Shihni burimin për Energjia

'''Energjia''' përkufizohet si aftësia e trupit për të kryer [[Puna (fizikë)|punë]]. Burime të energjisë janë ushqimet, dielli, uji dhe lëndët djegëse si [[qymyri]], [[druri]], [[nafta]], etj. Fjala ''energji'' vjen nga [[Greqishtja]] energos, që do të thotë [[Puna|aktivitet]]. Në [[Fizika|fizikë]], është aftësia e ndërveprimit të një [[sistemi]] me një tjetër. Energjia është një madhësi e konservuar- ligji i ruajtjes së energjisë pohon se energjia mund të ndryshojë formë por as të krijohet dhe as të shkatërrohet.

Ka shumë lloje të energjisë: [[Energjia kimike|energji kimike]] nga fosilet djegëse, [[Energjia elektrike|energji elektrike]] nga shfrytëzimi i fuqisë së ujit,[[Energjia potenciale|energji potenciale]], [[Energjia diellore|energji diellore]], [[energjia e erës]], [[Energjia termale|energji termale]], dhe [[Energjia bërthamore|energji bërthamore]] nga ndarja e [[atomi]]t.Kemi dhe energjinë potenciale gravitacionale dhe energjinë potenciale të elasticitetit të cilat ne i hasim në jetën e përditshme.  Njësia e energjisë është [[Xhaul|xhauli]]  shënohet me shenjën "'''J'''", për nder të [[James Joule|Xhejms Xhaulit]]. Meqenë se xhauli ose [J] është njësi shumë e vogël, në jetën e perditëshme përdorim kiloxhaulin që shënohet [kJ].

Për shkak të [[Ekuivalenca masë-energji|njëvlershmërisë masë-energji]], çdo objekt që ka [[Masa|masë]] kur është i palëvizshëm (i quajtur [[Masa e pushimit|masë pushimi]] ) gjithashtu ka një sasi të njëvlerëshme energjie, forma e së cilës quhet [[Masa e pushimit|energji e prehjes]], dhe çdo energji shtesë (të çdo forme) të marrë nga objekti mbi atë energji prehje do të rrisë masën totale të objektit ashtu siç rrit energjinë e tij totale.

Qytetërimi njerëzor kërkon energji për të funksionuar, të cilën e merr nga [[Burimet alternative të energjisë|burimet energjetike]] si [[Lënda djegëse fosile|lëndët djegëse fosile]],[[Karburanti bërthamor|karburantet bërthamore]] ose [[energjia e ripërtëritshme]] . Proceset e [[Klima|klimës]] dhe [[Ekosistemi|ekosistemeve]] të Tokës drejtohen nga energjia që planeti merr nga Dielli (edhe pse një sasi e vogël i faturohet edhe [[Energjia gjeotermike|energjisë gjeotermale]] ).

== Format e energjisë ==
Energjia totale e një [[sistemi]] mund të ndahet dhe klasifikohet në energji potenciale, energji kinetike ose kombinime të të dyjave në mënyra të ndryshme. [[Energjia kinetike]] përcaktohet nga [[lëvizje|lëvizja]] e një objekti - ose [[Mekanika statistike|lëvizja e përbërë]] e përbërësve të një objekti - dhe [[energjia potenciale]] pasqyron potencialin e një objekti për të pasur lëvizje, dhe në përgjithësi është një funksion i vendndodhjes së një objekti brenda një [[Fusha (fizikë)|fushe]] ose mund të ruhet në vetë fushën.

=== Energjia kinetike ===
{{Kryesor|Energjia kinetike}}
Objektet që lëvizin kanë energji kinetike, që do të thotë është energji e lëvizjes. Sa më shpejt të lëvizë diçka, aq më shumë energji kinetike ka. Ndërsa kur e ul shpejtësinë, ajo humbet energji kinetike.
Ne jetën e përditshme, hasim shumë shpesh në raste që kanë të bëjnë me energjinë kinetike. Për njehsimin e energjisë kinetike përdorim formulën:

:<math> E_k =\tfrac{1}{2} mv^2 </math>

=== Energjia potenciale ===
* '''Energjia potenciale gravitacionale'''
* '''Energjia kimike''' 
* '''Energjia diellore'''
* '''Energjia zanore etj'''
{{Kryesor|Energjia potenciale}} Është trajtë e energjisë mekanike e kushtëzuar prej pozitës reciproke të trupave ose të molekulave të njëjtit tip. Energji potenciale kanë trupat të cilët janë të aftë të kryejnë punë për shkak të pozitës, p.sh. Teli i lakuar, tjegullat në kulm, librat në rafte etj.
==== Shndërrimi ====
Energjia nuk mund të krijohet apo shkatërrohet. Kjo do të thotë se sasia e energjisë në Gjithësi është gjithnjë e njëjtë. Sa herë që ndodh ndonjë gjë, energjia thjesht shndërrohet në një formë tjetër. Kjo gjë ndodh, për shembull, kur bimët përdorin energji nga drita e diellit për të krijuar ushqim, që pastaj e hanë kafshët.  

Shndërrime të energjisë ka kudo në jetën tonë. Marrim një makinë me rrota dhe e lidhim me një trup me një rrotull te palëvizshme. Trupi i varur ka një lloj lartësie nga toka. Kjo i jep atij energji potenciale ose të lartësisë. Kur ne do ta lëshojmë trupin energjia e tij e lartësisë do të shndërrohet në energjinë e lëvizjes së karrocës me rrota. Ka shumë forma energjie. Disa prej llojeve të energjisë janë energjia mekanike, e lartësisë, e lëvizjes, energjia kimike, e ushqimit që përcillet në muskuj, energjia bërthamore që përdoret për energjinë elektrike, energjia termike kur molekulat dhe atomet në lëvizje çlirojnë nxehtësi. Dielli është një burim energjie termike dhe dritore.

== Ligji i ruajtjes së energjisë ==
Ligji i ruajtjes së energjisë thotë që: Energjia as nuk mund të krijohet as nuk shkatërrohet, por mund të transformohet nga një formë në një tjetër. 
Shpejtësia e ndryshimit të energjisë (e brendshme dhe mekanike) të nje vëllimi material është e barabartë me fuqinë e forcave të jashtme masore dhe sipërfaqësore si dhe me shpejtësinë e prurjes ose të largimit të nxehtësisë së atij vëllimi.

== Thënie mbi energjinë ==
* "Energjia dhe këmbëngulja ndryshojnë gjithçka". [[Benjamin Franklini]]
* "Energjia është nena e dijes." [[Sheril Adams]]
* "Energjia është një kënaqësi e amshueshme, dhe kush dëshiron, por nuk vepron, përhap murtajën." [[Uilliam Blejk]]
* "Te kerkoj e nuk te gjej,flm shum. " [[Les Braun]]  Energjia perbehet nga loje te ndryshme te cilat jane fosile , potenciale etj.

== Shiko edhe ==
* [[Puna]]
* [[Fuqia (fizikë)]]
* [[Entropia]]
* [[Termodinamika]]
* [[Eksergjia]]
* [[Energjia e lirë]]

== Lidhje të jashtme ==
* [https://web.archive.org/web/20071010075605/http://www.pr-tech.net/libra/reaksionetberthamore.pdf Reaksionet dhe Energjia Bërthamore] - Gjimnazi Sami Frashëri - dokument në internet, prill 2007

{{Teknologjia}}
[[Kategoria:Energji]]
[[Kategoria:Fizikë]]