Çamëria : nëpërmjet kronikave të kohës : (1902-1940)
Libri "Çamëria: Nëpërmjet Kronikave të Kohës (1902-1940)" [1] nga Hajredin Isufi përshkruan peripecitë historike dhe ngjarjet e rëndësishme që kanë ndikuar në fatin e popullsisë çame dhe të rajonit të Çamërisë. Ky libër, i botuar në Tiranë në vitin 2007 nga shtëpia botuese Pegi, përmban një përmbledhje të pasur me dokumente, artikuj gazetash dhe kronika të kohës që mbulojnë një periudhë kyçe për rajonin dhe komunitetin çam.
Libri është ndërtuar në bazë të burimeve të dokumentuara, duke përfshirë bibliografi të zgjeruar (faqet 17-41), dhe është i strukturuar për të ofruar një pasqyrë kronologjike dhe tematike të zhvillimeve në Çamëri nga fillimi i shekullit të 20-të deri në vitin 1940. Ky botim përfshin gjithashtu një indeks për kërkime të mëtejshme dhe ilustrime që plotësojnë dokumentet historike.
Tematika dhe pjesët kryesore të librit
1. Konteksti historik i Çamërisë (1902-1912)
Libri nis me periudhën e fundit të sundimit osman dhe pasigurinë që e shoqëronte rajonin. Çamëria, e cila përfaqësonte një rajon me popullsi të konsiderueshme shqiptare, ndodhej nën presionin e influencave të ndryshme politike dhe ushtarake, ndërsa ideja e krijimit të një shteti shqiptar të pavarur po fillonte të merrte formë. Dokumentet e kohës tregojnë sesi ndikuan ngjarjet politike ndërkombëtare, përfshirë Luftrat Ballkanike dhe Traktatin e Londrës, në konfigurimin e rajonit dhe në marrëdhëniet midis shqiptarëve dhe fqinjëve grekë.
2. Formimi i shtetit shqiptar dhe ndikimi në Çamëri (1912-1923)
Me shpalljen e pvarësisë së Shqipërisë në vitin 1912, për Çamërinë u shtuan sfidat në lidhje me statusin dhe përkatësinë e saj etnike. Kjo periudhë përfshin ngjarjet që lidhen me Traktatin e Lozanës (1923) dhe shkëmbimet e popullsisë midis Greqisë dhe Turqisë, të cilat preken drejtpërdrejt çamët myslimanë. Ky kapitull mbështetet mbi burime nga shtypi i kohës, që paraqet përndjekjet dhe vështirësitë që hasën çamët gjatë procesit të shpërnguljes.
3. Përkeqësimi i situatës ekonomike dhe sociale për çamët (1923-1939)
Libri ofron një pasqyrë të hollësishme të përkeqësimit të jetesës për komunitetin çam gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave botërore. Nëpërmjet kronikave dhe raportimeve të kohës, përshkruhen ligjet e vendosura nga shteti grek, që synonin përjashtimin ekonomik dhe kulturor të çamëve, si dhe përpjekjet për t’i zhveshur nga të drejtat mbi pronësinë dhe jetën e përditshme.
4. Politikat e asimilimit dhe shpërnguljes së dhunshme (1939-1940)
Ndërsa Evropa përgatitej për Luftën e Dytë Botërore, në Çamëri kishte një përpjekje gjithnjë e më të ashpër për spastrimin etnik të shqiptarëve çamë, veçanërisht nga komunitetet myslimane. Autori dokumenton këtë periudhë përmes kronikave të gazetave dhe dokumenteve të kohës, që dëshmojnë për përndjekjet dhe presionin mbi çamët për t’u larguar nga tokat e tyre të hershme.
Ky botim është i rëndësishëm për ata që kërkojnë të kuptojnë historinë e çamëve dhe marrëdhëniet komplekse shqiptaro-greke. Duke sjellë zërin e kronikave të kohës, Hajredin Isufi pasqyron jo vetëm aspektet historike, por edhe ndjesitë dhe vështirësitë e përjetuara nga komuniteti çam. Kjo periudhë e errët, e dokumentuar me saktësi, shërben për të kuptuar origjinën e konfliktit çam dhe për të vlerësuar trashëgiminë e këtij komuniteti në kontekstin e historisë shqiptare dhe ballkanike.
Libri përmban një bibliografi të pasur që ndihmon lexuesit të ndjekin burimet origjinale të kronikave të kohës. Ky aspekt është një vlerë e shtuar për studiuesit e historisë dhe për ata që janë të interesuar në çështjet e pazgjidhura që prekin rajonin e Ballkanit edhe sot.