Ali Pashë Tepelena-Lion of Epirus
Ali Pashë Tepelena - Luani i Epirit
Ali Pashë Tepelena (1740–1822), i njohur si "Luani i Epirit," ishte një nga figurat më të fuqishme dhe të njohura të historisë shqiptare dhe asaj ballkanike në periudhën e sundimit osman. Ai sundoi si pasha i Pashallëkut të Janinës nga fundi i shekullit XVIII deri në fillim të shekullit XIX, duke zgjeruar influencën dhe autoritetin e tij në një territor që përfshinte Shqipërinë jugore, Epirin, dhe pjesë të Greqisë së sotme. Ali Pasha është një figurë komplekse, i njohur si strateg dhe diplomat i shkëlqyer, por edhe si një sundues i pamëshirshëm dhe intrigant.
Ali Pasha lindi në Tepelenë, në një familje të njohur feudale shqiptare. Babai i tij, Veli Beu, ishte një sundimtar lokal që vdiq herët, duke e lënë Aliun dhe familjen e tij në kushte të vështira ekonomike. Megjithatë, Aliu u rrit me ambicie për të rigjallëruar fuqinë dhe ndikimin e familjes së tij. Duke përdorur zgjuarsinë dhe aftësitë e tij luftarake, ai filloi të mbledhë mbështetës dhe të fitojë terren në një periudhë ku konflikti dhe anarkia dominonin rajonin.
Në moshën e re, Aliu nisi një karrierë si luftëtar dhe udhëheqës ushtarak në shërbim të Perandorisë Osmane. Ai zhvilloi aleanca të fuqishme dhe përdori me mjeshtëri dhunën dhe diplomacinë për të forcuar pozitën e tij. Në vitin 1788, ai u emërua pasha i Janinës nga Sulltani, duke shënuar fillimin e sundimit të tij mbi një nga pashallëqet më të rëndësishme në Ballkan.
Pashallëku i Janinës u bë një nga më të fuqishmit dhe më të stabilizuarit nën sundimin e Ali Pashës. Ai krijoi një administratë efektive dhe konsolidoi pushtetin e tij në të gjithë rajonin. Aliu ishte i njohur për aftësitë e tij të shkëlqyera diplomatike dhe për mbajtjen e një ushtrie të fortë e të disiplinuar. Ai ndërtoi fortesa, zhvilloi qytete si Janina, dhe kontrolloi tregtinë e kripës dhe produkteve të tjera, duke e bërë pashallëkun e tij ekonomikisht të fuqishëm.
Një nga aspektet më të dallueshme të politikës së Ali Pashës ishte autonomia që ai krijoi nga autoriteti qendror osman. Edhe pse formalisht ishte pjesë e Perandorisë Osmane, Aliu vepronte shpesh si një sundimtar i pavarur. Ai zhvilloi marrëdhënie me fuqitë evropiane si Franca, Britania e Madhe dhe Rusia, duke i përdorur këto aleanca për të ruajtur dhe zgjeruar ndikimin e tij. Ai ishte i aftë të shfrytëzonte rivalitetet mes këtyre fuqive për të forcuar pozitën e tij në rajon.
Ali Pasha ishte i njohur si një sundimtar i pamëshirshëm, dhe shumë nga metodat e tij për të konsoliduar pushtetin përfshinin represione brutale dhe vrasje të rivalëve të tij. Ai kishte një marrëdhënie të ndërlikuar me popullatën lokale, ku disa prej tyre e shihnin si mbrojtës të shqiptarëve dhe të drejtave të tyre, ndërsa të tjerët e konsideronin një tiran.
Nën udhëheqjen e tij, shumë fise shqiptare u lidhën me të përmes martesave dhe aleancave, ndërsa disa të tjerë i shtypi me dhunë për të konsoliduar autoritetin e tij. Politikat e tij të ashpra ndaj disa grupeve dhe komuniteteve greke në Epir dhe sulmet ndaj fiseve rivale shqiptare, e bënë atë një figurë të frikshme, por edhe të respektuar nga disa.
Sundimi i tij i gjatë dhe sfidat ndaj autoritetit qendror osman bënë që Ali Pasha të perceptohej si një kërcënim për Perandorinë. Në fillim të shekullit XIX, Sulltani Mahmud II filloi një fushatë për të reduktuar autonomitë lokale dhe për të sjellë më shumë kontroll nën autoritetin qendror. Në këtë kontekst, Ali Pasha u shpall armik i Perandorisë dhe iu dërguan forca ushtarake për ta mposhtur.
Pas një rezistence të gjatë dhe pas një përpjekjeje për të mbrojtur veten përmes aleancave të reja, Ali Pasha më në fund u rrethua në kështjellën e tij në Janinë. Ai u vra në vitin 1822, duke shënuar fundin e sundimit të tij dhe të pashallëkut të Janinës.
Ali Pashë Tepelena mbetet një figurë kontradiktore dhe komplekse në historiografinë shqiptare dhe atë ballkanike. Ai është vlerësuar si një strateg dhe udhëheqës i aftë, i cili arriti të ndërtojë një shtet të fuqishëm dhe të vetëqeverisur në një periudhë të vështirë. Ndërkohë, politika e tij e ashpër dhe metodologjia brutale e sundimit e kanë bërë atë një figurë të diskutueshme. Për shumë shqiptarë, ai konsiderohet një hero kombëtar që sfidoi autoritetin e Perandorisë Osmane dhe mbrojti interesat e shqiptarëve dhe të Epirit.
Libri “Ali Pashë Tepelena - Lion of Epirus” është një sprovë e shkruar nga Mihal Gjergji dhe redaktuar nga Skënder Gjergji. Botuar nga Edlora në vitin 2017 në Tiranë, ky libër përfshin një analizë të thelluar të figurës dhe politikave të Ali Pashës. Me një shtrirje prej 188 faqesh dhe të ilustruar, libri trajton aspektet kryesore të sundimit dhe trashëgimisë së Ali Pashës, duke ofruar një këndvështrim mbi rolin e tij në historinë e Shqipërisë dhe Ballkanit.
Libri është një kontribut i rëndësishëm në historiografinë shqiptare dhe rajonale, duke sjellë në dritë figura dhe ngjarje që shpesh janë subjekt i interpretimeve të ndryshme. Ai është i disponueshëm për një çmim prej 5 euro, pa tirazh specifik.
ISBN: 9789928214614
Fjalë kyçe: Historiografia, Historia, Pashallëku i Janinës, Shqipëri
Ali Pashë Tepelena-Lion of Epirus [1] : sprovë me autor Mihal Gjergji dhe redaktor Skënder Gjergji. Botuar në Tiranë nga "Edlora" në vitin 2017. Faqet e librit 188.