Ataturku dhe shqiptarët
Ataturku dhe Shqiptarët: Marrëdhëniet shqiptaro-turke dhe jehona e revolucionit qemalist në Shqipëri në vitet 1920-1930
Libri “Ataturku dhe shqiptarët” [1] i historianit Gazmend Shpuza, redaktuar nga Kujtim Ymeri dhe botuar në Tiranë në vitin 1994 nga shtëpia botuese "Dituria," përshkruan marrëdhëniet komplekse dhe ndikimin e revolucionit të Mustafa Kemal Ataturkut në Shqipëri gjatë viteve 1920 dhe 1930. Me një thellim në studimet historike, ky libër ofron një analizë të ndikimit që pati transformimi i shtetit turk në vitet e para të shekullit XX mbi shqiptarët dhe shtetin shqiptar, si në nivel politik, ashtu edhe në atë kulturor dhe ideologjik.
Libri përmban 176 faqe dhe është ndarë në disa kapituj që trajtojnë në detaje marrëdhëniet shqiptaro-turke pas rënies së Perandorisë Osmane dhe transformimin e Turqisë në një shtet laik dhe modern nën udhëheqjen e Ataturkut. Duke filluar me analizën e periudhës pas Pavarësisë së Shqipërisë më 1912, Shpuza përqendrohet tek ndihma që shqiptarët kërkuan nga qeveria e re turke dhe ndikimi i drejtpërdrejtë i reformave qemaliste në Shqipëri, ku shumë ide progresive të frymëzuara nga Turqia moderne gjetën mbështetje tek një pjesë e elitës shqiptare.
Pas shpalljes së Pavarësisë më 1912 dhe rënies së Perandorisë Osmane, Shqipëria kaloi përmes një periudhe të vështirë rimëkëmbjeje. Libri përshkruan sesi Ataturku shihej me simpati nga shumë shqiptarë, të cilët besonin se reformat e tij për një shtet laik, të pavarur dhe modern, mund të ishin një model për një Shqipëri që kërkonte stabilitet dhe zhvillim. Në të njëjtën kohë, lidhjet tradicionale që shqiptarët kishin pasur me Perandorinë Osmane dhe popullsinë turke për disa shekuj, bënë që vëmendja ndaj revolucionit qemalist të ishte e theksuar në qarqet intelektuale dhe patriotike të kohës.
Libri shpjegon sesi marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Turqisë gjatë viteve 1920-1930 nuk ishin thjesht diplomatike, por përmbanin një përbërës të theksuar kulturor dhe ideologjik. Reformat e Ataturkut për ndarjen e shtetit nga feja dhe për modernizimin e administratës, arsimit dhe ekonomisë frymëzuan disa përpjekje të ngjashme në Shqipëri. Në atë kohë, Shqipëria ishte ende në procesin e formimit të institucioneve të saj kombëtare dhe kishte nevojë për modele që do të ndihmonin për të kapërcyer problemet e trashëguara nga periudha osmane dhe luftërat e fundit në Ballkan.
Një nga aspektet më interesante të librit është përshkrimi i jehonës së reformave qemaliste në Shqipëri, sidomos në qytete si Shkodra, Tirana dhe Korça, ku pati përpjekje për të zbatuar disa nga idetë e Ataturkut. Në mënyrë të veçantë, laikizmi, përparimi i arsimit dhe mbështetja për emancipimin e grave ishin disa nga elementet e reformave që tërhoqën vëmendje në qarqet intelektuale shqiptare.
Disa nga drejtuesit shqiptarë të asaj kohe e shihnin shembullin e Ataturkut si një rrugë për të përshpejtuar modernizimin e Shqipërisë. Ndërsa disa e mbështesnin këtë qasje, kishte edhe kundërshtime nga qarqe më konservatore që e shihnin reformën qemaliste si një thyerje me traditat dhe fenë. Megjithatë, ndikimi i qemalizmit ishte i dukshëm, duke lënë një shenjë në zhvillimet kulturore dhe arsimore të Shqipërisë në këtë periudhë.
“Ataturku dhe Shqiptarët” përbën një kontribut të rëndësishëm për historiografinë shqiptare, duke ndriçuar një periudhë të ndërlikuar të marrëdhënieve shqiptaro-turke. Vepra e Shpuzës është e bazuar në një hulumtim të gjerë dhe të mbështetur nga bibliografi e pasur, duke e bërë atë një burim të rëndësishëm për studiuesit e historisë së Ballkanit dhe për ata që kërkojnë të kuptojnë ndikimin e revolucionit qemalist në kontekstin shqiptar.