokë.[2][3]

Shumë shqiptarë në rajonin e Kërçovës u vranë nga forcat bullgare ndërmjet viteve 1915-1918.[4] Në vitin 1916, shumë shqiptarë në Shtërpce dhe Naçallnik vdiqën nga uria ose u sëmurën si pasojë e ushtarëve bullgarë që grumbullonin grurin e fshatarëve, gjë që çoi në një zi buke të shkaktuar nga njeriu.[5][6] Numri i shqiptarëve (përfshirë luftëtarët) që u vranë ose vdiqën gjatë Luftës së Parë Botërore në Shqipëri vlerësohet të jetë rreth 70,000 sipas Spencer Tucker.[7] Komiteti i Kosovës, në vitin 1919, pohoi se ushtritë serbe dhe malazeze vranë 200.000 shqiptarë që nga Luftërat Ballkanike, duke përfshirë rreth 100.000 shqiptarë të vrarë në Kosovë nga viti 1913 deri në 1915, dhe se trupat bullgare kishin vrarë 50.000 shqiptarë gjatë gjithë Luftës.[8] Në vitin 1921, deputetët shqiptarë pohuan se 85.676 shqiptarë të Kosovës janë vrarë që nga Luftërat Ballkanike.[9]

Pas Luftës së Madhe, shqiptarët në Mbretërinë e Jugosllavisë ishin objekt i persekutimit.

Sfondi

Gjatë Luftërave Ballkanike, në territoret e pushtuara nga Lidhja Ballkanike u kryen mizori të shumta kundër popullsisë shqiptare, tipike nga forcat serbe dhe malazeze. Sipas rrëfimeve bashkëkohore, rreth 25,000 shqiptarë u vranë gjatë gjysmës së parë të Luftës së Parë Ballkanike, përpara se dhuna të arrinte kulmin.[8][10][11] Vlerësohet se deri në 120,000 ose më shumë u vranë në Serbinë e Vjetër ose në të gjitha zonat e pushtuara nga ushtria serbe.[12][13][14][15][16][17] Përveç kësaj, sipas dokumenteve serbe, 281,747 shqiptarë mbi moshën gjashtë vjeç u dëbuan nga Serbia e Vjetër, ndërsa shifrat e tjera mund të arrijnë deri në 60,000.[18][19][20] Komisioni Carnegie i karakterizoi dëbimet dhe masakrat si një përpjekje për të transformuar strukturën etnike të rajoneve të banuara kryesisht nga shqiptarët.[21]

Masakrat

Sipas një artikulli në Boston Daily Globe, botuar më 8 nëntor 1915, trupat serbo-malazeze pushkatuan ose goditën me bajonetë 20.000 gra dhe fëmijë shqiptarë dhe shkatërruan 300 fshatra dhe 35.000 shtëpi, duke lënë 330.000 njerëz pa azil.[22]

Në vitin 1918, forcat serbe hynë në fshatrat shqiptare me qëllim që t'i çarmatosnin, duke rezultuar në djegien e një numri fshatrash.[23][24]

Sipas Justin McCarthy, në vitin 1915 forcat serbe dhe bullgare hynë në rajonin e Manastirit, në Kërçovë dhe Krushevë të Manastirit dhe dogjën 19-36 fshatra. 503 burra, 27 gra dhe 25 fëmijë u vranë dhe 600 shtëpi u dogjën.[25][26]

Kosova

Bytyci

Në vitin 1913, forcat serbe hynë në rajonin e Bytyqit dhe vranë 51 burra dhe dogjën 2000 shtëpi. Më vonë, në vitin 1915, fshati u sulmua përsëri dhe e gjithë familja Ushki pothuajse u zhduk, me vetëm një të mbijetuar.[27]

Astrazubi

Në vitin 1914, trupat serbe hynë në fshatin Astrazubi të Malishevës dhe dogjën 1029 shtëpi dhe vranë 227 civilë, kryesisht gra dhe fëmijë, megjithëse sipas burimeve shqiptare besohet se numri është më i madh. Në fshatin Banjë, të plagosurit i varrosën të gjallë.[28]

Gjilani

Në vitin 1914, trupat serbe kryen shumë mizori në Gjilan.[29]

Kamënica

Gjatë tërheqjes së ushtrisë serbe, ushtarët i vunë zjarrin Kamenicës, Selacit, Gradecit dhe Vranishtit, pasi kishin therur një numër fshatarësh dhe kishin marrë gra. Më 1 nëntor 1915, ushtarët vendosën dy artileri të lehta dyqind hapa nga fshati Vecali, në rrugën Tetovë-Prizren, dhe me këto artileri i vunë zjarrin fshatit, duke vrarë afro 65 burra, gra dhe fëmijë. . Pjesa tjetër e fshatarëve arritën të iknin. Para bombardimit të fshatit, fshatarët u kishin dhënë bukë ushtarëve serbë.[30]

Pejë

Në rajonin e Pejës në vitin 1914, trupat serbe do të ekzekutonin afërsisht 25 civilë shqiptarë çdo ditë.[31]

Vitia

Në fshatin Lubishtë, trupat serbe masakruan 104 burra, si dhe 24 burra në Julekar. Në Lubishtë u dogjën të gjallë kryefamiljari i familjes Bakiya, gjyshja e vjetër në familjen Metushi dhe dy fëmijët e familjes Emin.[32]

Maqedonia

Tetovë

Në vitin 1915, një djalë i ri shqiptar qëlloi një ushtar serb në fshatin Dërbëcë të Tetovës. Ushtria serbe kërkoi që fshati ta dorëzonte. Fshatarët refuzuan gjë që rezultoi në masakrimin e të gjithë fshatit.[33][Nevojitet një burim më i mirë]

Shqipëria

Shkodër

Në nëntor 1915, trupat malazeze vranë intelektualë dhe patriotë shqiptarë. Të tjerët u kapën dhe u dërguan në Cetinje dhe u ekzekutuan. Në mesin e dëshmorëve ishte edhe publicisti Moustafa Hilmi Leskoviki, kreu i gazetës shqipe “Kombi”.[34]

Labovës dhe Hormovës

Memoriali për burrat e masakruar në Hormovë nga forcat greke në 1914

Më 29 prill 1914, trupat greke masakruan 217 burra dhe djem nga Hormovia brenda ambienteve të manastirit të Shën Mërisë në fshatin fqinj Kodra.[35][36][37][38]

Kur ekipi i gjeneralit Dever mbërriti atje në fillim të majit, ata panë degën e një lisi dhe në kambanoren e kishës, pranë saj, dy trupa mashkullorë të varur. Porta e kishës ishte e përgjakur dhe e mbushur me plumba, gjë që tregonte se ajo ishte përdorur si vend ekzekutimi. Brenda, muret e kishës ishin gjithashtu të lyera me gjak dhe mbetje njerëzore. I gjithë mjedisi përreth ngjiste kufoma. Në oborrin përballë kishës u zbuluan tre varre masive me trupat e 217 burrave, të cilat ishin mbuluar sipërfaqësisht. Trupat holandeze pajtuan një grup romësh aty pranë, të cilët hoqën kufomat, shumë prej të cilëve kishin koka të prera ose kafka të copëtuara, për t'i rivarrosur në disa gropa të thella të sapohapura prej tyre.

Raporti i gjeneral Dever dhe ekipit mjekësor që e shoqëronin tronditi rëndë zyrat e fuqive të mëdha. Pesë vjet më vonë, në fund të Luftës së Parë Botërore, Konferenca e Paqes u mbajt në Versajë. Kryeministri grek Eleftherios Venizelos u përpoq të bindë përfaqësuesit e fuqive fituese për të aneksuar rajonin e Labovës në Greqi. Përfaqësuesit e Fuqive përmendën masakrimin e Labovës.

Panariti

Më 10 korrik 1914, trupat greke kryen një sërë mizorish mbi popullsinë shqiptare të disa fshatrave të Shqipërisë së Jugut. Rreth 250 fshatra u shkatërruan dhe 100.000 njerëz emigruan nga Vorio Epiri. Në Luaras dhe Ersekë u vranë 14 fëmijë dhe në Panarit mbi 375 shqiptarë. Në rajon u kryen disa mizori. Këtë e ka dokumentuar prifti ortodoks shqiptar Kosta P. Tomori Leusa.[39][40][38]

Korça

Para Luftës së Parë Botërore, në vitin 1914, forcat greke kryen mizori në rrethin e Korçës. Shumë nga këto krime u raportuan nga Kristo Dako në maj të vitit 1914. Forcat greke shkatërruan qindra shtëpi myslimane dhe larguan popullsinë e krishterë shqiptare nga shumë fshatra. Në këtë proces, shumë civilë u masakruan, duke përfshirë të krishterët. Në Kodër, 230 burra, gra dhe fëmijë u mblodhën në një kishë ortodokse dhe u ekzekutuan me automatikë. Rreth 20,000 refugjatë u krijuan në Korçë dhe përreth.[41]

Burime

1.Çami, Muin (1973). La Lutte anti-imperialiste de liberation nationale du peuple albanais, 1918-1920 (in French). Academie des Sciences 2.de la Rp d'Albanie, Institut d'Histoire. Retrieved 10 August 2023.

3.Pllana, Nusret; Kabashi, Emin (2001). Der Terror der Besatzungsmacht Serbien gegen die Albaner (in Albanian). Arkivi Shtetëror i Kosovës. ISBN 978-9951-404-00-6. Retrieved 10 August 2023.

4.Ternon, Yves (1995). L'Etat criminel: les génocides au XXe siècle (in French). Seuil. ISBN 978-2-02-017284-4. Retrieved 10 August 2023.

5.Dr.sc.Ilmi Veliu:”Masakrat në Kërqovë që i bëri Bullgaria ndaj shqiptarve të Kosovës 1915-1918″

6.Krste Bitovski. "Glad, Stradanja i otpor stanovnishtva Kosova i Metohije za vreme bugarske okupacije". Istoriski Glasnik, Belgrad 1963. p. 84

7.Janaçie Popoviq. "Kosovo u ropstvo pod bugarima 1915-1918". Published in Leskovac, 1921.

8.Tucker, Spencer; Mary Roberts, Priscilla. World War I: Encyclopedia, Volume 1. p. 77.

9.Kosovo, A Documentary History: From the Balkan Wars to World War II 1788311760, 9781788311762. Retrieved 10 August 2023.

10.Albanians at the Ambassador Conference in Tirana, 1 August. New York: Near East College Association. 1921. p. 199. Retrieved 31 December 2019.

11.Levene, Mark (2013). Devastation: Volume I: The European Rimlands 1912-1938. Oxford University Press. ISBN 978-0199683031.

12.Hudson, Kimberly A. (5 March 2009). Justice, Intervention, and Force in International Relations: Reassessing Just War Theory in the 21st Century. Taylor & Francis. p. 128. ISBN 9780203879351. Retrieved 6 September 2016 – via Google Books.

13.Novakovic, Kosta. "Colonisation and Serbianisation of Kosova". The Insitute of History, Prishtina. Archived from the original on December 25, 2013.

14.Rifati, Fitim. Kryengritjet shqiptare në Kosovë si alternativë çlirimi nga sundimi serbo-malazez (1913-1914) (PDF). Journal of Balkan Studies. p. 84. “According to Serbian Social Democrat politician Kosta Novakovic, from October 1912 to the end of 1913, the Serbo-Montenegrin regime exterminated more than 120,000 Albanians of all ages, and forcibly expelled more than 50,000 Albanians to the Ottoman Empire and Albania.”

15. Alpion, Gëzim (30 December 2021). Mother Teresa: The Saint and Her Nation. Bloomsbury. p. 11. ISBN 9789389812466. “During the Balkan wars, in total '120,000 Albanians were exterminated', hundreds of villages' were shelled by artillery and 'a large number of them were burned down' across Kosova and Macedonia. The figures do not include people killed in present-day Albania and the devastated houses, villages and towns that Serbian and Montenegrin soldiers left behind when they were eventually forced to retreat.'”

16.Ademi, Haxhi (2019). "THE CASE OF THE "DISPLACEMENT" OF SERBS FROM KOSOVO DURING WORLD WAR TWO" (PDF). Analele UniversităŃii din Craiova. Istorie: 32.

17.Zhitia, Skender (2021). "The Anti-Albanian Policy of the Serbian State, Programs and Methods (XIX-XX)". Journal of History & Future.

18. Geshov, Ivan Evstratiev (1919). La genèse de la guerre mondiale: la débâcle de l'alliance balkanique (in French) (as for example that of the Serbian deputy Triša Kaclerovićh, who, in an article published in 1917 by the International Bulletin, affirms that in 1912-1913 120,000 Albanians were massacred by the Serbian army ed.). P. Haupt. p. 64. Retrieved 9 August 2023.

19. Štěpánek, Václav (2010). Problem of colonization of Kosovo and Metohija in 1918–1945 (PDF) (in Czech). p. 88.

20. Qirezi, Arben (2017). "Settling the self-determination dispute in Kosovo". In Mehmeti, Leandrit I.; Radeljić, Branislav (eds.). Kosovo and Serbia: Contested Options and Shared Consequences. University of Pittsburgh Press. ISBN 9780822981572.

21. "SERBIAN OCCUPYING WARS AND OTHER MEASURES FOR EXPULSION OF ALBANIANS (1912-1941)". The Insitute of History, Prishtina. Archived from the original on March 24, 2012.

22. Kramer 2008, p. 138

23. Skopiansky, M.D. Les atrocités serbes d’après les témoignages américains, anglais, français, italiens, russes, serbes, suisses, etc., etc (PDF) (Les atrocités commises par les Serbes dans l’Albanie septentrionale après l’amnistie accordée en octobre dernier (Extrait (lu Corriere delle Puglie, quotidien paraissant à Bari (Italie) ed.). Ancien rédacteur du Journal Macédonien « La Patrie ». BIBLIOTHÈQUE DES PEUPLES BALKANIQUES. 1. pp. 115–116. Retrieved 10 August 2023.

24. JANJETOVIĆ, Zoran, 2005, Deca careva, pastorčad kraljeva : nacionalne manjine u Jugoslaviji 1918-1941, Belgrade: INIS.

25. "Massacres in Dismembered Yugoslavia, 1941-1945 | Sciences Po Mass Violence and Resistance - Research Network". www.sciencespo.fr. 25 January 2016.

26. Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922. March 1, 1996. p.183

27. "Eshtrat në shtëpinë e Ali Ahmetit: ja çfarë shkruan Justin McCarthy mbi masakrat serbo-bullgare në Kërçovë 54455-kot-655". Retrieved 12 August 2023.

28. Elsie, Robert (24 April 2015). The Tribes of Albania: History, Society and Culture. Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-85773-932-2. Retrieved 12 August 2023.

29. Rifati, Fitim (2015). "Mizoritë e Ushtrisë Serbe në Rajonin e Astrazubit më 1914". Gjurmime Albanologjike - Seria e shkencave historike (in Albanian). pp. 81–91.

30. Destani, Bejtullah D. (2003). Ethnic Minorities in the Balkan States, 1860-1971: 1888-1914. Archive Editions. ISBN 978-1-84097-035-7. Retrieved 10 August 2023.

31. raboti, Bulgaria Ministerstvo na vŭnshnite (1919). La vérité sur les accusations contre la Bulgarie (in French). l'État. Retrieved 10 August 2023.

32. de 1914-1918, France Commission de publication des documents relatifs aux origines de la guerre (1933). Documents Diplomatiques Français (1871-1914): 1913 (in French). Impr. nationale. Retrieved 10 August 2023.

33. Destani, Bejtullah D. (2003). Ethnic Minorities in the Balkan States, 1860-1971: 1888-1914. Archive Editions. ISBN 978-1-84097-035-7. Retrieved 10 August 2023.

34. "Shqiptari nuk e ka zakon ta shes shqiptarin:Ja cfarë kishte ndodhur në vitin 1915 në fshatin Debërcë". StrugaLajm.

35. Skopiansky, M.D. Les atrocités serbes d’après les témoignages américains, anglais, français, italiens, russes, serbes, suisses, etc., etc (PDF) (Les atrocités commises par les Serbes dans l’Albanie septentrionale après l’amnistie accordée en octobre dernier (Extrait (lu Corriere delle Puglie, quotidien paraissant à Bari (Italie), année XXVIe, N' 354, du 21 décembre 1913.) ed.). Ancien rédacteur du Journal Macédonien « La Patrie ». BIBLIOTHÈQUE DES PEUPLES BALKANIQUES. 1. Retrieved 10 August 2023.

36. "1915 | Mid'hat bey Frashëri: The Epirus Question - the Martyrdom of a People". www.albanianhistory.net.

37. Destani, Bejtullah D. (2003). Ethnic Minorities in the Balkan States, 1860-1971: 1914-1923. Archive Editions. ISBN 978-1-84097-035-7. Retrieved 10 August 2023.

38. Swire, Joseph (1937). King Zog's Albania. Liveright. Retrieved 10 August 2023.

39. "Greek barbarities in Albania". Oculus News. 9 April 2016.

40. Çemerica, Haxhi; Buzali, Ilir (1984). Riza Kodheli (in Albanian). Shtëpia Botuese "8 Nëntori". Retrieved 10 August 2023.

41. Tomori, Kosta Papa (2012). Barbaritë greke në Shqipëri: kujtime historike, 1913-1914 (in Albanian). Naimi. ISBN 978-9928-109-38-5. Retrieved 10 August 2023.

42. Elsie, Robert. "1914 Christo Dako: Terrible Greek Atrocities in the District of Kortcha". albanianhistory.net.

"Kur Hasan Prishtina u tregonte britanikëve krimet serbe në Kosovë: Janë vra 20, 000 burra e 1,500 gra". Nacionale.