Administrimi i Shqiperise nga Austro-Hungaria: 1916-1918
Administrimi i Shqipërisë nga Austro-Hungaria: 1916-1918
Libri "Administrimi i Shqipërisë nga Austro-Hungaria: 1916-1918"[1] është një studim historik i autores shqiptare Elena Kocaqi, botuar në vitin 2016 nga Shtëpia Botuese "Emal" në Tiranë. Ky libër përmban një analizë të thelluar të periudhës kur Austro-Hungaria administroi pjesën më të madhe të Shqipërisë gjatë Luftës së Parë Botërore. Me një fokus të veçantë mbi sfidat, politikat dhe pasojat e kësaj administrate, libri përbën një kontribut të rëndësishëm në historiografinë shqiptare. ISBN i librit është 9789928043344 dhe ai përmban 200 faqe.
Konteksti historik dhe konflikti Austro-Itali
Në fillim të Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u bë një terren i rëndësishëm për Austro-Hungarinë[2] dhe Italinë, të cilat konkurronin për kontrollin e territorit shqiptar, veçanërisht për Vlorën. Për Austro-Hungarinë, Vlora kishte rëndësi të madhe strategjike dhe konsiderohej më e rëndësishme se të gjitha territoret serbe, për shkak të pozicionit të saj në Mesdhe. Italia, e cila fillimisht ishte aleate e Austro-Hungarisë, u fut në luftë në anën e Antantës pasi Traktati i Fshehtë i Londrës i premtoi asaj Vlorën dhe pika të tjera në Adriatik. Ky konflikt dhe interesat e përplasura mes dy fuqive formuan një kontekst kompleks për administrimin e Shqipërisë nga Austro-Hungaria.
Politikat dhe reformat e administratës Austro-Hungareze në Shqipëri
Austro-Hungaria administroi pjesën më të madhe të Shqipërisë nga viti 1916 deri në vitin 1918. Gjatë kësaj periudhe, u zbatuan disa politika dhe reforma të rëndësishme, të cilat lanë gjurmë të qëndrueshme në zhvillimin politik dhe kulturor të vendit. Ndër reformat kryesore të kësaj administrate përmenden:
1. Zyrtarizimi i gjuhës shqipe në administratën publike: Për herë të parë, gjuha shqipe u vendos si gjuhë zyrtare në administratën publike. Më parë, në qeveritë e Ismail Qemalit dhe Princ Vidit, osmanishtja ishte përdorur si gjuhë zyrtare. Kjo reformë shënoi një hap të rëndësishëm në forcimin e identitetit kombëtar shqiptar dhe në promovimin e përdorimit të gjuhës shqipe.
2. Krijimi i “Komisisë Letrare” për unifikimin e gjuhës shqipe: Me nismën e Ministrisë së Jashtme Austro-Hungareze, u krijua një komision i posaçëm për unifikimin e gjuhës shqipe, ku morën pjesë intelektualë dhe albanologë të shquar. Ky komision kishte për qëllim standardizimin e gjuhës shqipe dhe nxitjen e përdorimit të saj në të gjitha nivelet e shoqërisë.
3. Zhvillimi i arsimit në gjuhën shqipe: Gjatë periudhës së administrimit, Austro-Hungaria hapi qindra shkolla shqipe dhe vendosi arsimin fillor të detyrueshëm për të gjithë. Për më tepër, u hapën kurse të gjuhës shqipe edhe për ushtarakët austro-hungarezë, duke nxitur kështu përhapjen e gjuhës dhe kulturës shqiptare.
4. Promovimi i identitetit kombëtar: Austro-Hungaria synoi rritjen e ndërgjegjes kombëtare ndër shqiptarët duke lejuar përdorimin e flamurit kombëtar dhe festat kombëtare. Ky veprim ndihmoi në rritjen e ndjenjës së përkatësisë dhe krenarisë kombëtare tek popullsia shqiptare.
5. Investime në infrastrukturë: Gjatë kësaj periudhe, Austro-Hungaria investoi dhjetëra milionë korona nga buxheti i saj në ndërtimin e rrugëve, urave dhe hekurudhave në Shqipëri. Në këto projekte punuan rreth 100 mijë ushtarë austriakë, 5 mijë robër lufte, kryesisht rusë, dhe 5 mijë të burgosur. Shqiptarët, nga ana tjetër, shpesh refuzonin të punonin në këto projekte infrastrukturore edhe kur u ofrohej pagesë.
6. Marrja e masave kundër gjakmarrjes: Austro-Hungaria mori masa të rrepta për ndalimin e gjakmarrjes, një fenomen që kishte prekur thellë shoqërinë shqiptare. Një nga metodat e përdorura ishte vendosja e një pagese për gjakun, që përfshinte edhe sekuestrimin e pronës. Nëse kryhej vrasje pas pagesës së gjakut, autori dënohej me vdekje.
7. Administrimi financiar dhe buxheti: Kur administrata austro-hungareze u largua nga Shqipëria në vitin 1918, ajo la një buxhet suficit prej 26 milionë korona. Ky ishte një nga rastet e rralla kur një administratë e huaj kishte drejtuar financat e vendit në mënyrë që të linte një buxhet pozitiv.
Vlerësimi i administrimit Austro-Hungarez në Shqipëri
Administrimi i Shqipërisë nga Austro-Hungaria përfshiu si suksese, ashtu edhe dështime. Sukseset përfshinin reformat e rëndësishme kulturore dhe arsimore, investimet infrastrukturore, dhe masat për rritjen e ndërgjegjes kombëtare. Megjithatë, pati edhe dështime, të tilla si mosmarrëveshjet ndërmjet Komandës Qendrore Ushtarake dhe Ministrisë së Jashtme Austro-Hungareze për politikat ndaj Shqipërisë, si dhe konfliktet e shkaktuara nga ushtarakët në vend.
Libri i Elena Kocaqit, i pari studim i thelluar mbi këtë periudhë pas njëqind vitesh, paraqet një analizë të detajuar të këtyre ngjarjeve dhe ndihmon në kuptimin e ndikimit të administratës austro-hungareze në zhvillimin e mëtejshëm të Shqipërisë.