Shihni burimin për Yverdon-les-Bains


{{Infobox Swiss town||subject_name=Yverdon-les-Bains|municipality_name=Yverdon-les-Bains|municipality_type=city|image_photo=Picswiss VD-47-14.jpg|image_caption=Yverdon-les-Bains|imagepath_flag=Flag of Yverdon-les-Bains.svg|imagepath_coa=CHE Yverdon-les-Bains VD COA.svg|pixel_coa=|map=|languages=French|canton=Vaud|iso-code-region=CH-VD|district=[[Jura-North Vaudois District|Jura-Nord Vaudois]]|coordinates={{coord|46|46.71|N|6|38.45|E|display=inline,title}}|postal_code=1400|municipality_code=5938|area=13.49|elevation=435|elevation_description=|population=28 377|populationof=December 2013|website=www.yverdon-les-bains.ch|mayor=Jean-Daniel Carrard|mayor_asof=February 2015|mayor_party=FDP.The Liberals|executive_name=Municipalité|executive_number_of_members=7|parliament_name=Conseil communal|parliament_number_of_members=100|mayor_title=Syndic|list_of_mayors=List of mayors of Yverdon|places=|demonym=|neighboring_municipalities=[[Belmont-sur-Yverdon]], [[Cheseaux-Noréaz]], [[Cuarny]], [[Épendes, Vaud|Épendes]], [[Grandson, Switzerland|Grandson]], [[Gressy, Switzerland|Gressy]], [[Montagny-près-Yverdon]], [[Pomy, Switzerland|Pomy]], [[Treycovagnes]]|twintowns=[[Nogent-sur-Marne]] (France), [[Winterthur]] (Switzerland), [[Prokuplje]] (Serbia), [[Kagamino, Okayama|Kagamino]] (Japan), [[Pontarlier]] (France), [[Collesano]] (Italy)}}
'''Yverdon-les-Bains''' ( {{IPA-fr|ivɛʁdɔ̃ le bɛ̃|-|LL-Q150 (fra)-Eihel-Yverdon-les-Bains.wav}} ; [[Shqip]]: ''Iverdoni-Banjat'' ) (i quajtur '''Eburodunum''' dhe '''Ebredunum''' gjatë epokës [[Roma e lashtë|romake]] ) është një [[Komunat e Zvicrës|komunë]] në rrethin e Jura-Vadi Verior të [[Kantoni Vaud|kantonit Vad]] në [[Zvicra|Zvicër]] . Është selia e rrethit. Popullsia e Yverdon-les-Bains e përditësuar më Dhjetor 2020 është 29 955 banorë.

Iverdoni ndodhet në zemër të një mjedisi natyror të formuar nga [[Jura (vargmal)|malet Jura]], fushat e Orbës, kodrat e Brojës dhe liqenit Nëshatel . Është qyteti i dytë më i rëndësishëm në Kantonin e Vadit. Është i njohur për [[Burimi termal|burimet e tij termale]] dhe është një qendër e rëndësishme rajonale për tregti dhe turizëm.

=== Kalaja e Yverdonit ===
[[Skeda:Yverdon-les-Bains_Castle.jpg|parapamje| Kalaja e Yverdonit]]
Muret kryesore dhe katër kullat e tyre u ngritën brenda pak vitesh. Dizajni i kështjellës ndoqi karakteristikat gjeometrike të përdorura për kështjellat e vendosura në fusha dhe ishte planifikuar nga muratori dhe arkitekti i ri Jacques de Saint-Georges . Jacques planifikoi gjithashtu Kalanë Caernarvon dhe ndërtoi kështjellën Saint-Georges d'Espéranches, afër [[Lion|Lionit]] .

Kalaja e Iverdonit ka qenë rezidenca e kështjellarëve të dinastisë Savoja, deri në vitin 1536, e ndjekur nga përmbaruesit e shtetit të [[Berna|Bernës]] . Në 1798, ''Departamenti i Lemanit'' u bë pronari i kështjellës. ''Departamenti'' ishte krijuar nga "Republika Helvetiane" jetëshkurtër (1798–1803), e krijuar sipas vullnetit të[[Napoleon Bonaparti|Napoleonit të I-rë.]]

=== Epoka e Bernes (1536–1798) ===
Sundimtarët e Savojës u dhanë ekskluzivitet dhe liri të bollshme [[Borgjezia|banoreve]] të Iverdonit. Qyteti lulëzoi gjatë dyqind viteve para luftërave të Burgonjës .

Më pas erdhi pushtimi i Bernës. Gjatë gati treqind viteve të pushtimit të Bernës, jeta ekonomike vazhdoi të lulëzonte.

Shekulli i XVIII-të rezultoi të ishte një nga periudhat më të favorshme për Iverdonin, i shënuar nga pikat kryesore kulturore dhe ekonomike. Atëherë, një qytet me rreth 2.000 banorë, Iverdoni rrezatoi si një banjë spa dhe si qendër mendimi (58 tome të Enciklopedisë Yverdon, botuar midis viteve 1770 dhe 1780), duke qenë në marrëdhënie të ngushtë me mendjet dhe lëvizjet e mëdha të kohës. 

=== Tempulli ===
[[Skeda:Yverdon_Church.jpg|parapamje| Tempulli i Yverdon-les-Bains]]
Arkitekti gjenevas Billon e ngriti këtë kishë [[Protestantizmi|protestante]] në vitin 1757, në vendin e dikurshëm të kishës Notre-Dame të shekullit të 14-të. Spira e saj ishte rindërtuar në vitin 1608, në bazën e asaj origjinale, për të cilën ishin përdorur blloqe të mëdha, të skalitura nga rrënojat e "Castrum" romake.

14 stalla, me figura apostuj dhe profetë, e kanë origjinën nga kisha e lashtë dhe i atribuohen Claude de Peney, i cili kishte punuar në [[Fribourg]] dhe [[Hauterive (FR)|Hauterive]] . Peney vdiq në 1499 dhe Bon Bottolier, kabineti në [[Lozana|Lozanë]], u ngarkua me punimin e stallave (1501–1502). Potier, me origjinë franceze, e ndërtoi organin në 1766. 

== Demografia ==
[[Skeda:Picswiss_VD-47-15.jpg|parapamje| Qyteti i vjetër i Yverdonit]]
[[Skeda:Picswiss_VD-47-38.jpg|parapamje| Ngritje e lartë moderne]]
Shumica e popullsisë (viti 2000) flet [[Gjuha frënge|frëngjisht]] (20,134 ose 82.6%) si gjuhën e saj të parë, [[Gjuha serbokroate|serbo-kroatishtja]] është e dyta më e shpeshtë (945 ose 3.9%) dhe [[Gjuha portugeze|portugalishtja]] është e treta (859 ose 3.5%). [[Gjuha gjermane|Atë gjermane]] e flasin 551 persona, [[Gjuha italiane|italishten]] 717 dhe [[Gjuha romançe|romançen]] 9 . 

Popullsia historike është dhënë në grafikun e mëposhtëm: <timeline>
Colors=
 id:lightgrey value:gray(0.9)
 id:darkgrey value:gray(0.8)
ImageSize = width:960 height:210
PlotArea  = height:150 left:100 bottom:50 right:100
AlignBars = justify
DateFormat = x.y
Period   = from:0 till:25000
TimeAxis  = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:5000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:1000 start:0
PlotData=
 color:yellowgreen width:40  mark:(line,white) align:center
 bar:1850 from:start till:3619 text:"3,619"
 bar:1860 from:start till:4986 text:"4,986"
 bar:1870 from:start till:5782 text:"5,782"
 bar:1880 from:start till:5940 text:"5,940"
 bar:1888 from:start till:6275 text:"6,275"
 bar:1900 from:start till:7985 text:"7,985"
 bar:1910 from:start till:8634 text:"8,634"
 bar:1920 from:start till:8865 text:"8,865"
 bar:1930 from:start till:9715 text:"9,715"
 bar:1941 from:start till:10865 text:"10,865"
 bar:1950 from:start till:12266 text:"12,266"
 bar:1960 from:start till:16338 text:"16,338"
 bar:1970 from:start till:20538 text:"20,538"
 bar:1980 from:start till:20802 text:"20,802"
 bar:1990 from:start till:22758 text:"22,758"
 bar:2000 from:start till:24376 text:"24,376"
</timeline>

== Politika ==
Në zgjedhjet federale të vitit 2007, partia më e votuar ishte [[Partia Socialdemokrate e Zvicrës|PS]], e cila mori 29.42% të votave. Tre partitë e ardhshme më të votuara ishin [[Partia Popullore Zvicerane|UDC]] (22.26%), [[Partia e Gjelbër e Zvicrës|Partia e Gjelbër]] (14.34%) dhe [[Liberalët (Zvicër)|FDP]] (9.98%). Në zgjedhjet federale u hodhën gjithsej 5744 vota dhe pjesëmarrja në votime ishte 42.2%. 

== Transporti ==
[[Skeda:Bahnhof_Yverdon-les-Bains.JPG|alt=Wide two-story building with hip roof|djathtas|parapamje| Ndërtesa e stacionit Yverdon-les-Bains në 2009]]

== Feja ==
[[Skeda:Yverdon_Stadtkirche.jpg|parapamje| Kisha e qytetit Yverdon]]
Nga të dhënat e censusit 2020  , 8,628 ose 35,4% i përkisnin Kishës së Reformuar Zvicerane, ndërsa 7,489 ose 30,7% ishin [[Kisha katolike|katolikë]] . Nga pjesa tjetër e popullsisë, kishte 835 [[Kisha Ortodokse Lindore|anëtarë të një kishe ortodokse]] (ose rreth 3,43% e popullsisë), kishte 28 individë (ose rreth 0,11% e popullsisë) që i përkisnin kishës katolike të krishterë dhe ishin 1,389 individë (ose rreth 5,70% e popullsisë) që i përkisnin një kishe tjetër të krishterë.

=== Ndërtesa dhe vendndodhje të dukshme ===
[[Skeda:Theatre_of_Yverdon-les-Bains.jpg|djathtas|parapamje|300x300px| [http://www.tbb-yverdon.ch Teatri Benno Besson]]]

* "Statujat e Menhirit ", duke përfshirë rreshtat e gurëve në Clendy, që datojnë prej të paktën mijëvjeçarit të tretë para Krishtit
* Castrum, mbetjet e mureve dhe kullave gjigande nga epoka romake
* [http://www.cty.ch burimet termale]
* kalaja e shekullit të 13-të
* "Tempulli", një kishë protestante e shekullit të XVII-të
* ''[https://web.archive.org/web/20060212151643/http://www.grande-caricaie.ch/english/introfgc.html Grande Caricaie]'', një rezervat natyror që shtrihet përgjatë bregut jugor të liqenit Nëshatel
* ''Maison d'Ailleurs'' ( ''Shtëpia e tjetërkundit'' ), "një muze i [[Fanta-shkenca|fantashkencës]], [[Utopia|utopisë]] dhe udhëtimeve të jashtëzakonshme", i themeluar në 1976 dhe i vetmi muze i këtij lloji në Evropë
* [https://web.archive.org/web/20060511004843/http://www.tbb-yverdon.ch/ Teatri Benno Besson], teatri më i vjetër i Yverdon i ndërtuar në 1898.
* [http://www.expo-hdv.ch Galeria e Bashkisë]{{Lidhje e vdekur|date=November 2017}}<sup class="noprint Inline-Template" data-ve-ignore="true"><span style="white-space: nowrap;">&#x5B; ''<nowiki><span title="Dead link tagged November 2017">lidhja e përhershme e vdekur</span></nowiki>'' &#x5D;</span></sup>

== Referencat ==
{{Reflist}}
[[Kategoria:Kanton Waadt]]
[[Kategoria:Qytete në Zvicër]]
[[Kategoria:Komunat në kantonin Vaud]]
[[Kategoria:Vetitë CS1: Burime në gjermanisht (de)]]
[[Kategoria:Koordinatat në Wikidata]]