Debat parlamentar para një shekulli... : Shqipëria, monarki apo republikë?
Debat parlamentar para një shekulli [1]: Një pasqyrë historike mbi debatet kushtetuese të vitit 1922 në Shqipëri
Debatet parlamentare në Shqipëri gjatë vitit 1922 përbëjnë një moment të rëndësishëm në formësimin e shtetit shqiptar modern. Në këtë periudhë, udhëheqësit politikë të vendit, shpesh të njohur si "baballarët e kombit," u angazhuan në diskutime të zjarrta mbi karakterin kushtetues të shtetit të ri shqiptar, duke trajtuar tema si forma e qeverisjes, statusi fetar i shtetit, raportet midis pushteteve dhe pavarësia e sistemit të drejtësisë. Libri "Debat parlamentar para një shekulli..." i Filip Rrumbullakut sjell një përmbledhje të thelluar të këtyre çështjeve, duke ofruar një panoramë të pasur të kësaj kohe kritike.
Monarki apo Republikë?
Një nga çështjet kryesore të debatuara ishte forma e qeverisjes së shtetit. Shqipëria, e cila kishte shpallur pavarësinë në vitin 1912 dhe kaloi në një periudhë të turbullt gjatë Luftës së Parë Botërore, duhej të vendoste nëse do të ishte një monarki tradicionale apo një republikë moderne. Disa prej elitave politike ishin të prirura ndaj një monarkie kushtetuese, duke parë në këtë model një mënyrë për të siguruar stabilitet dhe njohje ndërkombëtare. Të tjerë, megjithatë, kërkonin një republikë demokratike, si një formë më progresive dhe në përputhje me aspiratat e popullit shqiptar për vetëqeverisje.
Shtet musliman apo pa fe zyrtare?
Shqipëria e fillimviteve 1920 ishte një shtet me një përbërje të larmishme fetare, ku muslimanët përbënin shumicën, por kishte gjithashtu një numër të konsiderueshëm të krishterësh ortodoksë dhe katolikë. Debati mbi rolin e fesë në shtet u bë një çështje qendrore në diskutimet kushtetuese. Disa argumentuan për një shtet me identitet musliman, duke reflektuar shumicën demografike, ndërsa të tjerë, në përputhje me frymën e laikizmit, kërkonin që shteti të ishte pa fe zyrtare, duke respektuar barazinë e të gjitha besimeve dhe duke mbështetur një model modern të shtetit sekular.
Pushtetet dhe raportet midis tyre
Një tjetër temë e rëndësishme ishte organizimi i pushteteve dhe balancimi midis tyre. Parlamenti shqiptar diskutoi gjerësisht mbi ndarjen e pushteteve, me qëllim krijimin e një shteti të drejtë dhe funksional. Krijimi i një ekuilibri midis pushtetit ekzekutiv, legjislativ dhe gjyqësor ishte thelbësor për të shmangur abuzimet dhe për të siguruar një qeverisje demokratike.
Drejtësia dhe pavarësia e saj
Pavarësia e gjyqësorit ishte një nga shtyllat themelore të debatit kushtetues. Në një kohë kur traditat juridike të vendit ishin ende të përziera midis kanunit tradicional dhe legjislacionit modern, delegatët kërkonin të garantonin një sistem gjyqësor të pavarur nga ndikimet politike dhe ekonomike. Një drejtësi e pavarur konsiderohej e domosdoshme për forcimin e sundimit të ligjit dhe për mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve.
Përgjegjësia para ligjit
Një tjetër aspekt i rëndësishëm ishte përgjegjësia e zyrtarëve shtetërorë dhe qytetarëve para ligjit. Debati përfshinte çështje të llogaridhënies dhe transparencës në qeverisje, duke pasur si qëllim krijimin e një kulture politike ku askush nuk ishte mbi ligjin. Ky parim, i përkrahur nga një pjesë e madhe e delegatëve, përfaqësonte një hap të rëndësishëm drejt demokratizimit të shtetit shqiptar.
Libri i Filip Rrumbullakut ofron një dokumentim të çmuar mbi këto debate historike, duke përmbledhur idetë dhe vizionet e elitave politike të asaj kohe për të ardhmen e Shqipërisë. Diskutimet e vitit 1922 jo vetëm që reflektojnë sfidat e kohës, por edhe përcjellin një mesazh të rëndësishëm për domosdoshmërinë e dialogut dhe kompromisit në proceset demokratike. Këto çështje vazhdojnë të kenë një rezonancë të madhe edhe sot, duke na kujtuar rëndësinë e përballjes me pyetjet themelore mbi identitetin dhe strukturën e shtetit.
Botuar në Tiranë nga "Horizonti", në vitin 2008. Faqe 352.